Birazoku

Karialılar – Denizcilerden Kent Kuruculara, Karia Bölgesi’nin prehistorik çağlara ta­rihlenen en erken yerleşimlerinden Geç Osmanlı Dönemi’ne uzanan arkeolojik ve tarihi geçmişi hakkında bugüne dek yapılmış çalışmaların ve güncel araştırmaların bir özetini içermektedir. Anadolu Yarımadası’nın güneybatı kesiminde yer alan ve Antikçağ ’da Karia olarak bilinen coğrafi bölgenin kuzey sınırını Büyük Menderes Vadisi, doğu sınırını Dalaman Çayı belirler.

MÖ 2. binyıla tarihlenen yazılı kaynaklarda birçok kez adı geçen Karialıların, Hitit istilaları karşısında Anadolu halklarını destekledikleri ancak daha sonra Mısırlılar karşısında Hititlerin yanında yer aldıkları görülür. Karialıların adı, tüm Akdeniz’de geçtikleri yerleri talan ederek Geç Tunç Çağı’nın güçlü imparatorluklarının çöküşüne katkıda bulunan efsanevi “Deniz Kavimleri” arasında da anılır. İlerleyen dönemler­de, Homeros Karialıların Yunanlara karşı Troia kentini savunmaya gelen halklar arasında yer aldığından bahsederken “savaşmaya bir kız gibi altınlarla süslü geldi­ler” sözleriyle Karialıların zenginliğini vurgular.

İÇINDEKILER
Sunu • VII
İBRAHİM YELMENOĞLU Önsöz • IX
OLIVIER C. HENRY Karia’nın Katmanları • XIII
AYŞE BELGİN-HENRY
KARİA COĞRAFYASI
GARY REGER Bölgesel Bağlamda Karia’nın Sınırları,
Hudutları ve Sınır Bölgeler • 3
YAZILI KAYNAKLAR VE TARİH
ALEXANDER HERDA Karia Halkının ve Karkisˇa-Karia Ülkesinin
Erken Dönemlerdeki Kökenleri • 15
SEVİNÇ GÜNEL Karia Bölgesi’nin Kentleşme Sürecinde
Çine-Tepecik Höyüğü • 29
PIERRE BRIANT Akhaimenid Hâkimiyeti Altında Karia ve
Karialılar • 45
ALAIN BRESSON Hellenistik Dönem’de Karia • 54
CHRISTOF BERNS Roma İmparatorluk Dönemi’nde Karia • 60
ANNA M. SITZ Geç Antikçağ ve Bizans Dönemi’nde Karia • 66
KADİR PEKTAŞ Karia’dan Menteşe’ye: Güneybatı Anadolu’nun
Yeni Hâkimleri ve Eserleri • 80
KARİA TANRILARI VE KUTSAL ALANLARI
OLIVIER C. HENRY Labraunda’nın Kısa Arkeolojik Tarihi • 97
SUAT ATEŞLİER Sinuri • 115
ZELİHA GİDER BÜYÜKÖZER Lagina • 124
CHRISTINA G. WILLIAMSON Panamara Zeus Kutsal Alanı – Karia
Tapınağından Kent Kutsal Alanına • 138
ALEXANDER HERDA Dağlık Amyzon’daki (Bağarcık Kale) Zeus
Akraios ve Thea Akre Tapınağı • 152
YAŞAM VE ÜRETİM PRATİKLERİ
ANNELIESE Latmos’taki Prehistorik
PESCHLOW-BINDOKAT Kaya Resimleri • 171
MEHMET NEZİH AYTAÇLAR Karia’nın Erken Demir Çağı ve Arkaik Dönem
Seramiği • 186
IGNASI-XAVIER ADIEGO Karia Dili • 206
POUL PEDERSEN Batı Küçük Asya Mimarlığında İonia
Rönesansı • 215
KORAY KONUK Karia Bölgesi’nin Arkaik ve Klasik Dönem
Sikkeleri • 235
ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ
ADNAN DİLER Taşların Efendisi Leleg Halkının Ana Kenti
Pedasa’da Geç Tunç-Erken Demir Çağı’nda
Yaşam ve Ölüm • 249
ABUZER KIZIL Mylasa’da (Milas) Elit Aile Mezarları • 266
PAAVO ROOS Karia’nın Kayaya Oyulmuş
Tapınak-Mezarları • 278
OLIVIER C. HENRY Karia Anıtsal Mezarları ve Maussolleionları
Üzerine Bir Araştırma • 290
KENTLER
FRANK RUMSCHEID Mylasa (Milas) • 315
POUL PEDERSEN Halikarnassos – Karia’nın Metropolisi
Herodotos ve Maussollos’un Şehri • 336
R. R. R. SMITH Aphrodisias • 361
ERTEKİN M. DOKSANALTI Knidos • 378
FEDE BERTI İasos • 392
CENGİZ IŞIK Geride Bırakılan 50 Yılın Arkeolojiye
Kazandırdığı İlkleri ile Kaunos • 408
RICHARD POSAMENTIR Latmos Herakleiası • 430
PETER RUGGENDORFER Alinda – Kuzey Karia’da Güçlü Surlarla Çevrili
Bir Yerleşim • 448
WINFRIED HELD Gergakome • 461
BİLAL SÖĞÜT Stratonikeia’da Yerleşim Tarihi ve
Kentsel Doku • 470
DİZİN • 486

