Birazoku

Halikarnas Balıkçısı, “Akdenizlinin karakteri ‘hayır’dan çok ‘evet’ demeye yatkındır. ‘Evet’ demek o denli kolaydır ki!.. Oysa ‘hayır’ deyince bir sıkıntı duyulur. Altıncı Kıta ‘evet! evet!’ ülkesidir” der. Altıncı Kıta Akdeniz, Halikarnas Balıkçısı’nın hiçbir kitabına girmemiş yazılarından oluşuyor. Bu kitabıyla Balıkçı, Anadolu uygarlığına Akdeniz ölçeğinde ışık tutuyor. Bu ışığın, Akdeniz insanlarını birleştirmede, Akdeniz’in kendisi kadar bir işlevi olacağına inanıyoruz.

İ Ç İ N D E K İ L E R
Halikarnas Balıkçısı (Yaşamöyküsü)…………………………………………………………..7
Akdeniz’in Ebedi Gençliği
ve Akdeniz’in Ebedi Genci ……………………………………………………………………….. 9
ALTINCI KITA
Louis Bayle’in Sunuş Yazısı …………………………………………………………………………… 15
Balıkçı’nın Mektubu ………………………………………………………………………………………………. 17
AKDENİZ’İN EBEDİ GENÇLİĞİ
Akdeniz’in Ebedi Gençliği ………………………………………………………………………………. 29
ÖNASYA
Efes Artemis’i ……………………………………………………………………………………………………………….. 63
Ondan Önce Gelenler ……………………………………………………………………………………. 63
Minoenler ………………………………………………………………………………………………………………….. 65
Hititler ………………………………………………………………………………………………………………………….. 67
Amazonlar ………………………………………………………………………………………………………………… 69
Frigyalılar ve Lidyalılar ………………………………………………………………………………… 72
İkonografi ………………………………………………………………………………………………………………….. 77
Tarih Çağlarında Kültlerin Yayılışı …………………………………………………… 78
Artemis’in Geçirdiği Evrim ……………………………………………………………………… 80
Minoen Etkisi ………………………………………………………………………………………………………… 81
Hitit Etkisi ………………………………………………………………………………………………………………….. 83
Artemis ………………………………………………………………………………………………………………………… 84
Artemis Heykeli …………………………………………………………………………………………………… 85
Artemis’in Efes’e Gelişi ………………………………………………………………………………… 89
Artemis Rahipleri ………………………………………………………………………………………………. 93
Tapınak (Artemision) …………………………………………………………………………………….. 96
Artemis’in Etkileri ………………………………………………………………………………………….. 102
Artemis Şenlikleri …………………………………………………………………………………………… 121
ANADOLU’DAN VE TARİHTEN
Büyük Menderes Irmağı …………………………………………………………………………………….. 127
Batı Anadolu Uygarlığının Beşiği İzmir …………………………………………….. 135
Dünyanın İlk Turisti: Bodrumlu Herodot ………………………………………… 149
Karya’dan İki Söylence: Selene ile Endimiyon
ve Salmakis ile Hermafrodit …………………………………………………………………. 159
Ege Dalgıçları ………………………………………………………………………………………………………………… 163
Müzik ve Yaşama Sevinci ………………………………………………………………………………….. 169
Çıplak Resim ve Heykelin
Beş Bin Yıllık Tarihi Vardır ……………………………………………………………………. 173
Resim ve Müzik …………………………………………………………………………………………………………… 179
Türk Müziğinin Batı Müziğine Etkisi …………………………………………………… 185
Haftanın Yedi Günü ve Bunların Gerçek Yönü …………………………… 189
Tarihte ve Mitolojide Tohumdan Buğdaya
Arpadan Biraya ………………………………………………………………………………………………….. 193
7’nin Uğurluluğu ve 13’ün Şomluğu ………………………………………………………. 213
İtalya’nın En Büyük Klasik, Lirik Şairi:
Torkuato Tasso …………………………………………………………………………………………………… 219
431 Efes Konsilinin Rezaleti …………………………………………………………………………… 231
Preveze Savaşı Öncesinde ………………………………………………………………………………… 235
Kıbrıs’ın Zaptı ………………………………………………………………………………………………………………. 241
Onikiada’dan Yurdumuza İltica Edenler
Arasında Birkaç Saat ……………………………………………………………………………………. 246

