Birazoku

Süleyman Demirel, İbrahim Tatlıses, Çetin Altan, Deniz Baykal, Metin Oktay, Sakıp Sabancı, Sezai Karakoç… Siyasetten spora, bürokrasiden sanat dünyasına, işinsanlarına, gazetecilere yüzden fazla isim. Cemal Süreya’nın 1980’lerin sonlarında yazdığı bu yazılarda, o dönemde parlayıp sönenler de var, bugün hâlâ –kimi iyi kimi kötü– adından söz ettirenler de. Diğer tüm yazılarında karşımıza çıkan, tanıdık “şair Cemal Süreya”dan başka, bu yazılarda “bürokrat Cemal Süreya”yla da tanışıyoruz. “Türkiye uzmanı” Cemal Süreya. Türkiye’nin derdiyle dertlenen, o muzip gülüşün altında ülkesine dair derin bir keder gizleyen Cemal Süreya.

İçindekiler

Turgut Özal …………………………………………………………….. 15
Demirel’in Yeni Yüzü ……………………………………………….. 18
Deniz Baykal …………………………………………………………… 21
İhsan Doğramacı ……………………………………………………… 24
İsmail Cem ……………………………………………………………… 28
Hüsamettin Cindoruk ………………………………………………. 31
Samime Sanay’ın Sesi ……………………………………………….. 35
Sivil Turhan Paşa ……………………………………………………… 38
Bedrettin Özfatura …………………………………………………… 42
Vasfi Rıza Zobu’nun Siyasal Hayatı …………………………….. 46
Kasım Gülek …………………………………………………………… 50
Galatasaraylı ……………………………………………………………. 54
Aydın Güven Gürkan ……………………………………………….. 58
Erdal Atabek …………………………………………………………… 62
Cemal Süreya ………………………………………………………… 165
Halit Kıvanç ……………………………………………………………. 69
Emre Kongar’ın Çocukluk Yılları ………………………………… 73
82 Anayasası’nın Kravatları ……………………………………….. 77
Marjinal Başkan: Turgut Sunalp ………………………………….. 81
Çağlayangil’in Saygınlığı ……………………………………………. 85
Hasan Fehmi Güneş …………………………………………………. 89
Patriyot Hayati ………………………………………………………… 92
Görünmeyen Adam: Keçeciler …………………………………… 96
Çetin Altan’ın Birkaç Yazısı ……………………………………… 100
Meksikalı Bir Eskimo ………………………………………………. 104
Posta Kartalı: Altemur Kılıç ……………………………………… 108
Perihan Abla ………………………………………………………….. 112
Sakıp Sabancı ………………………………………………………… 116
Banker Kastelli ………………………………………………………. 120
Kısa Türkiye Tarihi …………………………………………………. 124
Sanatçı Olmayarak Bülent Ersoy ………………………………. 125
Melek Yüzlü ………………………………………………………….. 129
Erdal İnönü …………………………………………………………… 132
“Karanlık Kule” Kâmran İnan ……………………………………. 136
Güngör Bayrak ………………………………………………………. 140
Bir Bürokrat ………………………………………………………….. 144
“Tahta At”: Hasan Eren ……………………………………………. 148
“En Hayalî Bakan”: Kurtcebe Alptemoçin …………………… 152
Faruk Sükan ………………………………………………………….. 156
Bal Mahmut ………………………………………………………….. 160
Türkân Şoray …………………………………………………………. 164
Dündar, İdris ve Öbürleri ………………………………………… 168
Fenerbahçe’nin Babası: Semih Bayülken …………………….. 172
Vedat Günyol İçin Çağrışımlar …………………………………. 176
İsmet Giritli ………………………………………………………….. 180
Vural Arıkan ………………………………………………………….. 184
Geçici Başkanın Duruşu ve Bakışları …………………………. 189
Eğreti Seçenek Mehmet Yazar ………………………………….. 193
Semra Özal …………………………………………………………… 197
Yıldırım Gürses ……………………………………………………… 201
Mimar Olmayarak: Vedat Dalokay ……………………………. 205
Kendi Kaleminden Nihat Kitapçı ……………………………… 210
Demir Özlü ………………………………………………………….. 214
Attila Tokatlı …………………………………………………………. 218
Korkut Özal ………………………………………………………….. 221
Sait Maden ……………………………………………………………. 225
Fikri Sağlar ……………………………………………………………. 228
Adnan Başer Kafaoğlu …………………………………………….. 231
Tarık Buğra ……………………………………………………………. 234
Nimet Arzık ………………………………………………………….. 238
Tan Oral ……………………………………………………………….. 242
68’li Olarak Metin Güngörmüş ………………………………… 245
İmren Aykut ………………………………………………………….. 249
Rasih Nuri İleri ……………………………………………………… 252
Gülriz Sururi …………………………………………………………. 256
Feyyaz Tokar …………………………………………………………. 260
Emil Galip Sandalcı ……………………………………………….. 264
Agop Arad …………………………………………………………….. 268
