Birazoku

Rabbimiz, peygamberlerini insanları iyiye, doğruya, güzele davet etmekle vazifelendirdiği gibi onları aynı zamanda en güzel ahlakla da donatmıştır.

Ülü’l-azm peygamberden biri olan Hz. İbrahim ise Kur’an’da sıkça atıfta bulunulan ve “Halilullah” olarak bilinen bir elçidir.

Mustafa Efe, bu çalışmasında bütün semavi dinlerin peygamberliğini müştereken kabul ettikleri Hz. İbrahim’in Yüce Allah’tan gelen mesajı, yani O’nun hak dinini kavmine aktarırken izlediği yolları inceliyor.

Kur’an-ı Kerim’de “en güzel örnek” (üsve-i hasene) olarak anılan Hz. İbrahim’in hayatı, ahlakı ve liderlik özellikleriyle ilgili bilgileri bir araya getirerek bu büyük peygamberin mirasını daha iyi anlamamıza yardımcı olmayı hedefliyor.

Kur’an’da Hz. İbrahim’in en güzel örnek olarak ifade edilmesi, onun takva, sabır, teslimiyet ve Allah’a olan derin inancı ile ilgilidir. Hz. İbrahim’in hayatı ve tutumu, bizler için ilham kaynağıdır ve ona benzemek, Allah’a olan sadakatimizi güçlendirmemize yardımcı olur.

ÖNSÖZ

Davet ve tebliğ kavramı insanlık tarihi kadar eskidir. Hz. Âdem’den bugüne hak-batıl mücadelesi her zaman devam etmiştir. Allah, en güzel surette yarattığı insanı bu hak- batıl mücadelesinde yalnız bırakmamış, Allah’ın kitabını okuyup doğru yola davet edecek peygamberler göndererek onları peygamberlerle desteklemiştir. İnsanları tüm peygamberlerle aynı Allah’a imana davet eden davetçilerin, tüm peygamberlerin davet ve tebliğ yöntemlerini, davet usullerini bilerek, onları kendilerine rehber ve model alması açık bir zarurettir. Kur’an’da üsve-i hasene (güzel örnek) kavramı üç defa geçmektedir. Bunlardan bir tanesi Peygamber Efendimiz (sav), iki tanesi de Hz. İbrahim (as) için kullanılmıştır. Biz de bu araştırmamızda; Yahudi, Hristiyan ve Müslümanların müşterek kabul ettikleri büyük peygamber Hz. İbrahim’in “Davet ve Tebliğ’de Üsve-i Hasene” olmasını inceledik. Kur’an’da Müslümanların, insanlara iyilik yapmalarını emretmeleri ve kötülük yapmaktan sakındırmaları hususunda davet ve tebliğ emredilmektedir. Bu araştırmada‚ “Dinimizin en öncelikli meselelerinden biri olan İslâm’a davet ve tebliğin metotları nedir, nasıl bir usulle yapılmalıdır? İslâm’a davet edenlerin vasıfları neler olmalıdır?” sorularına Hz. İbrahim özelinde cevap aradık. Ayet-i kerimelerde insanlara üsve-i hasene (en mükemmel model şahsiyet) olarak gösterilen, müşterek vasıfları ve görevleri İslâm’a davet olan tüm peygamberlerin hayatlarını inceledik. Bilhassa Hz. İbrahim’in İslâm’a davet ederken takip ettiği usul ve metotları Kuran ve sünnet merkezli bir bakışla araştırdık. Birinci bölümde araştırmanın konusu, amacı ve önemi belirtildi. İkinci bölümde davet-tebliğ ve üsve-i hasene (güzel örnek) kavramları üzerinde duruldu. Kur’an ve hadislerde yer alan davetin yöntemleri ve davetçide olması gereken nitelikler güzel örneklik bağlamında incelendi. Tüm peygamberlerin tebliğ ve davette üsve-i hasene olması yönünden bir araştırma yapıldı. Üçüncü bölümde, Hz. İbrahim’in davet ve tebliğde güzel örnek olan ahlakı, dördüncü ve son bölümde ise yine Müslümanlara en güzel örnek gösterilen peygamberlerden biri olan Hz. İbrahim’in hayatı araştırılarak davet ve tebliğde nasıl bir örnek olduğu tespit edilmeye çalışıldı. Bu çalışmam süresince, kıymetli rehberliği ve destekleri için Muhterem Doç. Dr. Veysel Akkaya hocama, ayrıca değerli görüşleriyle katkı sağlayan Muhterem Prof. Dr. Süleyman Derin, Dr. Ahmet Hamdi Yıldırım ve Doç. Dr. Faruk Kanger hocalarıma içtenlikle teşekkür ederim.