AKDENİZ’İN EBEDİ GENÇLİĞİ
VE AKDENİZ’İN EBEDİ GENCİ

13 Ekim 1973 Cumartesi günü saat 15.10’da yitirdiğimiz Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı) ülkemizde daha çok öykücü ve romancı olarak tanındığı halde dünyada ozan ve düşünür olarak ün yapmıştı. Dünya turizminin önde gelen otoritelerinden Hullot, Balıkçı için “Çağdaş Homeros” derdi. Brüksel’de yapılan Dünya Ozanlar Toplantısına Türkiye’yi temsilen Balıkçı çağrılmıştı. Fransa Başbakanı Pompidou, Türkiye’ye ne zaman geleceği kararlaştırılmak istenirken, “Bırakın protokolü murotokolü, Halikarnas Balıkçısı bana ne zaman rehberlik edebilecekse o zaman gitmek isterim Türkiye’ye!” deyip çıkmıştı. Aynı Pompidou, 1967’de Papa’nın ziyareti için ülkemize yollanan ORTF (Fransa Radyo-Televizyonu) ekibine, “Türkiye’de Balıkçı ile yapacağınız görüşme, Papa’nın ziyaretinden daha önemlidir” demişti. Dünya Düşünce Adamları Komitesi “L’ASTRADO” (Yol), Türkiye’den Balıkçı’yı üye seçmişti. Örgütün aynı adlı bilimsel yayın organının 1971 tarihli sekizinci sayısında yaklaşık yirmi sayfa Halikarnas Balıkçısı’na ayrılmıştı. Balıkçı’nın törenlerde rehberlik ederken çekilmiş iki resmi ile bir Bodrum fotoğrafının yer aldığı dergi, L’Astrado Genel Sekreteri Louis Bayle imzasıyla Balıkçı’yı tanıtıyor. Bayle, kendisine Anadolu’yu gezdiren Halikarnas Balıkçısı için, “Cevat Şakir benim için rehberlerin en içten, en bilgili ve en coşkulusudur!” diyor. Övgü dolu tanıtma yazısının ardından Balıkçı’nın L. Bayle’ye yazdığı mektup yayımlanıyor. “Altıncı Kıta: Akdeniz” başlığıyla yayımlanan yazıda Balıkçı, dünya uygarlığında Akdeniz’in büyük payını açıklığa kavuşturuyor ve Akdeniz ülke ve insanlarının ortak özelliklerini sergiliyordu. Balıkçı’nın bu yazısı Avrupa’da ve Akdeniz ülkelerinde inanılmayacak ölçüde ilgi gördü. Mektuplar, telgraflar, ziyaretler birbirini izledi. Usta, bunu bilerek, planlayarak yapmıştı. Batı, Grek uygarlığına koşullanmıştı. Türkiye’nin uygarlığa katkılarını söylediğinizde kimse inanmak istemiyordu. Ama Balıkçı konuya Akdeniz ölçeğinde bakınca tüm Akdenizliler, “elle gelen düğün bayram” dercesine ilgi gösteriyordu. Anlatılan Anadolu bile olsa tüm Akdenizliler, bundan kendilerine pay çıkarıyordu. “Altıncı Kıta” yazısının gördüğü ilgi, Kültürel Artistik Birlik’in bilimsel yayın organı Carrefour (Kavşak) için istediği yazı ile doruğa ulaştı. Dergi genel yönetmeninden gelen övgü dolu mektup, Balıkçı’nın “Altıncı Kıta” konusunu daha açmasını rica ediyordu. Balıkçı, tasarısı gerçekleşmiş insanların erinç ve sevincine kavuşmuştu. “Altıncı Kıta yemdi; işte büyük balık takıldı oltaya” diyordu. Büyük bir coşkuyla yazmaya girişti. Hızını alamıyordu. Anadolu uygarlığı konusundaki son sözlerini bu yazıyla söylemek istiyordu. Hem de yalnız kendi yurttaşlarına değil, tüm Avrupa ve Akdeniz insanlarına. Üstelik Carrefour saygın bir yayın organıydı. Balıkçı “Akdeniz’in Ebedi Gençliği” yazısını 1972 yılında yazdı. Ama yazı, derginin 1973 yılına ait on ikinci sayısına yetişemedi. Üstelik dergi yazısının boyutlarını çok aşmıştı. Bugün gibi anımsıyorum. Balıkçı, yazısının bazı bölümlerini kırmızı, bazı bölümlerini