Aydın Menderes …………………………………………………….. 271
Metin Oktay …………………………………………………………. 275
Barış Manço ………………………………………………………….. 278
Doğan Hızlan ………………………………………………………… 281
Necmettin Erbakan ………………………………………………… 285
Necdet Evliyagil …………………………………………………….. 288
M. Şevket Eygi ………………………………………………………. 292
Cihat Burak …………………………………………………………… 295
Mehmet Ali Aybar İçin Yeniden Yazılması
Gereken Bir Yazı ……………………………………………… 299
Cemal Madanoğlu ………………………………………………….. 302
Adnan Kahveci ………………………………………………………. 306
Ferit İlsever …………………………………………………………… 310
Ziyaü’l-Hak …………………………………………………………… 314
Ferruh Doğan ………………………………………………………… 317
Nazif Kocayusufpaşaoğlu ………………………………………… 321
Rauf Tamer …………………………………………………………… 325
Aydın Yalçın ………………………………………………………….. 328
Raif Ertem ……………………………………………………………. 332
İbrahim Tatlıses ……………………………………………………… 335
İlhan Selçuk ………………………………………………………….. 338
Nahit Hanım …………………………………………………………. 342
Muzaffer İlhan Erdost …………………………………………….. 345
Kaya Erdem ………………………………………………………….. 348
Arslan Başer Kafaoğlu …………………………………………….. 351
Nadir Nadi ……………………………………………………………. 354
Ferruh Bozbeyli ……………………………………………………… 357
Ali Topuz ……………………………………………………………… 360
Bahri Savcı ……………………………………………………………. 363
Sezai Karakoç ………………………………………………………… 366
İlhami Soysal …………………………………………………………. 369
Nazlı Ilıcak ……………………………………………………………. 372
Zeki Müren’in Ünü ………………………………………………… 375
Fethi Naci …………………………………………………………….. 378
İlhan Berk …………………………………………………………….. 381
Levent Kırca …………………………………………………………. 384
Bülent Şemiler ………………………………………………………. 388
Rauf Mutluay ………………………………………………………… 392
Hasan Celal Güzel …………………………………………………. 396
Server Tanilli …………………………………………………………. 399
Nurettin Sözen ………………………………………………………. 402
Ziya Müezzinoğlu ………………………………………………….. 405
Ayhan Songar ………………………………………………………… 408
Uğur Mumcu ………………………………………………………… 412
Fatma Yazıcı ………………………………………………………….. 415
Anavatan ………………………………………………………………. 418
Baba Hakkı ……………………………………………………………. 422
Cem Duna ……………………………………………………………. 425
Meddah-Mehdi ……………………………………………………… 429
Jandarma Mavisi Eşkıya Kırmızısı ……………………………… 433
Şinasi Özdenoğlu …………………………………………………… 437
Hayvanlarda Kızlık Zarı ………………………………………….. 441
Necdet Uğur …………………………………………………………. 445
Demirel, Şili ve Jokey Kulüp ……………………………………. 449
İhsan Ünlüer, Aydın Boysan ……………………………………… 453
Ek Gösterge ve Panama Kanalı …………………………………. 456
Tahsin Saraç ………………………………………………………….. 460
Büyük Türkiye Büyük Britanya …………………………………. 463
Nihal Yeğinobalı …………………………………………………….. 467
Eli Titremiş …………………………………………………………… 470
Sokullu ve Candarlı ………………………………………………… 474
Kanun Kuvvetinde Aşağılama …………………………………… 478
Kazı Kazan ……………………………………………………………. 481
Haldun Dormen …………………………………………………….. 485
Ölü Yasalar ……………………………………………………………. 489
Takunyası Ters ……………………………………………………….. 493
Merih Gibi ……………………………………………………………. 496
Metin Toker ………………………………………………………….. 500
Yazılı Basın ……………………………………………………………. 503
Gelir Vergisi Öldü ………………………………………………….. 507
İsmail Rüştü Aksal ………………………………………………….. 511
Mevlid ve Özal ………………………………………………………. 515
Turgut Özal’a Birlikte İntihar Önerisi ……………………….. 519
Ali Uğur ……………………………………………………………….. 520
Barbara Hutton ……………………………………………………… 523
Sözcükler ……………………………………………………………… 527
Helikopter …………………………………………………………….. 531
Memduh Aytür ……………………………………………………… 535
Dünya Noteri ………………………………………………………… 538
Sarsılan Türkçe ………………………………………………………. 541
Süper …………………………………………………………………… 544
Akbulut ………………………………………………………………… 547
Ödüller ………………………………………………………………… 550
Belirsizlik ……………………………………………………………… 553
Şevket Yılmaz ……………………………………………………….. 557
Murat Belge ………………………………………………………….. 561

