Birazoku

Hakan Bıçakcı’dan filmler ve kurmacanın doğası üzerine kişisel bir çalışma. Filmleri türlerine, dönemlerine, coğrafyalarına değil, hikâyelerine bakarak yan yana getiren bir inceleme. Hikâyenin anlatılış biçiminin, karakterin içinde bulunduğu durumun, hatırlananların, unutulanların, kâbusların, tesadüflerin, olup bitenlerin veya bir türlü olamayanların ortaklığından yola çıkarak her biri 3 filme değinen 33 bölüm.

Sondan başlayan akışlar, iki taraf arasında savrulan kahramanlar, yaşamla ölüm arasında çırpınanlar, yuvaya sızan yabancılar, cinayeti görür gibi olanlar, bedensiz sevgililer, bilip de anlatamayanlar, masumken suçlananlar, takım elbiseli uzaylılar, hayırsız sonlar ve diğer alakalı durumlar.

Alakalı Filmler, bazı filmleri hatırlamaya, yeni filmler keşfetmeye, filmler arasında yeni bağlantılar kurmaya, okuma-izleme listelerini uzatmaya vesile olması umuduyla yazılmış bir sinema kitabı.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………………………………………………………….11
Sondan başla
Happy End / Irréversible / 5×2………………………………………………………………………………………..15
Tarafını seç
Das Kabinett des Dr. Caligari / Planet of the Apes / The Others……………………..22
Yaşamla ölüm arasında
Carnival of Souls / Jacob’s Ladder / Yella…………………………………………………………………..29
Benden öncekinin hayaleti
Rebecca / The Innocents / Le locataire…………………………………………………………………………36
Yuvaya sızan yabancı
Fatal Attraction / Cape Fear / Funny Games…………………………………………………………….44
Aile salonumuz dağılmıştır
Teorema / Bijitâ Q / The Killing of a Sacret Deer……………………………………………………51
Aile arasında
Der siebente Kontinent / Home / Kynodontas…………………………………………………………..58
Başkasının evi
Bin-jip / Das Leben der Anderen / Dans la maison………………………………………………..64
Soyut gözaltı, büyük gözaltı, absürd gözaltı
The Trial / 1984 / Brazil…………………………………………………………………………………………………….70
Haberler sende
Ace in the Hole / Wag the Dog / Nightcrawler ………………………………………………………….76
Cinayeti görür gibi oldum
Blow-Up / Profondo Rosso / Burning…………………………………………………………………………….83
Hatırladığım kadarıyla
I’m Thinking of Ending Things / Petite Maman / Aftersun…………………………………..92
Hatırla sevgili
Je t’aime, je t’aime / Bez konca /
Eternal Sunshine of the Spotless Mind……………………………………………………………………… 101
Aşkımız olay olacak
All That Heaven Allows / Angst essen Seele auf / La vie d’Adèle…………………… 107
Bedensiz sevgililer
Sevmek Zamanı / Her / Aloys……………………………………………………………………………………….. 115
Test 1, 2, 3
Blade Runner / eXistenZ / Ex Machina…………………………………………………………………….120
Biliyorum, anlatamıyorum
The Terminator / 12 Monkeys / Don’t Look Up …………………………………………………….126
Takım elbiseli uzaylılar
Invasion of the Body Snatchers /
I Married A Monster From Outer Space / They Live …………………………………………. 131
Masumun yanındayız
In a Lonely Place / The Wrong Man / A History of Violence……………………………138
Çokkişilikli kadınlar, kişiliksiz adamlar
The Three Faces of Eve / A Woman Under the Influence /
Aaahh Belinda ……………………………………………………………………………………………………………………. 144
Kaybolan kadınlar, tatsız hayatlar
The Lady Vanishes / L’Avventura / Picnic at Hanging Rock…………………………….. 151
Kâbus fabrikası
Sunset Blvd. / What Ever Happened to Baby Jane / Mulholland Drive……….157
Film içinde film ekibi
Trans-Europ-Express / The Mirror / Mayıs Sıkıntısı………………………………………….. 163
Tesadüf eserleri
Przypadek / Sliding Doors / Run Lola Run……………………………………………………………… 169
Önce disiplin
Zéro de conduite: Jeunes diables au collège /
Les quatre cents coups / If… …………………………………………………………………………………………..175
Dış güçleri beklerken
Il deserto dei tartari / Tepenin Ardı / Zama……………………………………………………………180
Hayatın absürd anlamı
Katakuri-ke no kôfuku / Du levande / Wrong………………………………………………………..186
Kara film yolları
Detour / Kiss Me Deadly / Lost Highway…………………………………………………………………. 191
Türler arasında ve zamanda yolculuk
Back to the Future / Groundhog Day / Midnight in Paris………………………………….200
Sardı kozmik korkular
Event Horizon / Annihilation / Color Out of Space ……………………………………………..206
Toplumsal gerilimin yükselişi
Rosemary’s Baby / The Stepford Wives / Get Out………………………………………………..212
Canavarın dönüşümü
Psycho / Reazione A Catena / Friday the 13th……………………………………………………… 218
Korku türünde hayırsız sonlar
The Birds / Night of the Living Dead / Dèmoni……………………………………………………..225

ÖNSÖZ

Bir filmi analiz edebilecek en iyi şey, başka bir filmdir.
– Nicole Brenez

“Alakalı Filmler” yazıları, Arka Pencere dergisinin basılı ve aylık formatta yayımlanmaya başlamasıyla (Aralık 2017) ortaya çıktı. İlgiyle takip ettiğim dergi 2009’dan beri internet üzerinden, haftalık olarak okurla buluşuyordu. İstiklâl Caddesi’nde yürürken telefonumun çaldığını, arayanın Murat Özer olduğunu dün gibi hatırlıyorum. Dergiyle ilgili gelişmeden bahsedip yazar kadrosunda yer almamı teklif etti. Memnuniyetle kabul ettim.