yeşil renkli kalemle işaretlemişti. Dergi yöneticilerine yazdığı notta özetle şunları söylüyordu: “Yazım, derginize göre uzun oldu. Hızımı alamadım. Öncelikle kırmızıyla işaretlediğim bölümleri, daha da kısaltmak gerekirse yeşille işaretlediğim yerleri çıkarabilirsiniz…” Kültürel Artistik Birlik genel başkanı ve Carrefour dergisi redaktörü Henri Féraud, Balıkçı’ya şunları yazdı: “Yazınızdan değil bölüm çıkarmak, virgülüne dokunmak cinayet olur! Yazınızı dergimize göre kısaltmak yerine, dergimizin sayfa sayısını yazınıza göre ayarlayacağız. Eminiz ki yazınız, Akdeniz uygarlığının erişilmez dile getirilişidir. Ve bu yazı, Akdeniz insanlarını birbirlerine bağlamakta Akdeniz’in kendisi kadar işlev yerine getirecektir!..” Böylece “Akdeniz’in Ebedi Gençliği”, Carrefour’un 1974’te yayımlanan on üçüncü sayısında çıktı. Daha doğrusu o sayı, Halikarnas Balıkçısı özel sayısı olarak çıktı. Ne yazık ki Balıkçı, o sayıyı göremedi. Dergide yer alan ilk yazı, Robert Ytier’nin başyazısı. Ytier, “Akdeniz’in Ebedi Gençliği” yazısını sunmaktan duyduğu memnunluk ve gururu dile getiriyor ve bu yazının, büyük Türk yazarı Cevat Şakir’in erişilmez kültür birikiminin ürünü olduğunu belirtiyordu. Henri Féraud, “Eşik” başlıklı yazısında Halikarnas Balıkçısı’nın çağdaş düşüncedeki önemli yerini vurguluyor ve “Akdeniz’in Ebedi Gençliği” yazısını göklere çıkarıyordu. Yazar, “Balıkçı, Marsilya’yı Foçalıların kurduklarını belirterek hem bize kökenimizi hem Akdenizliler arası akrabalığı öğretiyor” diyordu. Bu iki sunuş yazısından sonra Balıkçı’nın “Akdeniz’in Ebedi Gençliği” başlıklı uzun ve ilginç araştırması yer alıyordu. Bununla yetinmeyen Carrefour yetkilileri, bu satırların yazarının kaleminden Balıkçı’nın özgeçmişine yer veriyordu. Bunu, H.J. de Dianoux’un, Balıkçı’ya hayranlığını dile getiren on sayfalık yazısı izliyordu. Carrefour’un “Halikarnas Balıkçısı Özel Sayısı”nda ayrıca Louis Bayle’in, Halikarnas Balıkçısı’nın ölümünün ne büyük kayıp olduğunu anlatan yazısı ve Güzin Dino’nun “Mucizevi Balıkçı” başlıklı yazısı yayımlanıyordu. Balıkçı’nın, sözkonusu “Altıncı Kıta” ve “Akdeniz’in Ebedi Gençliği” yazıları ile Önasya adlı kitabı Türkçe olarak ilk kez elinizde tuttuğunuz kitapta sunulmaktadır. Altıncı Kıta Akdeniz’deki öteki yazıların hiçbiri de Balıkçı’nın önceki kitaplarına girmemiştir. Biz bunları, Balıkçı’nın sağlığında bize bıraktığı, çoğu dağılıp uçacak kadar yıpranmış gazete ve dergi kesikleriyle İzmir Milli Kütüphanedeki gazete ve dergi koleksiyonlarından derledik. Böylesi çalışmaların, Balıkçı’nın daha nice kitaplık, yazı, çeviri ve öyküsünü gün ışığına çıkaracağına inanıyoruz. Yine inanıyoruz ki Bilgi Yayınevi’nin sahibi ve yönetmeni Sayın Ahmet Tevfik Küflü’nün sürekli teşviki ve uygun gördüğü adla sonuçlandırdığımız bu çalışma, dünya uygarlığında Akdeniz ve Türkiye’nin büyük yerini öğrenmek isteyenlere yardımcı olacaktır. Halikarnas Balıkçısı’nı yazın ve kültür dünyasında yeniden ve daha bir yaşar kılacağına kuşku duymadığımız bu yapıtın oluşmasında yardımını gördüğümüz herkese “Sağ olun”; Akdeniz’in ebedi genci Balıkçı’ya da bu dünyadan “Merhaba!” diyoruz.