TURGUT ÖZAL

Petrolü olmayan bir ülkenin Yamani’sidir; onun sakalsızı, gözlüklüsü, soylu sayılmayanı, biraz da Yahudisi. Yahudi bakışlı Müslüman. “Binbir Gece” kişisidir. Bilindiği gibi, Binbir Gece Masalları’nın birkaç kaynağı var: Arap, İran, Hint. Bu masallarda, özellikle de bütün bir Yakındoğu geleneğinde, mahşer duygusunu eğlence öğesinden de geçiren, cesareti ikiyüzlülükte de onaylayan davranışlar öne gelir. Binbir Gece Masalları’nın ana teması, ölümü erteleme ama yalnız bir gün için erteleyebilme kaygısına dayanır. O “bir gün” her gün sürecektir: erotik vakit geçirme yolları, tiryakiler, Kahire hırsızları, sihirli lambayı kapmak isteyen Alaeddin’ler, Sultanahmet cinleri, ağulu çaylar, Tahtakale maymunları, Harun Reşid dönemindekileri aratmayan dolandırıcılar, bankerler, uzak ülkelerde olağanüstü Sinbad yolculukları… Evet, kafadanbacaklı bir Sinbad, ama en az onun kadar akrobat. Anadolulu Sinbad: Dev parmak çocuk! Yani hep masal. Şeydir de o, Gargantua’nın adamakıllı küçültülmüş ve oranları değiştirilmemiş bedenine salıverilen, orada çok rahat hareket edebilen bir Ali Baba. Ali Baba ve Kırk Haramiler’i ülkemizde bilmeyen yoktur; hiçbir biçimde emeğe dayanmayan başarının, kolay ulaşılan zenginliğin, olağanüstü şansın öyküsüdür: “Açıl susam açıl!” serüvenini böyle özetleyebiliriz. Otururken nesnel ölçülerle değerlendiremezsiniz onu; çünkü o durumda çok doğal ve tutarlı bir Buda, daha doğrusu herhangi bir Dalai Lama gibi görünebilir. 12 Eylül’den önce oturuyordu. Ayakta ise, 12 Eylül 1980’den sonraki Turgut Özal’ı daha çok karşımızda buluruz. Yeni rolüne soyunmuş, görsel olanaklar da taşıyor olmasına uzmanlarca çalışılmış biri. İlk çizgi filmlerdeki gibi oynatmaya başlamıştır gözünü kaşını. Ayakta, konuşurken, bir kolu, dirseği hizasından ve başparmağı ayrık duracak biçimde öne doğru kıvrılıyor. O arada bir omzu da hafifçe kabarmış olacaktır. Bu tavırda güven arama duygusu mu saklı? Güç gösterisinde bulunma niyeti mi? İkisi de belki. Elini kalçasına koysa… Bir-iki bakımdan kolay değildir bu. Ceketinin cebine soksa ya da öyle gibi yapsa… Ama o da bürokrat döneminin jesti. Oysa, o artık “Eflatun tedbirli” bir başbakan! Eski Poujade’çının (esnaf avcısı), şimdilerde büyük sermaye egemenliğini terk etmeye çalışırken, biraz da sıkılıyor gibi görünmesi gerekir, değil mi? Sarkan, işlevsiz kol o anlamı taşıyor işte. Gülümsemesinden zaman zaman geçen bir kırıklık anlamı da onu yansıtmalıdır. Alabildiğine mazlum bir ses. Sanki herkesin sesi. O anlarda aralıksız olarak mutluluk vaat eden Turgut Özal, mutsuzluğunu temize çıkarmak isteyen bir Suudi Arabistan Churchill’i kimliğine girer. Üretilmemişse, Türkiye koşullarına çok uygun biçimde seçilmiş bir ses. Gözlüğü bile sanki hepimizin gözlüğü. Az sonra inanç terimleriyle yalan söyleyecek. Hesap verir gibi dikte edecek. Bu sese 1985’te şaka, 1986’da öfke tonları da yerleşti.