Sunu

Yapı Kredi Yayınları ve Tüpraş işbirliğiyle 2020 yılında Türkçe-İngilizce yayımlanan Karia: Denizcilerden Kent Kuruculara isimli kitabımız, Karia Bölgesi’nin prehistorik çağlara tarihlenen en erken yerleşimlerinden Geç Osmanlı Dönemi’ne uzanan arkeolojik ve tarihi geçmişi hakkında yürütülen çalışmalara odaklanmaktadır. Anadolu Yarımadası’nın güneybatı kesiminde yer alan ve Antikçağ’da Karia olarak bilinen coğrafi bölgenin kuzey sınırını Büyük Menderes Vadisi, doğu sınırını Dalaman Çayı belirler. MÖ 2. binyıla tarihlenen yazılı kaynaklarda birçok kez adı geçen Karialıların, Hitit istilaları karşısında Anadolu halklarını destekledikleri ancak daha sonra Mısırlılar karşısında ise Hititlerin yanında yer aldıkları görülür. Karialıların adı, tüm Akdeniz’de geçtikleri yerleri talan ederek Geç Tunç Çağı’nın güçlü imparatorluklarının çöküşüne katkıda bulunan efsanevi “Deniz Kavimleri” arasında da anılır. Elinizdeki kitap, Karia’nın coğrafi sınırları, halkının kökeni, kentleşme süreci, tanrıları ve kutsal alanları, yaşam ve üretim pratikleri, ölü gömme gelenekleri gibi tematik ana başlıklar altında, her biri alanında uzman bilim insanları tarafından kaleme alınan 32 akademik makaleden oluşuyor. 2020 yılında yayımlandıktan sonra ilk baskısı kısa sürede tükenen kitabın daha geniş okur kitlesine yönelik bu Türkçe basımına karar verilirken, serinin diğer kitaplarında olduğu gibi, yayınevimize gelen istekler göz önünde tutuldu. Konuya ilgi duyan herkesin, özellikle öğrencilerin kolaylıkla ulaşabilecekleri doyurucu ve güncel içeriğin yeni biçimde, ekonomik bir tasarımla sunulmasına özen gösterildi.