Mustafa Efe

İstanbul-2024

GİRİŞ

Yüce Rabbimize, Kur’an ve onun ilimleriyle meşgul olma fırsatını bizlere verdiği için sonsuz hamd eder, son elçi Hz. Muhammed’e (sav) ve Hz. İbrahim’e (as) salât ve selam ederiz. İnsan fıtratı gereği diğer varlıklardan farklı olarak örnek alacağı şahsiyetlere ihtiyaç duyar. Çocukluğunda anne baba, okul döneminde öğretmen, gençliğinde alanında güçlü karakterlerden etkilenir. Bundan dolayı Allah, yalnızca kitap göndermemiş, kitapları ile onu insanlara talim edecek ve uygulayacak rol model peygamberler de göndermiştir. Peygamber’in, kendisinin nübüvvetinin yanında aynı zamanda muallimlik özelliğine vurgu yapması1 insanın kutsal bir kitap ile beraber onu kendisine tatbik ederek öğreten bir öğreticiye olan ihtiyacını göstermektedir. Kur’an-ı Kerim’de, insan fıtratının, başka insanlarla etkileşime geçme ve yalnız başına var olamama eğilimlerine işaret edilmektedir (Nahl, 16/72; Rum, 39/21). Bu da insanın doğumundan ölümüne yaşamının her alanında ve yaşadığı tüm zorluklar karşısında bir desteğe ve örneğe ihtiyaç duyması demektir. Çünkü insanoğlunun hayatını bulunduğu sosyal çevrenin dili, dini inanışları, ahlaki yapısı, örf ve âdetleri şekillendirir. Yaşadığı sosyal çevrenin kendisine sunduğu örneklerle intibaları, düşünceleri, inanışları ve faaliyetleri oluşur. Her ne kadar istisna diyeceğimiz örnekler olsa da, bu genel itibariyle böyledir. Meselâ bir anne babanın konuştuğu dil çocuklarının da öğrendiği ve konuştuğu dil olur. Çocuk sonrasında daha farklı toplumları ve onların konuşmalarını örnek alarak başkaca diller öğrenebilir. Allah’ın insanlara en kıymetli ikramlarından biri hiç şüphesiz, örnek ve önder olarak peygamberler göndermesidir. Bu durum insanoğlunun; yol gösterici,2 uyarıcı, öğüt verici, doğru yola çağıran örnek kişilere ne kadar ihtiyaç duyduğunu ortaya koyması açısından önemlidir. Nitekim geçmiş kavimlerde şirk içinde olan zulüm ve ahlaksızlık peşinde koşanlar peygamberlerin örnekliğiyle yepyeni bir şahsiyet ve karakter sahibi olmuşlardır. Bu çalışmanın konusu Yahudi, Hristiyan ve Müslümanların müştereken kabul ettikleri büyük peygamber Hz. İbrahim’in davet ve tebliğde nasıl bir üsve-i hasene olduğudur. Ayrıca çalışmamızın amacı, İslâm’a davet ve tebliğde güzel örnek olmaları sebebiyle Hazreti İbrahim başta olmak üzere tüm peygamberlerin davet ve tebliğ sürecine nasıl etki ettiklerini, nasıl bir tesirde bulunduklarını ve bu hususta nasıl örnekler olduklarını ortaya çıkarmaktır. Bugüne kadar Peygamberlerin hayatları, davet ve tebliğ mücadeleleri konusunda birçok çalışma ve araştırma yapılmış olsa da “güzel örneklik” kavramının Hz. İbrahim temel alınarak anlatılması çalışmamızın özgünlüğünü ortaya koymaktadır. Ayrıca peygamberlerin üsve-i hasene olmaları konusunda yapılan çalışmaların çok az olması sebebiyle araştırmamızın bundan sonra yapılacak bu yöndeki çalışmalara katkı sağlaması ümidini taşıyoruz. Çalışmamız Hz. İbrahim’in hayatı, inançları ve liderlik özellikleri gibi konularda mevcut bilgileri bir araya getirerek, bu önemli peygamberin mirasını daha iyi anlamamıza yardımcı olmayı hedeflemektedir. Ayrıca, farklı disiplinlerde yapılan çalışmaların bir sentezini sunarak, Hz. İbrahim hakkında daha kapsamlı bir anlayışa ulaşmayı amaçlamaktadır. Hz. İbrahim, Kur’an’da sıkça atıfta bulunulan ve “Halilullah” (Allah’ın dostu) olarak bilinen önemli bir peygamberdir. Müslümanlar, Yahudiler ve Hristiyanlar tarafından kutsal kabul edilen bir figürdür, bu yüzden onun hikâyesi, farklı toplumlar ve inançlar arasında anlayışın geliştirilmesi açısından da büyük önem taşımaktadır. Hz. İbrahim’in hayatı, sarsılmaz inancı, Allah’a teslimiyeti ve putperest bir toplum içindeki tevhid mücadelesi ile öne çıkar. Kur’an’da bahsedilen Hz. İbrahim’in örnek alınası sabrı, kararlılığı ve inancı, müminler için önemli dersler içerir. Hz. İbrahim ile ilgili literatür araştırması, sadece dini bir figürün hayatını anlamamızı sağlamaz, aynı zamanda tarihsel ve kültürel bağlamda da önemli bilgiler sunar. Bugüne kadar akademik anlamda Hz. İbrahim üzerine çalışılan makale, yüksek lisans ve doktora tezleri incelendiğinde birkaç ana tema öne çıkar. Bu temalar genellikle Hz. İbrahim’in hayatındaki önemli olayları, karakter özelliklerini ve onun dini, tarihi ve kültürel önemini içerir:

