Birazoku

Bilge Karasu 50’lerin başından itibaren süreli yayınlarda öyküler, yazılar, kitap ve resim eleştirileri, hatta şiirler yayımlamıştır. Araştırmacı Serdar Soydan titiz bir arşiv taramasıyla dergi ve gazete sayfaları arasında kalmış bu işlerden derledi Susanlar’ı. Kitap, 1952-53 yıllarında Seçilmiş Hikâyeler dergisinde yayımlanmış ve daha sonraki eserlerinde ele alacağı pek çok izleğin, pek çok biçimsel denemenin ortaya çıkışını, gelişimini sergileyen sekiz öyküyü, Kedili Meryem öyküsünü, şiir denemelerini, Karasu’nun edebiyata bakış tarzını dile getirdiği “Yazar-Okurun Defteri” metinlerini, kendisiyle yapılmış söyleşileri ve Enis Batur’un bu kitap için kaleme aldığı sonsözü içeriyor. Bilge Karasu külliyatına eklediğimiz bu derleme, yazarın kurmaca dünyasına girmek, düşüncelerini ve bakış açısını kavramak açısından pek çok ipucu taşıyor bugünün okurları için.

İÇİNDEKİLER
Sunuş • Serdar Soydan

Öyküler
Depo
Sarı Leke
Büyü II
İlk Susan
Susanların Son Hikâyesi
Arkamdakiler
Susanlar III – Kör Nokta
Susanlar VII – Kapalı
Kedili Meryem

Şiirler
Hatti Ülkesinden Gelen Esmer Çocuk
Kazanılmış Mavinin Duruluğu İçinde
Derinde Kör Balık Mavisi
Yazgı Tutsaklığında Özgür
Doğu-Batı

Yazar-Okurun Defteri
Yazar-Okurun Defteri
“Yaşamasız” Çevresinde Dolanı
“Dolanı”nın Arkası
Tutuma Yergi
“Acı”ya Değgin
“Hadrianus’un Andaçları”ndan
Sözden, Dilden
Özleştirmede Sorumsuzluk
Tükenmeyecek Kitap – Tüketim İçin Kitap
Takıldıklarım
Kısaca…

Diğerleri
Eser
Sanat
Deneme
“Ben” Edebiyatı Üzerine
Sözler, Sözler
Söz Arasında
Bay Süreya’nın “Tehlikeli Alâkalar”ı
Konuşma
Yazar, Yazı, Dil
Soruşturma: Sizin İçin Öykü Nedir?
“Niye Masal?” Dediniz de…
Okurluk Üzerine
Soruşturma: Masal…
Soruşturmanız Üzerine Ek Düşünceler
Çalınmış Fotoğraflar

Söyleşiler
O Gün Anneme Bir Masal Anlattım
Her Yapıtın Tarihinde Ölü Noktalar Olabilir
Karanlık Bir Yalının Karasularında
Her Kitap Yazılışına Dek Yaşanan Yılların Ürünüdür
Yazılı Sorulara Bilge Karasu’dan Yazılı Yanıtlar

Sonsöz Yerine • Enis Batur

***

Sunuş, Serdar Soydan, s. 9-12.

Yön veren, ışık tutan tek bir satırın borcudur bazen aylarca süren bir araştırma. Bazen çok daha azı, çok daha fazlasıyla yola koyulma gücünü bulurum kendimde.

Bilge Karasu’nun ilk dönem yazılarını toplamaya girişmem de benzer bir arzudan doğdu. Öteki Metinler’le başlayan paylaşımımız, Metis Yayınları tarafından titizlikle hazırlanan on bir cilde yayılmış Bilge Karasu metinleri tüm çetin cevizliklerine, hatta ketumluklarına rağmen hayatımın çeşitli aşamalarında yol göstericim olmuştu.

Bir gün, nereden, nasıl öğrenmiştim, hatırlamıyorum, Bilge Karasu’nun dergilerde, gazetelerde kalmış yazıları olduğunu öğrendim. Bu yazıların varlığından haberdar olmamla bu yazıları toplamaya girişmemin arası adeta yok gibidir.