Yapı Kredi Yayınları

Eylül 2024

Önsöz

Anadolu toprakları, ilk defa tarihçi Herodotos’un bahsettiği “Dünyanın Yedi Harikası”ndan ikisine ev sahipliği yapan, kadim ve eşsiz bir coğrafyadır. Bu eserlerden biri İzmir’in Selçuk ilçesinde yer alan Ephesos Artemis Tapınağı, diğeri Muğla’nın Bodrum ilçesinde yer alan Karia kralı Maussollos’un anıtmezarıdır. MÖ 4. yüzyılda inşa edilen ve günümüzde “Halikarnas Mozolesi” olarak bilinen Halikarnassos Maussolleionu işçiliği, ihtişamı ve şöhretiyle birçok anıtmezarı gölgesinde bırakmıştır. İleri görüşlü bir yönetici olan Karialı Maussollos’un hayalinin ürünü bu yapı, yetenekli mimarlar ve heykeltıraşların eliyle Yunan ve Pers mimari geleneğinde yükselmiş ve insanlık kültür tarihinde yüzyıllar boyunca tekrarlanacak bir mimari standart oluşturmuştur. “Maussolleion”, adını her ne kadar Karialı Maussollos’tan alsa da kelimenin anlamı zaman içinde genişlemiştir. Kralın ismi, mensubu olduğu Hekatomnos Hanedanı’nın adı hafızalardan silindikten çok sonra bile hatırlanmış ve günümüzde dünyanın dört bir yanından duyulan bir yankı yaratmıştır. Illinois, Springfield’daki Lincoln’ün mezarından Moskova Kızıl Meydan’daki Lenin’in mezarına, hatta modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu lideri Mustafa Kemal Atatürk’ün Ankara’daki Anıtkabir’ine kadar, dünya tarihinde kalıcı izler bırakan liderlerin anıtmezarları için de bir model olmuştur. Koç Topluluğu ve Tüpraş olarak bu toprakların tarihini, kültürünü, bilimini ve sanatını daha geniş kitlelere ulaştırmayı amaçlayan projelerimize devam ediyoruz. Yapı Kredi Yayınları’yla ortak yürüttüğümüz Anadolu Uygarlıkları Serisi kapsamında 2020 yılında iki dilli yayımlanan Karialılar: Denizcilerden Kent Kuruculara isimli kitabımızın Türkçesini yeni bir tasarım, boyut ve içerikle tekrar yayımlayarak sizlere ulaştırmak istedik. Hititler, Urartular, Likyalılar, Assurlular, Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu ve Pergamon kitaplarının küçük boy baskılarından sonra Karialılar: Denizcilerden Kent Kuruculara adlı kitabımızı da geniş bir okur kitlesine sunmanın mutluluğunu yaşıyoruz. Söz yine bereketli Anadolu topraklarında.

İbrahim Yelmenoğlu

Genel Müdür

Eylül 2024

Karia’nın Katmanları

Elinizdeki kitapta, Karia Bölgesi’nin prehistorik çağlara tarihlenen en erken yerleşimlerinden Geç Osmanlı Dönemi’ne uzanan arkeolojik ve tarihi geçmişi hakkında bugüne dek yapılmış çalışmaların ve güncel araştırmaların bir özeti sunulmuştur. Anadolu Yarımadası’nın güneybatı kesiminde yer alan ve Antikçağ’da Karia olarak bilinen coğrafi bölgenin kuzey sınırını Büyük Menderes Vadisi, doğu sınırını Dalaman Çayı belirler. Ege Denizi’nin Akdeniz’e kavuştuğu sulara açılan uzun sahilleriyle Karia Bölgesi, bugün Türkiye’nin en canlı turizm merkezlerine ev sahipliği yapar. Denize dik uzanan dağ sıraları ve nehir vadileriyle bölgenin topografyası değişken ve sahilleri girintili çıkıntılıdır. Sahilden görüş mesafesinde, birbirine yakın çok sayıda küçük ada yer alır ve adalar Güneybatı Anadolu’dan Kıta Yunanistan’a doğru bir zincir gibi uzanır. Topografyanın sunduğu doğal yol ağları ve deniz yollarıyla bağlantıları sonucunda Karia, en eski çağlardan beri göç ve iletişim yollarının kesiştiği bir bölge olmuştur. Bir yandan Büyük Menderes Vadisi’ni izleyen anayol hattı Anadolu’nun dağlık iç kesimlerine geçişi sağlarken, diğer yandan doğal konum bölge sakinlerinin denize açılmalarına olanak tanımıştır. Sahil şeridi ve adalar tüccarların ve denizcilerin konaklama, ikmal ve ticaret için duraklayabilecekleri küçük, korunaklı limanlar barındırmış, büyük limanlar ise Akdeniz’in doğu ve batı kesimlerini bağlayan rotalar üzerinde önemli birer merkeze dönüşmüştür. Girit, Rhodos ve Kuzey Afrika’dan

….