Birazoku

Bu kitapta Albert Camus’nün yazınsal ve düşünsel mücadelesi, anlatım teknikleri, tartışmaları, çatışmaları, yapıtlarının oluşum çizgileri Yabancı, Sisifos Miti, Veba (Barthes’la tartışması), Başkaldıran İnsan (Sartre’la çatışması), “Öğle Düşüncesi” kavramı, Düşüş, Filozofların Tulûatı ve İlk Adam yorumlanarak inceleniyor.

Ardından Camus’nün yaşamına yön veren, yakın dostluk kurduğu, karşı çıktığı, destek gördüğü ya da düşünce, tavır ve yapıtlarından etkilendiği yirmi beş çağdaş yazar, düşünür ve gazeteciyle bağlantıları değerlendiriliyor.

Son bölümde de Camus’nün yaşamı ile yapıtlarının iç içe ayrıntılı bir biyo-bibliyografyası sunuluyor.

* “Camus sevdalısı bir kitap bu: Vazgeçilemeyen mücadeleci bir yazarın selamlanışı olarak değerlendirilmeli.”

Sunuş

Camus sevdalısı bir kitap bu.

1960’ların ikinci yarısından günümüze Çağdaş Fransız Edebiyatı alanında daha çok Proust, Yeni-Romancılar, Camus’yle geçen uzunca bir sürede, birbirinden ayrı dünya görüşlerinin, ayrı anlatım tekniklerinin temsilcileri olan bu yazarları gösterge eleştirisinin bakış açısıyla yorumlamaya çalıştım.1 Marcel Proust hakkında özellikle son on beş yıl içinde çeşitli kitaplar, yazılar yayımladım. Yeni Romancılardan Michel Butor, 1973-1977 yılları arasında doktora tezimin konusuydu (1977’de savunduğum tez ilk olarak 1978’de yayımlandı).2 Geriye yoğun ilgimin bir başka yazarı olan Albert Camus kalmıştı. Yazımına 2010’da karar verdiğim “Camus Kitabı” da duraklamalarla ilerleyerek 2022 yılında son biçimini aldı.

• • •

Birinci Bölüm (“Başkaldıran Yalnız Adam Albert Camus”) girişte, “Başkaldıran Yalnız Adam’ı Yeniden Düşünmek”e odaklanıyor, ardından da onun hem yazınsal hem de düşünsel mücadelesi, anlatım tekniklerinin özellikleri, tartışmaları, çatışmaları, yapıtlarının oluşum çizgileri, Yabancı, Sisifos Miti, Veba (Barthes’la tartışması), Başkaldıran İnsan (Sartre’la çatışması), “Öğle Düşüncesi” kavramı ya da imgesi, Düşüş, yaşarken yayımlanmamış oyunu Filozofların Tulûatı, ölümünden ancak otuz dört yıl sonra okur karşısına çıkarılan bitirilmemiş romanı İlk Adam yorumlanarak veriliyor. (Kaynaklar her altbölümün sonunda belirtiliyor.)

“Ve Çağdaşları” başlığını taşıyan İkinci Bölüm’de Camus’nün yaşamına yön veren, yakın dostluk kurduğu, karşı çıktığı, destek gördüğü, destek verdiği ya da düşünce, tavır ve yapıtlarından etkilendiği yirmi beş çağdaş yazar, düşünür ve gazeteci yalnızca Camus’yle bağlantıları açısından değerlendiriliyor. (Kaynaklar her maddenin sonunda sıralanıyor.) Üçüncü Bölüm’de (“Albert Camus’nün Biyo-Bibliyografyası”) Camus’nün yaşamı ile yapıtlarının iç içe ayrıntılı bir kronolojisi sunuluyor. Ardından da Kavramlar Dizini ile Özel Adlar Dizini geliyor.

• • •

Dediğim gibi, Camus sevdalısı bir kitap bu: Vazgeçilemeyen mücadeleci bir yazarın selamlanışı olarak değerlendirilmesi dileğiyle.

M. Rifat

Beylerbeyi, Eylül 2022.

