Birazoku

Sadece geçmişin entelektüel dünyasını anlamak için değil, çağımızı meşgul eden soruları farklı bir perspektiften ele alabilmek için de felsefe tarihleri her zaman kütüphanelerimizin en güzide konukları oldular. Windelband’ın bu eseri gibi, bir kısmı yazıldıkları günden beri alanın vazgeçilmez başvuru kaynaklarından oldular.

Yeni Kantçı Baden Okulunun kurucusu kabul edilen Windelband, “Felsefe Tarihi”nin bu ilk kitabında, tarih sahnesinde kendilerine sarsılmaz bir yer edinen Yunan düşünürleri ve ortaya koydukları fikirleri kozmolojik, antropolojik ve sistematik dönem başlıkları altında inceliyor.

Kozmolojik dönemde, “Tüm değişimlerin değişmeden kalan kaynağı nedir?” sorusu Antik dünyanın düşünürlerini uzunca bir süre meşgul etmiş ve dışarıdaki dünyayı anlama çabaları bilimin içeriğinde belirleyici olmuştur. Antropolojik dönemde Sofistler ve Sokrates ile birlikte bilim, insanın içsel etkinlikleriyle ilgilenmeye başlayarak pratik bir önem kazanmıştır. Demokritos, Platon ve Aristoteles ise bu iki döneme ait düşünceleri kendi felsefelerinde bir araya getirmiş olduklarından, Windelband tarafından Antik felsefenin sistem filozofları olarak ele alınmıştır.

Milet Okulunun doğa bilimcileri Thales, Anaksimenes, Anaksimandros’un evrenin kumaşını arayışları; Kynik ve Kyrene okullarının haz anlayışı; ‘karanlık’ Herakleitos’un değişim yasası; Parmenides’in ‘varlık’ öğretisi; Pythagorasçı sayı teorisi; Leukippos’un atomculuğu; Zenon’un paradoksları; Protagoras’ın bilgi kuramı bu kitabın sunduğu başlıca tartışma konularıdır.

İÇİNDEKİLER

Önsöz 13
Giriş 15
1. Felsefe Adı ve Felsefe Kavramı 15
2. Felsefe Tarihi 25
3. Felsefenin ve Felsefe Tarihinin Ayrılması 42
Birinci Kısım
Antik Yunan Felsefesi
47
Birinci Bölüm
Kozmolojik Dönem 51
4. Varlık Kavramları 60
5. Oluş Kavramları 81
6. Bilme Kavramları 95
İkinci Bölüm
Antropolojik Dönem 106
7. Ahlak Sorunu 115
8. Bilim Sorunu 135
Üçüncü Bölüm
Sistematik Dönem 150
9. Metafiziğin Epistemoloji ve Etikle Yeniden
Temellendirilmesi
160
10. Materyalist Sistem 167
11. İdealist Sistem 175
12. Aristoteles Mantığı 195
13. Gelişim Sistemi 204
Kaynakça 226
Dizin 243

Çevirenin Önsözü

Felsefe, insanın kendi varoluşunu, içinde yaşadığı dünyayı, bu dünyadaki deneyimlerini ve varlık alanının tamamını bütün yönleriyle anlamaya ve anlamlandırmaya yönelik bir etkinlik, tarih içerisinde bilginin her türüyle çeşitli yöntemler kullanarak çalışmış köklü bir soruşturma alanıdır. Sadece geçmişin entelektüel dünyasını anlamak için değil, çağımızı meşgul eden kimi felsefi soruları farklı bir perspektiften ele alabilmek için de zaman zaman felsefe tarihine başvurmamız gerekir.

Yeni Kantçı Baden Okulunun kurucusu olarak kabul edilen Wilhelm Windelband, tarihin, gerçekliğin eşsiz, tekrarlanamaz ve tekil karakterini yakalayan bir bilim olduğunu savunmuş ve bu görüşü de tarihsel yönteme ilişkin sonraki tartışmalarda hayli etkili olmuştur. Ayrıca felsefe tarihi alanında tek tek filozofları kronolojik bir şekilde ele almak yerine temel felsefi problemlerin tarihsel bir sunumunu oluşturmayı seçerek yeni bir anlatım biçimine öncülük etmiştir.

Windelband, Antik Yunan’dan 19. yüzyıla kadar tüm felsefe tarihini kendi felsefi perspektifinden aktararak yaşadığı dönemin düşünsel birikimine büyük katkılarda bulunmuştur. Elinizdeki kitap bu anlatımın birinci bölümü olan Antik Yunan Felsefesi’dir. Çalışmasına felsefeyi ve felsefe tarihini tanımlayarak başlayan Windelband, Batılı anlamdaki felsefenin temel problemleriyle uğraşarak tarih sahnesinde kendilerine sarsılmaz bir yer edinen Yunan düşünürleri ve ortaya koydukları fikirleri kozmolojik, antropolojik ve sistematik dönem başlıkları altında derlemiştir.

