Birazoku

Kafesleri yutan kafese doğru
Alaca bir at koşar içimde
Zamansız, mekânsız nefese doğru

Rüveyda

Bizim atlarımız, yaşadığımız dünyadan öte dünyaya doğru,
zamansız ve dünyevi anlamda mekânsız nefese doğru alabildiğine koşan atlardır. Bizim atlarımız hedefleri olan, o hedeflere doğru
dörtnala koşan, hedeflerine ulaştıktan sonra koşuyu bitirmeyen ve daha da ileriye koşan atlardır.

Başarı sadece hedefle sınırlı değildir. Hedefi aşmaktır başarı. Sezai Karakoç’un mısraları o yüzden hep çarpıcı gelmiştir bana:
“Biz koşu bittikten sonra da koşan atlarız…”

Başarı Bedel İster, ülkemizin yetiştirdiği kıymetli akademisyenlerden Prof. Dr. Nurullah Genç’in başarı basamaklarını nasıl binbir zahmetle ama asla pes etmeden çıktığını anlatıyor. Bu yolda yürüyeceklere ders olarak okutulacak şu öğüdü salık veriyor:

“Hayalleri olmayanın geleceği olmaz.”

***

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………………11

GİRİŞ……………………………………………………………………………………………13

BİRİNCİ BÖLÜM 

İŞLETME A – KAVRAMSAL FENOMENLER…………………………………………………..17

1    – NUMENLER ÂLEMİ VE İNSAN……………………………………………..17

2    – GÖĞE BAKIŞ FİGÜRÜ…………………………………………………………..18

3    – HAYATIN VAZGEÇİLEMEYENLERİ: FENOMENLER…………….20

4    – MUTLULUK HİSSİ………………………………………………………………..21

5    – GÜDÜLER VE DAVRANIŞ……………………………………………………..22

6    – İHTİYAÇLAR VE TATMİN……………………………………………………..23

7    – KAYNAKLARIN PAYLAŞIMI VE İKTİSADİ EYLEM………………..24

8    – KAÇINILMAZ OLGU: ÜRETİM……………………………………………..25

9    – ÜRETİRKEN TÜKETİLENLER: EMEK VE

DOĞAL KAYNAKLAR…………………………………………………………….26

10    – ÜRETİRKEN ÇOĞALTILANLAR: SERMAYE VE

GİRİŞİMCİLİK……………………………………………………………………….27

11    – BİTİMSİZ BİR MÜCADELE ALANI OLARAK DÜNYA…………27

12    – İNSANIN TEK BAŞINA YAŞAMA PROBLEMİ……………………….28

13    – BİRLİKTELİĞİN DOĞAL SONUCU: ÖRGÜT………………………29

14    – ÖRGÜTÜN HAYAT EĞRİSİ………………………………………………….30

15    – BASİT OLANDAN KARMAŞIK OLANA………………………………..32

16    – ÖRGÜT VE YÖNETİLMESİ GEREKEN………………………………..32

17    – SAHİPLİĞİN DAYANILMAZ MUTLULUĞU………………………..33

18    – BAŞARININ GEREK ŞARTI: YÖNETİM!……………………………….34

19    – YÖNETİCİ VE HÜKMETMENİN SORUMLULUĞU…………….34

20    – FİZİKİ, BEŞERİ VE KAVRAMSAL UNSUR…………………………….35

21 – CANLI BİR SOSYAL ORGANİZMA: İŞLETME……………………..36

B – İŞLETMENİN DO/UŞU, GELİŞİMİ VE ÖNEMİ………………………….40

1    – BİÇİMLENDİRİLEN AMAÇLAR…………………………………………….40

2    – AMAÇLARIN GERÇEKLEŞTİRİLEBİLME İMKÂNI………………..41

3    – FAKTÖRLERDEN DOĞAN GÜÇ: İŞLETME………………………….42

4    – TARİHSEL ARKA PLAN VE İŞLETMENİN DOĞUŞU…………….44

a — Endüstri Devrimi Öncesi Panorama………………………………………..44

b — Endüstri Devrimi ve İşletmenin İktidar Çağına Giriş…………………46