Başkaldıran Yalnız Adam

Albert Camus

Başkaldıran Yalnız Adam’ı
Yeniden Düşünmek
“Yazarlık mesleğinin soyluluğu baskıya direnmesinde,
dolayısıyla yalnızlığa razı olmasındadır.”
(Camus, İlk Adam, s. 301)

Albert Camus 1960’ta kırk altı yaşındayken öldü, ancak Fransa’da Les Temps modernes dergisi çevresindeki entelektüellerin Camus düşüncesi üstünde yarattıkları baskı neredeyse 1980’lere kadar sürdü. 1951’de L’Homme révolté’nin (Başkaldıran İnsan) yayımlanmasıyla başlayan baskıcı bir otuz yıl: Dile kolay. Bunun dokuz yılını Camus Başkaldıran Yalnız Adam olarak yaşadı. 2010 Albert Camus’nün ölümünün 50. yılı (4 Ocak 1960’ta ölmüştü), 2013 ise doğumunun 100. yılıydı (7 Kasım 1913’te dünyaya gelmişti). İlginçtir 1980’de Sartre’ın çok büyük bir kalabalık eşliğinde (en az 50 bin kişi) Montparnasse mezarlığına uğurlanmasından kısa bir süre sonra Fransa’da, 1989 yılında Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla birlikte de başka birçok ülkenin entelektüel çevrelerinde Camus yoğun biçimde yeniden gündeme getirildi, “başkaldıran insan” kavramı konusundaki görüşleri, totaliter rejimler hakkında söyledikleri tartışıldı, tartışılmakta. Özellikle 2009’un son aylarından başlayarak Fransa’da birçok yayınevi Camus üstüne kitaplar, söyleşiler, anılar, sözlükler yayımladı, dergiler (özellikle Le Nouvel Observateur, Le Magazine littéraire) Camus özel sayıları hazırladı, o dönemin Fransa cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy Camus’ye olan ilgisini (!) dile getirdi, yazarlar ve düşünürler Camus’ye gönderme yaptılar, onu bir yazar olmanın ötesinde bir düşünce ustası olarak da selamladılar. Bütün bu etkinlikler arasında da Jeanyves Guérin’in yönetiminde altmış dört Camus uzmanının hazırladığı Dictionnaire Albert Camus (Albert Camus Sözlüğü) [Robert Laffont Yayınları, Kasım 2009, 975 s.] özellikle anılmaya değer nitelikteydi.

Yıllar öncesinde Roland Barthes’ın, Maurice Nadeau’nun, Alain Robbe-Grillet’nin yazar olarak Camus’yü değerlendirişini, Paul Ricœur ve René Girard’ın düşünür olarak Camus’yü yorumlayışını, Morvan Lebesque’in “Kendi Anlatımıyla Camus”sünü, Pierre-Louis Rey’in ansiklopedik Camus çalışmasını, Oliver Todd’un devasa Camus biyografisini, Alain Finkielkraut’un yazdıklarını anımsıyorum. Bu tür metinler Camus’nün canlı tutulmasında hep önem taşıdı, bu bir gerçek. Ancak, Camus’nün totalitarizm karşıtı görüşlerinin, bu görüşleri baskı altında tutan ortamın Fransa’da daha çok 1980 sonrası dönemde gücünü yitirmesi sonucu yeniden ve bu kez yoğun biçimde öne çıktığı da ayrı bir gerçek. Le Nouvel Observateur dergisi de 19-25 Kasım 2009 sayısını “Özel Camus Dosyası” olarak yayımlamıştı. Jean Daniel’in başyazısı, Camus’nün kızı Catherine’in anıları (babasına ait özel fotoğraflar eşliğinde), André Brink’in, Zygmunt Bauman’ın, Grégoire Leménager ile Baptiste Touverey’in yazıları ve Wiaz’ın, Sarkozy’nin Camus’ye bakışını yorumlayan karikatürüyle Camus’nün düşünsel mirası yeni ve güncel değerlendirmelerle okurlara sunuldu. Le Magazine littéraire dergisiyse Ocak-Şubat 2010’da yayımladığı dizi-dışı 18. sayısını “Albert Camus. Une pensée au zénith” (“Albert Camus. Doruktaki Bir Düşünce”) başlığıyla ve bütünüyle Camus’ye ayırmıştı. Alain Finkielkraut, Olivier Todd, Bernard Fauconnier, PierreLouis Rey, Alain Robbe-Grillet, Roger Grenier, Jeanyves Guérin, Jean Daniel ve başkaları yazı ve söyleşileriyle Camus’yü yeniden anlamlandırıyor, yorumluyor ve değerlendiriyorlardı. Biz de aynı yıl kitap-lık dergisindeki “Albert Camus” dosyasında (Kasım 2010, sayı 143) telif ve çeviri yazılarla Albert Camus’yü yeniden okumaya çalışırken söz konusu dergilerdeki yazı ve söyleşilerden de kesitler sunmuştuk. Dergilerin Camus’yü anma sayıları 2022 yılında da karşımıza çıkmayı sürdürdü. En belirgin olanı da Lire dergisinin bütünüyle Camus’ye ayırdığı Haziran-Temmuz-Ağustos 2022 sayısıydı.

…