2007 yılının yazında, metinlerin metinlere yönlendirdiği üç aylık bir süreç sonunda, koltuğumun altında çok sayıda metinle Metis Yayınları’nın yolunu tuttum. Bulduğum metinleri türlere göre sınıflandırmış, farklı dosyalar oluşturmuştum. Görüştüğüm Müge Gürsoy Sökmen ihtiyatlıydı. Bilge Karasu ölmeden önce çok sayıda metninin yayımlanmamasını vasiyet etmişti. Acaba bu metinler de onlardan mıydı?

Bilge Karasu’nun vasiyeti uyarınca bu konuda danışılması gereken, onayı olmadan yayınevinin hiçbir şey yapmadığı ve yapmayacağı kişi Füsun Akatlı idi. Füsun Akatlı’ya gittim. Füsun Hanım topladığım tüm metinleri okuyup elinizde tuttuğunuz bu kitabın basılması için onay verdi.

Sanırım kitabın öyküsü bu şekilde özetlenebilir.

Bilge Karasu’nun ilk edebi verimleri 1950 yılında gazete, dergi sayfalarında görülmeye başlar.(1) Araları gitgide açılmakla birlikte, bu tarihten ölümüne kadar Karasu’nun pek çok konudaki telif yahut çeviri yazıları süreli yayınlarda yer alır. Yazarın bu yazılarının saptanabilenlerinin sayısı iki yüzün üzerindedir. Ki bunlardan çok azı şimdiye kadar yayımlanan kitaplarına alınmış, pek çok metin arşiv raflarında, saklanan gazete kupürlerinde kalmıştır.

Yukarıda da değindiğim gibi, Bilge Karasu ölmeden önce o tarihe kadar yayımlanmamış pek çok yapıtının ölümünden sonra da yayımlanmamasını istemiştir. Ancak bir kısmı Susanlar’da yer alan, çoğunluğu 1952-1960 arasında yayımlanmış pek çok yazısı, öyküsü, denemesi, çevirisi, hiç yokmuş, yazılmamış gibi, Karasu tarafından bu değerlendirmenin dışında tutulmuştur. Bu eserler hakkında herhangi bir şerh yahut hükmü yoktur.

Oysa yazarın 1974 yılında bu dönemi de kapsayan bir bibliyografya hazırladığını, Enis Batur’un da dahil olduğu bazı arkadaşlarına bu listeyi verdiğini, Batur’un konu hakkındaki yazısından biliyoruz.(2) Oldukça eksik olmakla birlikte bu liste, Karasu’nun bu eserleri unutmadığını, üstüne üstlük listeleyip başkalarına dağıtarak hatırlattığını gösteriyor.

Peki, neden bu yapıtların hiçbirini kitaplaştırmamıştı yazar? 1952-53 yıllarında Seçilmiş Hikâyeler dergisinde çıkan sekiz öyküsünü niçin Troya’da Ölüm Vardı yahut sonraki kitaplarına almamıştı?

Burada, Bilge Karasu’nun, yapıtlarını titizlikle tasarlayan, sınırlarını, içeriklerini çok önceden belirleyen bir yazar olduğunu hatırlatmak gerekir. Örneğin Göçmüş Kediler Bahçesi kitabına alacağı masalları, kitabın basılmasından yıllar önce dergilerde yayımlarken bile, ileride, eksik parçaları yazıp hepsini bir araya getirdiğinde nasıl sıralayacağını biliyor, bunu belirtiyordur. Yani hiçbir zaman süreli yayınlarda yayımlanan eserlerini arka arkaya dizerek külliyatını oluşturan bir yazar olmamıştır Karasu.

Ancak Seçilmiş Hikâyeler’de çıkan öykülerde de benzer bir planlılık görülür. Öykülerden dördünün üst başlığı “Susanlar”dır. Öyleyse, eninde sonunda kendi başına bir bütün oluşturacak bu projesini neden bitirmemiştir Karasu? Ya da “Yazar-Okurun Defteri” başlığı ile paylaştığı okuma notlarını?