c — Modern Dünyanın Gerçek Hâkimi: Modern İşletme…………………47

5    – FARKLI DİSİPLİNLER VE MÜŞTEREK TEMEL……………………..49

6    – İŞLETME BİLİMİ, DİĞER BİLİM DALLARI VE

KATKI ALANLARI………………………………………………………………….51

a — Sosyolojik Gerçek…………………………………………………………………51

b – Psikolojinin Dinamizmi………………………………………………………..52

c – Antropolojik Veriler, Nitelik ve Nicelik Analizleri………………………53

d — İktisadi Eylem Entropiye Karşı……………………………………………….54

e — Hukukun Gerekliliği…………………………………………………………….55

f — Küllî Matematikselliğin Zorunlu Tercihi…………………………………..56

g — Bilişim Teknolojisi ve Sanal Hâkimiyet……………………………………57

C- İŞLETMENİN AMAÇLARI, KURULUŞU, SINIFLANDIRILMASI …60

1    – İŞLETMENİN AMAÇLARI……………………………………………………..60

a — Amaçlar Tanımlanabilir; Bireysel Amaçlar Sonucu Etkiler…………..61

b — Amaçlar Fonksiyoneldir………………………………………………………..67

c — Amaçlar Hiyerarşiktir……………………………………………………………67

d — Amaçların Türleri Vardır……………………………………………………….68

2    – İŞLETMENİN KURULUŞU…………………………………………………….71

b — Kuruluş Aşamalarla Gerçekleştirilir…………………………………………73

c — Analiz ve Yer Seçimi İhmale Gelmez………………………………………..76

3    – İŞLETMENİN SINIFLANDIRILMASI……………………………………..79

a — Pazar Boyutu……………………………………………………………………….80

b — Mal ve Hizmet Boyutu…………………………………………………………80

c — Büyüklük Boyutu…………………………………………………………………81

d — Mülkiyet Boyutu…………………………………………………………………83

e — Hukuki Boyut……………………………………………………………………..83

D – İŞLETME FONKSİYONLARI……………………………………………………86

1 – BÜTÜN FONKSİYONLAR YÖNETİMLE BAŞLAR………………….88

a — Yönetimin Kendisine Has Özellikleri Vardır……………………………..88

b – Yönetim Fonksiyonel Bir Süreçtir……………………………………………91

2    – TEDARİK OLMADAN ASLA…………………………………………………..92

a — Soyutların Tedariki……………………………………………………………….92

b — Somutların Tedariki……………………………………………………………..93

3    – ÜRETMEK SANATSALDIR…………………………………………………….94

a — Şekil ve Muhteva Yetkinliği……………………………………………………95

4    – PAZARLAMANIN EVRENİ SÜREKLİ DEĞİŞİR……………………..98

a — İnsanların İçine Girebilmek………………………………………………….101

b — Sunumun Derinliği, Muhatabın Gerçeği ve Empati…………………102

5    – FİNANSAL YÖNETİM DENGEYİ KORUR……………………………104

a — Sermaye Heyecan Aracı Değildir…………………………………………..106

b — Kaynaklar ve Harcama Disiplini…………………………………………..106

c — Analiz Olmadan Durum Bilinemez ve Gereği Yapılamaz…………..107

6    – MUHASEBENİN AĞIRLIĞI HİSSEDİLİR……………………………..109

a — Muhasebe İlkelerle Vardır…………………………………………………….110

b — Muhasebe Yol Gösterir………………………………………………………..111

7    – İNSAN KAYNAKLARI İŞLETMENİN HAYAT KAYNAĞIDIR…112

a — Kimler, Nasıl İstihdam Edilecektir?……………………………………….113

b — Performans Nasıl Değerlendirilecek, Başarı Nasıl Ödüllendirilecektir?…………………………………………………………………114