İç hazinedeki eşyadan sikke kesmeyi ilk akıl eden Osmanlı veziri. Demirel’in karikatürü; ama onun cücesi değil, devi. Kısmi seçimlerden sonra kendi kendisinin karikatürü. Kırk Haramiler’i bir sıfır atarak “Dört Eğilimler”e düşürdü. Böylece TL’den üç sıfır atma olanağı da elde etti. Bu da gösteriyor ki, elimizdeki kitap Binbir Gece Masalları’nın Washington baskısı olabilir. Ya da Chicago… Biraz da İngiliz Keynes’i okumuş, belli. Bunu herkes bilsin diye, her gün sokakları kazdırıyor. Ama hep aynı sokakları. Asıl işi inandırmak. Neye mi? Bizdeki erozyonun başka ülkelerin topraklarında alüvyona dönüşmesinin iyi bir şey olduğuna.

4-11 Ocak 1987

DEMİREL’İN YENİ YÜZÜ

Süleyman Demirel’in siyasal hayatı çeyrek yüzyıla yaklaşıyor. Bu süre içinde aynı çizgiyi sürdürdüğünü söyleyebiliriz. Sağa sola, aşağıya yukarıya oynamalar olmuş elbet. Ama bunlar siyasal esnekliklerin sınırlarını aşacak cinsten şeyler değil. Parlamento, “tekniğin sağduyuyla denetimi” olarak tanımlanır. Demirel bunu “sağduyunun teknikle yöneltimi” biçiminde anladı. Avucuna kurulu düzeni koydular; onu belli bir doğrultuda işletti. Gerçekçi. Ecevit gibi o da her şeyi ciddiye aldı ama Ecevit gibi bazı durumları trajik planda görmedi. Bu, Demirel’in, kendi adına, en sağlam yanıdır. Menderes’teki duygusallığı silerken fazla ileri gittiği ve o arada duyarlığı da kazıdığı söylenebilir. Bunun tepkisi gecikmedi; her yanından duyumlar fışkıran natüralist küçük kardeş yıkıntılar arasında birdenbire boy attı: Turgut Özal, Demirel’in patlama halidir. Dış görünümü de bunu doğruluyor. Pişmiş topraktan, kilden yapılmış ilkçağ heykellerini andırır. Başında, kafasına yapışmış ve onun tam biçimini almış siperliksiz bir kasket vardır sanki; evde yemek yerken bile çıkarmaz. Bu köylü görünümü, ağırbaşlı bürokrat ve çalışkan öğrenci tavrıyla devinim kazanır. Kendine güven ve sakınma duyguları iç içe. İsmet İnönü’yü hiçbir zaman karşısına almadı; Celal Bayar’ı hiçbir zaman gerçek anlamda üstlenmedi; ordudan her zaman fazlaca korktu. Zaferleriyle kendisi övünüyor görünmedi. Atatürk resmine de, kutsal kitaplara da sadece birer nesne olarak baktı. Bülent Ecevit’i gözucuyla süzdü, Necmettin Erba kan’a katlandı, Turhan Feyzioğlu’nu kullandı. Evet, tek çizgi üzerinde bütün bunlar… Yine de üç ayrı Demirel görüyoruz o çizgide: 1964- 1975 arasındaki Demirel; 1975-1980 arasındaki Demirel; 1980’den sonraki Demirel. İlk dönemini dış politikada “üs yok, tesis var”, iç politikada “yollar yürümekle aşınmaz” sözleriyle özetleyebiliriz. Kendini iktidara getiren güçlere borçlarını öderken, bir yandan da onlara güvence verir. İşçi sınıfının gerçek anlamda yükselemeyeceğini, öğrenci hareketlerinin