Sonra da nasıl bir şey yazabileceğimi düşünmeye başladım. Mantık açısından tam tersi geçerliydi ama konu sinema olunca ve davet Murat Özer’den gelince böyle olmuştu. Aklıma gelen en iyi fikir, her yazıda bir tema üzerine üç filme değineceğim “Alakalı Filmler” sayfası oldu. Belki orijinal bir buluş değildi ama düşünmesi ve yazması zevkli, devamını getirmesi mümkündü. Zaten her sinemasever gibi içgüdüsel olarak yaptığım bir egzersizdi izlediklerim arasında bağlantılar kurmak. İlk yazı Arka Pencere Mecmua’nın birinci sayısında yayımlandı ve bu yazılar her ay sürdü. Tam bir sene sonra derginin adı Seven Mecmua olarak değiştirildi. Sayfa aynı adla burada da sürüyordu ki, Seven Mecmua kapandı. “Alakalı Filmler”e bir yıl da (Ekim 2021-Ekim 2022) Kafkaokur dergisinde devam ettim.

Nihayetinde de tüm yazılar, gözden geçirilip genişletilmiş (ve yıllardır bir kenarda biriktirdiğim kurmaca üzerine notlarımla birleşmiş) haliyle bu kitapta toplandı. Üzerine düşünüp kalem oynattıkça, alakasız gibi görünen filmlerin ne kadar çok ortak noktası olduğunu fark ettim. Daha doğrusu zaten soyut bir düzlemde bildiğim gerçek, zihnimde gitgide somutlaştı. Bu kitabın sayfaları boyunca odaklandığım benzerlikleri, tekrar eden ayrıntıları asla bir özgünlük sorunu olarak görmediğimi baştan belirtmeliyim. Bu, hikâyenin doğasında var. Clive Barker, en iyi hikâyelerin illa eski hikâyeler olması gerekmediğini söyler ve ekler: “Hikâye dediklerimiz zaten eski hikâyelerdir. Yeni hikâye diye bir şey yoktur, sadece yeni anlatma yolları vardır.” Roland Barthes, her metnin geçmiş anlatıların yeni bir dokusu olduğuna dikkat çeker. Jean-Luc Godard da “Nereden aldığın değil, nereye götürdüğün önemlidir” der. Bu ve benzeri söylemleri Georges Polti, Otuz Altı Dramatik Durum (The Thirty-Six Dramatic Situations) kitabında temellendirir ve detaylandırır. Polti’nin çalışmasına göre dünya üzerinde (uzay da olur) sadece 36 konu vardır.

Tüm hikâyeler, bu 36 maddelik listedeki temaların kombinasyonundan ibarettir. Başka türlerdeki, ayrı dünya görüşlerindeki, farklı tarzlardaki filmlerin teması ortak olabilir. “Alakalı Filmler” yazılarının merkezinde de bazen bambaşka türlerdeki, bazen akrabalığı olacak kadar yakın filmlerin ortak noktaları var. Orhan Pamuk, daha sonra Babamın Bavulu adıyla kitaplaşan Nobel konuşmasında edebiyatı “kendi hikâyemizden başkalarının hikâyeleri gibi ve başkalarının hikâyelerinden kendi hikâyemizmiş gibi bahsedebilme hüneri” olarak tanımlar. Benzer biçimde bir filmin hikâyesinden bir başka filmin hikâyesiymiş gibi bahsedebiliriz.

Bu kitaptaki yazılarda yapmaya çalıştığım gibi. Bu bir “sevdiğim filmler” kitabı değil. İçeriğe dahil ettiğim yapımların çoğuna karşı büyük bir sevgi beslesem de ortak tema için uygun örnek teşkil etmeleri önceliğim oldu. Ayrıca filmleri karşılaştırma mantığı hikâyelerine dayandığı için dramatik yapıdan çok stilin öne çıktığı, atmosferiyle beni büyüleyen çoğu yapımı da dahil edemedim. Dolayısıyla bazı bölümlerde konuya uygunluğundan ve hikâyesinden dolayı çok da bayılmadığım filmlere yer verirken, koyu bir hayranlık duyduğum, hatta “hayatımın filmi” diyebileceğim nice filmi dışarıda bıraktım. Filmler arasında alakalar kurarken doğal olarak konularının ayrıntılarına girdiğimi, bazı durumlarda finallerinden bahsettiğimi ve ortaya “sürpriz bozan” durumlar çıktığını da eklemeliyim. Bu kitabın bazı filmleri hatırlamaya, yeni filmler keşfetmeye, filmler arasında yeni bağlantılar kurmaya, okuma-izleme listelerini uzatmaya vesile olmasını umuyorum. İyi okumalar, iyi seyirler.

İstanbul, 2023

…