8    – HALKLA İLİŞKİLER DÜNYAYA AÇILAN PENCEREDİR………116

9    – ARAŞTIRMA GELİŞTİRME LÜKS DEĞİLDİR………………………117

İKİNCİ BÖLÜM 

Yönetim A – KAVRAMSAL FENOMENLER…………………………………………………121

1    – HÜKMETME ARZUSUNUN DAVRANIŞSAL DÖNÜŞÜMÜ …121

2    – BİRİSİ VE BAŞKALARI………………………………………………………….122

3    – AMAÇLAR VE AMAÇLARA ULAŞMANIN MUTLULUĞU……123

4    – FARKLILIKLARIN ÇATIŞMA TEMAYÜLÜ……………………………123

5    – FARKLILIKLARIN ALGILANMASI……………………………………….124

6    – YÖNLENDİREN VE YÖNLENDİRİLEN……………………………….125

7    – KARŞILIKLI ANLAŞMANIN DİLİ…………………………………………126

8    – EMPATİ VE UYGUN MOTİFLER KULLANMA…………………….126

9    – İHTİYAÇLARIN GÜCÜ………………………………………………………..127

10    – KAYNAKLARIN CAZİBESİ…………………………………………………128

11    – ÇATIŞMA VE UYUM………………………………………………………….129

12    – BİRLİKTE DAHA İYİYE………………………………………………………129

13    – YUKARIDAN AŞAĞIYA GÖRÜNEN……………………………………130

14    – AŞAĞIDAN YUKARIYA GÖRÜNMEYEN……………………………131

15    – HER İNSAN YÖNETİCİDİR……………………………………………….132

16    – YÖNETİM BİLİMDİR, SANATTIR, MESLEKTİR………………..133

17    – İŞLETME YÖNETİMİ…………………………………………………………134

B – TARİHSEL ARKA PLAN………………………………………………………….136

1    – İLK İNSAN-İLK YÖNETİCİ………………………………………………….136

2    – GELİŞEN VE DEĞİŞEN………………………………………………………..136

3    – TABİATLA MÜCADELE VE İYİLEŞTİRİLMESİ GEREKEN……137

4    – KAYDA GEÇİRİLEN VE KALICI OLAN………………………………..138

5    – YÖNETİM KÜLTÜRÜNÜN BAŞLANGICI……………………………139

6    – MİLATTAN ÖNCE YÖNETİM DÜŞÜNCESİ ……………………….139

7    – MİLATTAN SONRA YÖNETİM……………………………………………140

8    – YÖNETİMİN MİLADI………………………………………………………….142

9    – KLASİK OLANDAN ÖNCE…………………………………………………..143

10    – SANAYİ DEVRİMİ VE İŞLETME YÖNETİMİNDE DEVRİM … 143

C – TEMEL YAKLAŞIMLAR………………………………………………………….145

1    – OKULLAR……………………………………………………………………………145

2    – KLASİK YAKLAŞIM………………………………………………………………146

a — Bilimsel Yönetim………………………………………………………………..147

b – Yönetim Süreci…………………………………………………………………..149

c — Bürokrasi Modeli……………………………………………………………….153

3    – NEO-KLASİK YAKLAŞIM…………………………………………………….155

4    – MODERN YAKLAŞIM………………………………………………………….157

a — Sistem Yaklaşımı…………………………………………………………………158

b — Durumsallık Yaklaşımı………………………………………………………..163

c — Teori Z……………………………………………………………………………..168

d — Post-Modern Yaklaşım………………………………………………………..170

D – YÖNETİM FONKSİYONLARI………………………………………………..173

1 – PLANLAMADAN OLMAZ……………………………………………………174

2    – HER PLAN BİR ÖRGÜTLEME GEREKTİRİR………………………176

3    – EYLEM YÖNELTMEYLE BAŞLAR…………………………………………178

4    – KOORDİNASYON SİNERJİ DOĞURUR………………………………180

5    – KONTROL OLMADAN BAŞARI ÖLÇÜLEMEZ……………………181

E – YÖNETİM SANATI…………………………………………………………………184

1    – BİREY, GRUP VE ÖRGÜT…………………………………………………….185

2    – İNSAN PSİKOLOJİSİNİN SARSICI GİZEMİ…………………………187

3    – SOSYAL ETKİ VE DAVRANIŞ………………………………………………188

4    – YÖNETİM SANATININ GÖSTERGELERİ……………………………189

a — Lider Olanla Olmayan………………………………………………………..189

b — Anlayabilmek, Anlatabilmek………………………………………………..190

c — Yaptırmak, Yapıldığını Görmek…………………………………………….191

d — Değişirken Değiştirebilmek………………………………………………….193

e — Labirentleri Aşabilmek………………………………………………………..194

f — Karizmatik Motivasyon………………………………………………………..195

g — Çatışmanın Avantajları ve Yıkıcı Olan……………………………………196

h — Krize Karşı Otorite…………………………………………………………….198

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Organizasyon A – KAVRAMSAL FENOMENLER…………………………………………………201