etkisiz kalacağını vurgulamak ister gibidir o sözlerle. “Yollar yürümekle aşınmaz” demek, “yel kayadan ne alır!” anlamındadır. Yine de elbet, cümle, başka türlü anlaşılmaya da açık tutulmuştur. İleride o türlüsünü de kullanacak. Maddi özgürlüklere hiçbir zaman yaklaşım göstermeyen Demirel, bu dönemde, hiç değilse siyasal yüzeyde demokratik olma zorunu içindeydi. Hatta mahkûmdu buna. Birinci Milliyetçi Cephe hükümetinin kuruluşu (1975), yüzüne acı renkler, sert çizgiler getirdi. Yeni Demirel, aralarında sıkıntı da duyduğu muhakkak olan iki kişiyle resim çektiriyordu: Sütkardeşi Necmettin Erbakan, kan kardeşi Alparslan Türkeş. Demirel’in asıl yitim yılları bu yıllardır. Mussolini’sini arayan bir Hitler gibi “hareket” eden Türkeş’e paçayı fena kaptırmıştır. Artık Türkiye’nin başbakanı gibi değil bir kesimin başkanı gibi davranmaya başlamıştır. 12 Eylül olmasaydı, eski imgesi silinecek, bu yeni izdüşümüyle anılacaktı. Demirel’in 12 Eylül 1980’den sonra Türkiye’nin siyasal sorunları üzerinde biraz daha derin düşünme fırsatı bulduğu da anlaşılıyor. Özellikle militarizmi cesaretle eleştirdi. Rejim sorununa el attı. Ne var ki yüzünün umutsuzken daha güzel olduğu da ortaya çıktı. 1980’den sonra da iki ayrı portreden söz edebiliriz: Kısmi seçimlerden önceki ve sonraki. İktidar umudu belirince paralelkenarı hemeninden yamuğa dönüştürüyor. Mantık düzenine yeni duruma uygun bir kodlama getiriyor. Söz ve öyküyü bilimmiş gibi benimseyen, eski siyasetname yazarları gibi konuşmaya başlıyor. Hiçbir özeleştiri girişiminde bulunmuyor. Çelişkiler umurunda değil. Demokrasi, cumhuriyet, özgürlük kavramlarını evrensel değerler olarak gördüğünü söylerken, bir de bakıyorsunuz, bunları sol ve sağ için ayrı ve yerel ölçülere vurmaktan çekinmemiş. Sözgelimi, De mirel’e göre, demokrasi her ülke için aynı anlamı taşır; ama “laiklik bizim memleketimizin tabiri değildir.” Ayrıca laiklik “dini korumak için açılmış bir şemsiyedir.” Kısmi seçimlerden sonra, giderek en temel konularda bile belirsiz laflar etmeye başlar. Bir yerde, “Bizim gibi düşünmeyenlere de eşitlik istiyorum,” derken, Türk Ceza Kanunu’nun 141 ve 142. maddelerini kendi “cumhuriyetçiliğinin sınırları” olarak göstermeye başlar. Bakarsınız, “Beni sadece devlet adamı değil, bir entelektüel sayın,” demiş. Sonra bakarsınız, “antikomünist” kavramını sadece “komünist olmayan” anlamında ele almış. Faşizmin bir ideoloji değil bir kötülük olduğunun ayrımına varamamış. İlerisi için bir iktidar olasılığı belirince, arada söylemiş olduğu sözleri teker teker geri alma eğilimi içinde mi? Söz dediğin nedir ki zaten? Onları belirsizleştirecek, iki-üç anlamlı kılacak biçimde birçok kez tekrarlarsın…