Yazarların, ilk dönem eserlerini, diğer bir deyişle ilk göz ağrılarını beğenmemesi, gergef işlercesine inşa ettikleri “yazar” kimliklerinin bir parçası olarak gö/ste/rmemesi, okuyucu ile paylaşmaktan kaçınması… Bu kaçınma, sakınıp saklama hali sadece Karasu’ya özgü değildir elbette. Pek çok edebiyatçının ilk dönem yaratıları, yaratıcılarının isteği ile hiç basılmamış, yahut “daha geç dönem” eserlerinden sonra değerlen/diril/miştir.

Burada yayıncı ya da araştırmacıların bazı eksikliklerinden de bahsetmek gerekir. Bugün, Bilge Karasu gibi edebiyat kanonunda yer alan azımsanmayacak sayıda yazarımızın eserlerine bile derli toplu ulaşılamamakta, külliyatlarının eksik parçaları halen tamamlanmayı beklemektedir. Tüm bu eksik metinlerse arşivlerde, tozlu ciltlerin içinde yeniden gün yüzüne çıkmayı, okuyucularına yeniden kavuşmayı arzulamaktadır. Ayrıca Türkiye’de kültürel değerlere sahip çıkma, arşivleme bilinci yeterince gelişmediği için, var olan arşiv materyallerinin gitgide yıprandığı da göz önüne alındığında, zaman daralmaktadır.

Ne mutlu ki Bilge Karasu’nun süreli yayınlarda kalan metinleri içerisinde bugüne dek kitaplaşmamış olanların bir kısmı bu kitapta bir araya getirilerek okuyucu ile yeniden buluşuyor.

Susanlar, Karasu’nun çoğunlukla ilk dönem çalışmalarını içerdiği için ayrı bir değer de taşıyor. Yazarın daha sonraki eserlerinde ele alacağı pek çok izleğin, pek çok biçimsel denemenin ortaya çıkışını, gelişimini bu kurmaca metinlerde takip ederken, kurmaca dışı eserleri sayesinde, okuduklarını, düşündüklerini, yazma eylemini nasıl sorunsallaştırdığını izleyebiliyoruz. Karasu’nun şiir denemeleriyse yazarın pek bilinmeyen bir yönünü ortaya koyuyor.

“Susanlar” başlığı altında yazarın dokuz öyküsü ile beş şiiri, “Yazar-Okurun Defteri” başlığı altında okuma notları, edebiyat, sanat yazıları bulunuyor. Karasu’nun otuz yıla yayılan bir süreçte verdiği röportajların bir kısmı da “Söyleşiler” başlığı altında projeye eklendi. Farklı yayınlarda ve tarihlerde çıkmış bu metinler bir araya getirilirken yazarın daha sonra netleştirdiği ve eserlerinde uyguladığı yazım ve noktalama kuralları uyarınca bazı düzeltmeler yapıldı.

Bu derlemeyi oluştururken Virgül’deki yazısı(3) ile bana ilham veren, yolumu aydınlatan Enis Batur’a, topladığım tüm metinleri okuyup projenin basılması için onay veren, Bilge Karasu’nun ölümünden sonra titizlikle hazırladığı iki ciltle –ki okuduğum ilk Karasu metni de bu ciltlerden biri olan Öteki Metinler’di– bana örnek olan Füsun Akatlı’ya teşekkür ederim. Onlar olmasalar bu kitap olmaz, en azından böyle olmazdı.

Kitapta yer alan bazı metinlerin üst başlığının “Susanlar” olması, kitabın adını da esinledi. Bu başlık, Bilge Karasu külliyatının bugüne dek dillenmemiş, yeterince paylaşılmamış, adeta unutulmuş tüm metinlerini imlemektedir aynı zamanda.

Son olarak, bu seçki içindeki metinlerle sınırlı olmayan Susanlar’ın, Bilge Karasu’dan kalan, Bilge Karasu’yu anlatan, Bilge Karasu’nun anlattığı tüm metinlerin, yakın bir gelecekte tamamen dillenmesi dileği ile…