1    – DÜŞÜNCEDEN EYLEME…………………………………………………….201

2    – PLAN VE HAYAT………………………………………………………………….202

3    – SORULARIN VE NEDENLERİN ANALİZİ……………………………203

4    – UNSURLAR VE KALICI OLAN…………………………………………….204

5    – STANDARTLARA UYGUNLUK……………………………………………205

6    – STANDARTLARI AŞAN………………………………………………………..206

7    – ŞARTLARA UYGUN FONKSİYONELLİK……………………………..207

8    – FENOMENLERİN NUMENLERLE ENTEGRASYONU…………208

9    – ORGANİZASYON………………………………………………………………..209

B – YAKLAŞIMLAR VE İLKELER………………………………………………….212

1    – KLASİK YAKLAŞIM………………………………………………………………213

2    – MODERN YAKLAŞIM………………………………………………………….215

3    – BÖLÜMLEME İLKELERİ……………………………………………………..217

4 – BÖLÜMLEME KRİTERLERİ…………………………………………………218

C – İŞ VE KADRO ORGANİZASYONU………………………………………….221

1    – HANGİ İŞİ, KİM YAPACAKTIR?…………………………………………..222

2    – İŞ ANALİZİ ………………………………………………………………………….223

3    – MUHTEVAYA KİM İNEBİLİR?……………………………………………..224

4    – İŞ TANIMLARI …………………………………………………………………….225

5    – ÜNVAN KULLANIMININ MALİYETİ…………………………………..226

6    – KADRO ORGANİZASYONU VE KARİYER YÖNETİMİ………..227

7    – PERFORMANS DEĞERLEME VE BAŞARININ ÖLÇÜLMESİ . 230

D – YETKİ-SORUMLULUK ORGANİZASYONU……………………………233

1    – YETKİ TEKDÜZE DEĞİLDİR………………………………………………233

2    – YETKİ SINIRLANMALIDIR………………………………………………….234

3    – YETKİ İNFORMEL DE OLABİLİR………………………………………..235

4    – YETKİ DEVREDİLEBİLİR, SORUMLULUK DENK OLMALIDIR ………………………………………………………………………………236

5    – YETKİNİN EGEMENLİĞİ…………………………………………………….237

E – KOMİTE ORGANİZASYONU…………………………………………………240

1    – NEDENLER VE AMAÇLAR………………………………………………….240

2    – YARARLAR VE SAKINCALAR………………………………………………241

3    – ETKİNLİK ÖNLEMLERİ………………………………………………………242

4    – KOORDİNASYON VE KONTROL………………………………………..243

SONUÇ……………………………………………………………………………………….245

KAYNAKLAR……………………………………………………………………………….247

Önsöz

Yönetimin bilimine konu teşkil edebilecek çerçevede yapılan çalışmaların tamamı, yönetim faaliyetinin daha başarılı bir şekilde yerine getirilmesi için atılmış birer önemli adım olarak kabul edilmelidir. Çünkü yönetim üzerine çalışma yapan bilim adamları, düşünürler ya da yöneticilik faaliyetinde bulunan uygulayıcılar yaşanan değişim ve gelişim sürecinde hep daha iyiye nasıl ulaşılabileceğinin cevabını aramışlardır.