11-17 Ocak 1987

DENİZ BAYKAL

Deniz Baykal’ı 1960 öğrenci hareketleri sırasında tanıyanlar, onu kendisine çok güvenen, politikaya iyice meraklı bir genç olarak anımsıyorlar. Demokratik, modern her şeyi seven, liberal bir öğrenci. DP’ye karşı elbet; ama CHP’ye de karşı. Turan Güneş’in rahle-i tedrisinden geçti; bir süre YTP (Yeni Türkiye Partisi) çevrelerinde dolaştı. Yine de o planda yer almadı. CHP’de, DP’nin “46 ruhu”nu sürdürmek isteyen genç adam, 1956’dan sonra AP’ye de bir yaklaşım gösterecek. Bunu bir reddi miras olarak görenler, o günlerde üniversitedeki öğretim görevlilerinin büyük ölçüde solculaşmalarına bir tepki olarak bağlayanlar var. Ama Deniz Baykal, bir süre sonra Bülent Ecevit’in çağrısını değerlendirdi; onun beyin takımına girdi. 1968’de doçent. Türkiye’nin Siyasi Eliti Üzerine doktora çalışmasını yayımladı. Özgür İnsan’da partisinin politikasını savunan, ekonomik, mali yazılar yayımladı. Akılda kalan bir çalışması da Siyasal Bir Davranış İncelemesi (1970). ABD’ye gitti. Antalya milletvekili. Politikayı profesyonel bir uğraş, bir meslek olarak görür. İnsanlar için değil, durumlar arası düşünür. Popülisttir; elite karşı, bürokrasiye karşı. Reel politikanın adamı. Düşünceden ideallerden değil, güç dengelerinden çıkış yapar. Nurullah Ataç hayranı (oğlunun adı Ataç); Ataç’ın düşüncedeki aşırı kuşkuculuğu, her düşüncenin doğru olduğu kanısı, onda “her durum sağlam olabilir” biçiminde belirir. Bu yanıyla biraz halk avcısı. Enerji ve Tabii Kaynaklar bakanıyken, ATAŞ’ı millileştirdi. Petrol şirketlerinden para bulmak için ABD’ye giden Başbakan Bülent Ecevit’in uçağı Atlantik üzerinde uçarken… Yine de çözümlemeye dayanan politika yürüten biri olarak ilginç bir yüz olarak belirdi. Kişiliğine, hatta kişiselliğine yaslandığı halde, zaman zaman kişiliklerin ötesinde var oluyormuş gibi görünen, kendini bu niteliğiyle daha uzun süre gündemde tutan bir politik hareket yarattı. Üniversiteye hiç yaslanmadı. Bunu onun olumlu yan larından biri olarak görmek gerekir. Ama öğrenci derneği yönetim kurulu başkan yardımcısı gibi bir çalışma biçiminden de bir türlü kurtulamıyor. Burada bir ikilem doğuyor: Politika Deniz Baykal için hem bir hayat biçimi hem de o kadar ciddiye alınmayabilen geçici bir şey (sanki). Yine de Deniz Baykal demokratik hayatın bir ürünü, demokrasinin çocuğudur. Salt var olması, orada, oralarda bir yerde durması bile demokratik bir hava yaratır. Kızamığını henüz geçirmedi. Üç kişinin içinde ahbap, yüz kişi içinde yol gösterici, bin kişinin içinde hiç. SHP’de “Güçlü Genel Sekreter” istemi şu soruyu akla getirdi: “Kendine uygun gelmeyen bir iktidarın da mı isteklisi?” Ortada görünmeyen ama göründüğü zaman görsel… Saçları alnına düşer. Kennedy (bir Halk Cumhuriyeti Kennedy’si) çağrışımı. Reel politika, ona görünmeden de var olma olanağını sağladı. “Sosyal davranış” kürsüsü doçenti, ustası, daha doğrusu ağabeyi Turan Güneş gibi sadece bir “eda” halinde kalmadı; belirsiz de olsa, bir “tavır” olarak boy göstermeyi bildi. Baştan sanıldığı gibi, Ecevit’in bir karikatürü olmadı. Karizması yok, bu yüzden bilinçli biçimde, sloganı da yok. Tavrı sanki partinin, hatta bütün politika tarihinin olması gereken tavrı. Bağırmayı gerçekçi bulmaz. Ama küçük kardeşi Alyoşa (İsmail Cem) gibi aydınlık sayılabilen bir gülümsemesi de yoktur. Onun gibi miyop değil, geleceğe fazlaca uzaktan bakar. Ama miyopluk gibi bunun da bir adı yok mu? Şu tavır: “Biz daha öyle birkaç kişiyiz ki…” Bedavacı. Reel politika natüralist politika mıdır? Baykal bir yerde natüralizmi izlenimci bir ılıca turizmine bağladığının ayrımında mı acaba? Belirsizlikten çok şey umuyor; belirliliği de beklenmedik anda gövde gösterisi olarak alıyor. Köksüz ama sürekli bir veliaht duygusu içinde. Tam denge yitimi noktasında “dayılanma” eğilimi bu duygunun sonucudur. Oysa kendisinin toplumdaki izdüşümünden çok daha nitelikli olduğu da belli. Gemi aslanı felsefesi Baykal’ı yıprattı. Eskiden merak edilirdi. Bugün, biraz da yanlış bir düşünceyle adamakıllı özsüz sanılmakta. Yalnız gölgesiyle göründü; ışığın hemen önünde durarak, hep öyle yaparak, gölgesini büyüttü. Öyle ki pelerini ürkütücü de sayılır oldu. Evet, CHP’ye karşı bir CHP’liydi. Bülent Ecevit’in “karşısında” kimi zaman direnmeyi, eleştiri gibi gösterirdi. Şimdilerdeyse Erdal İnönü’nün “önünde” eleştiriyi direnme olarak gerçekleştirmek ister gibi. Bu da onu SHP’nin “dışında” bir SHP’li durumuna getirebilir. Her şey bitti mi? Sayılmaz. Deniz Baykal’ın o saç büklümü alın yazısını bugün yine özenle gizlemekte. Eskisi kadar güvenli biçimde olmasa da.