İmanı ve Teslimiyeti

Hz. İbrahim’in (as) Allah’a olan derin bağlılığı, sarsılmaz inancı ve teslimiyeti, literatürde sıklıkla ele alınan bir temadır. Özellikle, ateşe atılma olayı ve oğlu İsmail’i (as) kurban etmeye hazır olması, bu tema altında incelenir. Bu olaylar, imanın gücünü ve zorlu durumlar karşısında teslimiyetin önemini vurgular.

Tevhid Mücadelesi ve Putperestliğe Karşı Duruşu

Hz. İbrahim, tevhid inancının yayılmasında ve putperestliğe karşı mücadelede merkezi bir figürdür. Kaynaklarda babasının atölyesinde putları kırma hikâyesi ve bu eylemlerin tevhid inancının güçlenmesine nasıl katkıda bulunduğu incelenir.

Liderlik ve Karakter Özellikleri

Hz. İbrahim’in sabır, cesaret, adalet ve liderlik gibi kişisel özellikleri de literatürde genişçe incelenir. Bu özelliklerin, onun peygamber olarak seçilmesinde ve insanları doğru yola davet etmesinde nasıl etkili olduğu değerlendirilir.

İbrahimî Dinlerdeki Yeri

Hz. İbrahim’in Yahudilik, Hristiyanlık ve İslâm’daki rolü ve önemi üzerine yapılan çalışmalar, literatürde dikkate değer bir yer tutar. Bu çalışmalar, İbrahimî dinler arasındaki ortak kökleri ve bu dinlerin Hz. İbrahim’in mirasına nasıl farklı anlamlar yüklediğini inceleyerek, inançlar arası temas için bir temel oluşturur.

Tarihsel ve Arkeolojik Araştırmalar

Hz. İbrahim’in yaşadığı döneme ve coğrafi konumuna dair tarihsel ve arkeolojik araştırmalar da literatürde yer alır. Bu çalışmalar, Hz. İbrahim’in hayatını tarihsel bir çerçevede anlamaya ve Kur’an’daki anlatıları tarihsel olaylarla ilişkilendirmeye çalışır.

Aile İlişkileri ve Soy Kütüğü

Hz. İbrahim’in ailesi ve soy kütüğü üzerine yapılan çalışmalar, özellikle oğulları İsmail ve İshak aracılığıyla gelen nesillerin önemini ve bu soyun İslâm, Yahudilik ve Hristiyanlıkta nasıl farklı anlamlar taşıdığını ele alır. Bu temalar, Hz. İbrahim ile ilgili çalışmalarda sıkça karşılaşılan konuları özetlemekte ve onun hayatının, inancının ve mirasının çok yönlü doğasını yansıtmaktadır. Bu çalışmada ise literatürdeki bulguları toplayıp analiz ederek Hz. İbrahim’in hayatı ve mirası hakkındaki anlayışımızı genişletmeyi, böylece tarihsel, dini ve kültürel açılardan zengin bir bakış açısı sunmayı hedefliyoruz. Temennimiz odur ki bu derinlemesine anlayış, okurlara sadece dini inançlar ve pratikler yönünden değil, aynı zamanda insanlık tarihini ve kültürel etkileşimleri kapsaması açısından da katkılar sağlayabilsin.

…