Değişim kültüreldir ve tüm sistemleri az veya çok etkiler. Bu etkileme yönetim faaliyetinin gereklerini de değiştirir. Kavramlar yenilenir, süreçler yenilenir, uygulamalar yenilenir. Değişime ayak uyduramayan sistemler zarar görür. Bugünkü kültürel değişimin hızı ve kapsam alanı düşünüldüğünde, yenilenmenin hızlı, tutarlı ve kaçınılmaz zorunluluğuyla karşı karşıya olduğumuz açıkça görülecektir.

İşletme yönetiminin tüm dünya üzerindeki yaygınlığı düşünülünce, bugün işletme, yönetim ve organizasyon kavramlarının önemi daha iyi anlaşılacaktır. Çalışmalarının başarıya ulaşması ve zirvenin arzulanma derecesi açısından, bir işletme sahibi, yöneticisi, bir akademisyen; lisans, yüksek lisans veya doktora öğrencisi bu üç kavramın kendisine hitap eden yönleriyle buluşmak zorundadır. Elinizdeki kitap, sözü edilen zorunluluklara cevap olabilmesi için bir giriş denemesi olarak kaleme alınmıştır. Yararlı olacağına inanıyoruz.

Kitap işletme, yönetim ve organizasyon adlarını taşıyan üç temel bölümden oluşmaktadır. Her bölüm ilgili temel kavram ekseninde olmak üzere kavramsal fenomenler analiziyle başlamaktadır. Bunun nedeni, işletme, yönetim ve organizasyon kültürel olgularının arka planındaki gerçekliğe ulaşarak iç ve dış anlamları birlikte değerlendirme ve salt izahlar yerine derinliğine bir çerçeve oluşturabilme arzusudur. Bu arzuya ne kadar ulaşılabildiği tartışılabilir. Kitabın yazarı hiçbir zaman eksiksiz ve hatasız olabileceği iddiasında değildir.

Kitabın hazırlanması için gereken verilerin toplanması aşamasında Londra’da yaşayan ve maddi-manevi büyük destek gördüğüm İlhami KARAKAŞ, Elif KARAKAŞ ve ailesine; özellikle zamanını ve emeğini kitabıma tesis ederek çok büyük yardım sağlayan Mesut KARAKAŞ’a yürek dolusu teşekkürler. Ayrıca kitabın hazırlanması süresince her aşamada akademik desteklerini benden esirgemeyen Prof. Dr. Dursun Bingöl ve Yard. Doç. Dr. Fatih KARCIOGLU’na şükranlarımı arz ederim.

Kitabın fayda sağladığını görmek beni sevindirecek ve teşvik edecektir. Gelecek eleştiriler mutlaka değerlendirilecek ve gereken yapılacaktır.

Kasım 2000 — Erzurum

Prof. Dr. Nurullah GENÇ

Giriş

Bugün işletmecilik, bütün dünyanın en önemli gerçeği ve güç mücadelesinde kullanılan en etkin uygulama alanıdır. Bu nedenledir ki, ekonomik savaş, eski dünyanın insan ve silah gücüne dayanan savaşlarının yerini almış durumdadır. Bu açıdan dönüm noktası kabul edebileceğimiz Sanayi Devrimi, gerçekten de dünya için yeni bir çağın, yeni bir dünya anlayışının gerçekleştiği bir yol ayrımıdır.