18-24 Ocak 1987

İHSAN DOĞRAMACI

Gülümseme hakkını da zaman zaman kullanmaktan vazgeçmeyen nobran yüz. Haydar Saltık’ın sivili ve laiki. 1915 Erbil (Kerkük) doğumlu İhsan Sabri Doğrama cı’nın TC yurttaşlığı 1947’de gerçekleşmiş; güzel şey. Ama bunun ABD’den döndüğü gün, hemen o gün gerçekleşebilmiş olması da çok ilginç. Vakıf esprisini ABD’deki anlamıyla ülkemize ilk getiren, hiç değilse bu espriye yatkınlık kazandıran adam. Entelektüel hayatımızın Özal’ı. Fon ne demek? Doğramacı’daki vakıf demek. Üstelik, Doğramacı’daki, vakfı siyasal plana dönüştürme gücü, Özal’ın fonlarla yaptırabileceğinden çok daha büyük, çünkü işini duyarlıksız terazi sistemiyle gerçekleştirmekte. İlk özel üniversiteyi kurmak istedi; vakıf üniversitesi. Kuracaktır. Ayrıca Fortune dergisindeki örneklere dayanarak vakıf devleti de kurmak isteyecektir. Nasıl? Kendi deyimiyle her işi “başka kaynaklardan yürüterek”, “hiçbir yerden tek kuruş almadan” oradan oralara milyarlar aktararak… Ülkemizdeki iki ayaklı “üs”lerin en sevimlisi; “tesis” de diyebiliriz. Çokuluslu (ABD, Fransa, Türkiye, İsviçre, Irak) profesör.

Ferdinand Lundberg’in Para Babaları (The Rich and the Super-Rich) adlı yapıtının bir yerinde şöyle bir cümle vardır: “Sovyetler Birliği’nden politikayla ilgilenebilmek için mutlaka Komünist Parti’ye üye olmak gerekir. ABD’de ise kişinin siyasa içinde etken rol alabilmek için mal mülk sahibi olması şart.” Doğramacı’nın ülkemizde bu ikinci örneği tutundurmada büyük payı oldu. Vakıf, yani vergisiz servet ve gelir. Servetin belirsizliği, belirsizliğin gücü… Doğramacı, Irak’taki petrol ortaklığı paylarını satarak eşiyle birlikte İsviçre’de bir Çocuk Sağlığı Vakfı kurdu. Vakıfların üst kademe yöneticilerinin son derece değerli, kusursuz politikacılar oldukları gerçeğini çok iyi bilir. İngilizcede vakıf yardımları için kullanılan bir deyim vardır; Doğramacı o deyimin yardımlardaki ön ya da art niyeti açıkladığının da pekâlâ ayrımındadır: Aç köpekler! (Hungry dogs!) Hendek Savaşı sonrasında Selman-ı Farisi.

….