Kozmolojik dönemde, “Tüm değişimlerin değişmeden kalan kaynağı nedir?” sorusu Antik dünyanın düşünürlerini uzunca bir süre meşgul etmiş ve dışarıdaki dünyayı anlama çabaları bilimin içeriğinde belirleyici olmuştur. Antropolojik dönemde Sofistler ve Sokrates ile birlikte bilim, insanın içsel etkinlikleriyle ilgilenmeye başlayarak pratik bir önem kazanmıştır. Demokritos, Platon ve Aristoteles ise bu iki döneme ait düşünceleri kendi felsefelerinde bir araya getirmiş olduklarından, Windelband tarafından Antik felsefenin sistem filozofları olarak anılmışlardır.

Windelband bölüm içerisinde belirttiği kaynak isimleri dışında bir kaynakça oluşturmadığından ve birçok dipnotta sadece kitap isimlerinin kısaltmalarıyla yetindiğinden, bu çeviri için söz konusu kaynakların mevcut Türkçe çevirilerini ve eski kitapların yeni baskılarını da içeren yeni bir kaynakça hazırlanarak kitap sonunda sunulmuştur.

Son olarak, çevirimin okura faydalı olmasını diliyorum ve eserin yayına hazırlığını yapan, sayın hocam Prof. Dr. Abdullah Kaygı’ya bilhassa felsefi kavramların dilimize doğru şekilde aktarılması hususundaki desteğinden dolayı teşekkürlerimi sunuyorum.

Ayşe Çevik 2022

Önsöz

Birçok üzücü gecikme ve kesintiden sonra, ilk sayfaları iki yıl önce ortaya çıkan çalışmamın son hâlini nihayet sizlere sunuyorum.

Okur, bu çalışmayı çoğu zaman genel felsefe tarihi ders notlarının süslenmesiyle hazırlanan hülasalarla karıştırmamalıdır. Sunduğum şey, Avrupa felsefesini oluşturan fikirlerin geçirdiği evrimi ayrıntılı ve yoğun bir anlatımla betimlemeyi hedefleyen ciddi bir ders kitabıdır ve bugün dünyayı ve insan yaşamını bilimsel olarak anlamakta ve yargılamakta başvurduğumuz ilkelerin hangi güdülerden hareketle bilince getirildiklerini ve tarihsel akış içerisinde nasıl geliştiklerini göstermeyi amaçlamaktadır.

Bu amaç, kitabın tüm yapısını belirlemiştir. Araştırmanın yazınsal tarihsel temeli, biyografik ve bibliyografik materyal, bu nedenle, konu üzerinde daha fazla çalışmak arzusunda olan okurlara en iyi kaynaklara giden yolu açacak bir seçkiyle sınırlandırılmıştır. Hatta filozofların kendi açıklamalarına da yalnızca, düşüncelere ilişkin değerini koruyan açık ve kesin ifadeler ve gerekçeler sunabildiklerinde yer verilmiştir. Bunun dışında, ara sıra da yazarın normalde benimsenenden farklı bir yorumu desteklediği pasajlardan alıntı yapılmıştır. Konu seçiminde tek tek düşünürler tarafından ortaya konmuş her yeni ve yararlı düşünce dikkate alınırken, akademik araştırma açısından aslında hoş bir konu olabilecek fakat felsefeyle pek ilgisi olmayan, tümüyle tekil düşünce geçişlerinden ancak kısaca bahsedilmiştir.

Dış biçiminden de anlaşılabileceği üzere, kitapta vurgulanan, felsefi düşüncenin en önemli ögesinin gelişimidir: prob…

Giriş

§

1. Felsefe Adı ve Felsefe Kavramı

Gündelik dilde felsefeden anlaşılan, dünyaya ve insan hayatına ilişkin genel soruların bilimsel bir şekilde ele alınmasıdır. Filozoflar, entelektüel çalışmalarında belirleyici olan varsayımlara ve bunlardan yola çıkarak elde ettikleri sonuçlara göre, bu kesin olmayan kavrama daha kesin tanımlamalar getirmeye çalışmışlardır. 2Ne var ki, bunu yaparken ilk tanımdan o kadar uzaklaşmışlardır ki felsefe kavramının ortak temeli, bu özel tanımlar arasında kaybolmuş gibi görünmektedir. Bununla birlikte, ilk cümlede verilen geniş tanım Eski Yunanların ‘felsefe’ adıyla ilişkilendirdikleri asıl anlamın sınırlanmasından ve yeniden düzenlenmesinden ibarettir ve bu değişimi getiren de Batılı entelektüel yaşamın izlediği seyir olmuştur.

1. Literatürde ilk kez ortaya çıktığı hâliyle3 philosophein ve philosophia kelimelerinin taşıdığı ‘bilgeliğe ulaşma çabası’ şeklindeki sade ve aynı zamanda müphem anlam hâlâ kabul görse de, Sokrates sonrası metinlerde, özellikle de Platoncu ve Aristotelesçi okullarda ‘felsefe’ kelimesi, Almanca Wis…