Şadan GÖKOVALI

İzmir, Nisan 1982

LOUIS BAYLE’İN SUNUŞ YAZISI

Kendisiyle antik kentler ve İyonya’nın kutsal yerlerinde birlikte günler geçirdiğimiz, edebi takma adı Halikarnas Balıkçısı olan Cevat Şakir, benim için rehberlerin en içten, en bilgili ve en coşkulusu idi. Girit kökenli, Grek formasyonlu bu Türk, dünya kültürüne sahip, olağanüstü bir Akdenizli, ölümsüz bildiği tanrılarda yaşayan, insanları alçakgönüllü ve yalın oldukları ölçüde seven biridir. Gerçek yurt, Akdeniz’dir. Bu hayranlık uyandıran İyonya’nın yüksek tepelerinden, ayaklarımızın altında uzanan İyonya kadar malı olan bu gökyüzünün limitine bakıyor, görünürde durağan fakat tanrısal bir yaşam coşkusuyla bana şöyle diyordu: “İşte Altıncı Kıta’nın yüreği! Şimdi düşsel ve uzakdoğu yöresini bir yana bırakalım. Biz insanlarca yaratılan tüm uygarlıklar, kesinlikle bunların tümü, topraktan gelen, adalarda doğan –Arap gibi Minoen de– Akdeniz’in çevresinde toplanmıştır. Hiçbir şeye kadir değiliz: Hepimiz birbirimize benzeriz. Dünya, yeryüzü yuvarlağı odur. Bize kendini kabul ettirmiştir, bizi tüm insanlık uyuşmalarından daha iyi birleştirir. Aynı dilleri konuşuruz, zekâlarımız hemen hemen aynıdır. Yaşama bakış açımız aynıdır, onun sayesindedir ki farklı ya da benzer kişilerin oluşturduğu geniş ve bozulmayan bir birlik ortaya çıkarmışızdır. Avrupa bir şeydir; Asya, Afrika da başka şeylerdir. Bu Akdeniz yöresi, bir coğrafya teriminde birleşen bu üç kıtanın her birinden daha gerçekçi bir birliğe sahiptir. Coğrafyacılar beş anakara (kıta) sayıyorlar. Ben size diyorum ki Akdeniz bunların altıncısı, hatta birincisidir!..” Halikarnas Balıkçısı’yla, dünyanın batı kutbuna çevrilmiş denge kuşkusuyla Diyoniziak Asya’ya cevap vermek için Apolonien bölgeye (Akdeniz’e) bakıyordum. Balıkçı’ya L’ASTRADO için düşüncelerini özetleyen birkaç sayfa yazmayı kabul edip etmeyeceğini sordum. Aldığım bir makale değil, bir mektuptur; birkaç sayfa değil, oldukça uzundur. Başlangıçtaki çok kişisel birkaç satırı kaldırıp hiçbir şeyi değiştirmeden, mektubun kendi karakterini yani keyifle, beklenmedik ton ve fikir değişiklikleriyle, konuşma özgürlüğüyle dolu bu uzak söyleşiyi aynen aktarıyorum.

Louis Bayle (L’Astrado, 8, 1971, s.88 vd.)

…