Böylesine önemli hale gelen işletmecilik konusunun özellikle Sanayi Devrimi’nden sonra daha derinlikli incelemelerle ve daha nitelikli araştırmalarla ele alınmasının sebebi, işletmenin hayatımıza damga vurmaya başlayan yakın gerçeğinden başkası değildir. Bugün amacı ne olursa olsun örgütler, insan hayatının her alanına nüfuz edebilecek yoğunlukta ve yaygınlıktadır. Bu yoğunluk ve yaygınlık içerisinde amacı kâr elde etmek olan işletmelerin ağırlığı ve üstünlüğü ise tartışılamayacak derecededir.

Öyleyse nedir işletme? Hangi unsurlardan meydana gelmektedir? İşletme demek başarı mı demektir? Başarı için işletmenin varlığı yeterli değilse, tamamlayıcı olan nedir? İşletme dendiğinde ayrılmaz bir parça gibi akla gelen yönetimin, işletmenin başarısındaki fonksiyonu nedir? İnsan neden örgütlenme ihtiyacı duymaktadır? Organizasyon nedir? İşletme, yönetim, organizasyon!.. Bu üç kavramın birbirleriyle olan ilişkisi nasıl izah edilebilir?

Bu ve benzeri soruların arttırılması mümkündür? Ancak bu soruları sormaktan daha önemli olan, uygun cevapları verebilmektir. Bu kitap, sözü edilen cevaplara ulaşabilmek için atılmış adımlardan birisidir.

Kitap üç ana bölümden oluşmaktadır: İşletme, Yönetim, Organizasyon…

İşletme bölümünde, kavramsal fenomenler ve işletmenin oluşumunu ortaya çıkaran nedenler tartışıldı, insanda var olan örgüt kurma eğiliminin işletmeye dönüşümü üzerinde duruldu. İşletmenin kuruluşu, amaçları, sınıflandırılması ve fonksiyonları incelendi.

Yönetim bölümünde, tıpkı işletme bölümünde olduğu gibi, kavramsal fenomenler değerlendirildi. Yönetim düşüncesinin arka planı tahlil edilmeye çalışıldı. Tarihsel perspektif dikkate alınarak, yönetim düşüncesinde meydana gelen değişim incelendi ve özellikle yönetimin bilim dalı olmaya başladığı tarih diliminden sonrası ile ilgili tablo üzerinde duruldu. Klasik, neo-klasik, modern ve post-modern yönetim yaklaşımlarından bahsedildi. Yönetim fonksiyonları anlatıldı. Yönetimin bilim, sanat ve meslek yönünün de irdelendiği bu bölümde, yönetim sanatının göstergeleri tahlil edilmeye çalışıldı.

Organizasyon bölümü de yine kavramsal fenomenlerin izahıyla başlıyor. Fenomenler üzerinde belki de ilk defa bu kitapta ve böylesine ağırlıklı olarak durulmasının sebebi, hayatımızda böylesine yeri olan bu üç realitenin; işletme, yönetim ve organizasyonun ortaya çıkış felsefesine hakim olma düşüncesiydi. Organizasyon bölümünde, organizasyon yaklaşımları ve ilkeleri üzerinde duruldu. Bölümleme kriterleri anlatıldı. İş, kadro komite organizasyonu izah edilmeye çalışıldı.

Kısaca ifade etmek gerekirse, bu üç kavram, işletme, yönetim ve organizasyon kavramları birbirleriyle iç içe bulunabilen, gereği yapılmadığı zaman amaçlardan sapmalara neden olabilecek temel konu başlıklarıdır. Bu üç kavramın genel bir yaklaşımla ve birlikte düşünülerek kavranabilmesi, başarı açısından önemli bir avantaj meydana getirecektir.

birinci bölüm

İşletme

…