Birazoku

Antik Kentler’de antik Yakındoğu, Mısır, Yunan ve Roma’nın kent ve medeniyetleri arkeolojik bakışla sunuluyor. Odak noktası kentsel merkezler olan kitapta mimari ve diğer maddi kalıntılar, tarihsel ve sosyoekonomik bağlamlar, buralarda yaşamış insanların deneyimleri ele alınıyor. Charles Gates, kentsel merkezlerin izini Yakındoğu’nun MÖ dokuzuncu ve altıncı binyıllarda ortaya çıkışlarından MS dördüncü yüzyılın başlarında paganlığın sonlarına dek sürüyor. Modern Pakistan’daki İndus Vadisi’nden batıda İngiltere’ye kadar uzanan, Pers İmparatorluğu’nun denetiminde olup Büyük İskender tarafından fethedilen bölge ile Roma İmparatorluğu’nun en geniş halindeki topraklarının birleşimi olan bir alanı inceliyor.

İÇİNDEKİLER
ŞEKİL LİSTESİ 11
ÖNSÖZ 23
İKİNCİ BASIMA ÖNSÖZ 25
KRONOLOJİ 27

GİRİŞ 37
Kentin Tanımı 38
Bilgi Kaynakları 40
Tarihlerin Belirlenmesi 41
Terminoloji Hakkında 47
Pratik Bilgiler 48

KISIM BİR

YAKINDOĞU VE DOĞU AKDENİZ KENTLERİ:NEOLİTİK, TUNÇ ÇAĞI VE DEMİR ÇAĞI 51
NEOLİTİK ÇAĞDA YAKINDOĞU’DAKİ KASABA VE KÖYLER 53
Coğrafya, İklim ve Neolitik Devrim 53
Ceriko 57
Çayönü 59
Göbekli Tepe: Erken Neolitikten Bir Törensel Merkez 65
Çatalhöyük 66
Şeflik ve Devletlerin Gelişimi 71

ERKEN SÜMER KENTLERİ 73
Sümerler ve Çevreleri 74
Uruk 76
Yazının Gelişimi 84
Habuba Kabira 85
Erken Hanedanlar Dönemi: Tarihsel Özet 87
Erken Hanedanlarda Dini Yaşam: Hafaci’deki Oval Tapınak 88
Ur: Kraliyet Mezarları 92
Özet 98

MEZOPOTAMYA KENTLERİ:
MÖ ÜÇÜNCÜ BİNYIL SONLARI VE İKİNCİ BİNYIL 101
Akadlar 101
Yeni Sümer Canlanışı: Tarihsel Özet 104
Lagaşlı Gudea 105
Ur: Ur III ve İsin-Larsa Dönemleri 105
Babilli Hammurabi ve Eski Babil Dönemi 111
Mari: Zimri-Lim’in Sarayı 112
Kassitler 116

İNDUS VADİSİ MEDENİYETİ’NİN KENTLERİ 119
Ortam 120
Mohenco-Daro 121
Lothal 126
Tarım, Teknoloji, Zanaatlar ve Sanatlar 128
Harappa Kentlerinin Sonu 130

PİRAMİTLER ÜLKESİ MISIR 131
Giriş 131
Coğrafya 132
Erken Tarih 134
Mısır Yazısı 136
Arkaik Dönem Gömüleri 137
Sakkara: Basamaklı Piramit 142
Gerçek Piramide Geçiş 145
Gize: Bir Dördüncü Hanedan Cenaze Kompleksi 146
Neuserre’nin Abu Cirap’daki Güneş Tapınağı 153
Birinci Ara Dönem 155

MÖ İKİNCI BİNYIL’DA MISIR KENTLERİ, TAPINAKLARI VE MEZARLARI 157
Orta Krallık 157
İkinci Ara Dönem 160
Yeni Krallık ve Teb 161
Luksor’daki Amon Tapınağı 166
Karnak’taki Amon Tapınağı 167
Ahenaton ve Amarna 170
Krallar Vadisi ve Deyrü’l Medine 175
On Dokuzuncu Hanedan: II. Ramses ve Abu Simbel 179
Sonuç 180

EGE’DEKİ TUNÇ ÇAĞI KASABA VE KENTLERİ 183
Ege Medeniyetleri ve Kentler 183
Girit: Knossos ve Minoslular 184
Thera: Akrotiri 192
Mykenaililer: Mykenai ve Pylos 196
Mykenai Medeniyetinin Sonu 205

ANADOLU’DA TUNÇ ÇAĞI KENTLERİ 207
Troya 207
Hattuşa ve Hititler 214
Anadolu’da Tunç Çağının Sonu 224

GEÇ TUNÇ ÇAĞINDA KIBRISLILAR, KENANLILAR VE LEVANT TİCARET KENTLERİ 225
Enkomi 225
Ugarit (Ras Şamra) 231
Gelidonya Burnu ve Uluburun Batıkları 239

DEMIR ÇAĞINDA YAKINDOĞU KENTLERİ 243
Kuzey Mezopotamya’da Yeni Asur Kentleri 245
Kalah (Nemrut) 246
Dur Şarukin (Horsabad) 250
Ninive 251
Anadolu ve Levant: Frig, Urartu, Filistî ve İbrani Kentleri 254
Babil 258
Persli Ahamenişler ve Persepolis 265

FENİKE VE KARTACA KENTLERİ 269
Tyros 271
Doğu Akdeniz Bağlamı İçinde Tyros 277
Sidon: Pers Döneminde Fenike Ülkesi 279
Gadir 280
Kartaca 282

KISIM İKİ

YUNAN KENTLERİ 287
DEMIR ÇAĞINDA İLK YUNAN ŞEHİR-DEVLETLERİ
(MÖ ON BİRİNCİ – YEDİNCİ YÜZYILLAR ARASI) 289
Tarihsel Arkaplan 290
Polisin Yükselişi 293
Erken Dönem Yunan Kenti: Zagora 294
Lefkandi ve Atina’daki Mezarlıklar 296
Korinthos: Çömleklerde Doğululaşma ve Savaşta Hoplitesler 299
Yunan Tapınağı: Sisam’daki Heraion 300
Sunular, Yabancılarla Temaslar, Yazı ve Metal Para 303

ARKAİK YUNAN KENTLERİ, I 307
Dor ve İon Düzenleri 307
Erken Dor Tarzı Tapınaklar: Thermon, Olympia ve Kerkira (Korfu) 310
Erken İon Tarzı Tapınaklar: Sisam ve Ephesos 313
Arkaik Dönemde Doğu Yunan Kentleri:
Sisam, Miletos ve İonya Ayaklanması 316

ARKAİK YUNAN KENTLERİ, II 319
Sparta 319
Arkaik Dönemde Atina 320
Arkaik Sanat: Çömlekçilik ve Heykelcilik 324
Pers Savaşları 330

YUNAN TEMENOSLARI 333
Delphoi: Apollon Temenosu 333
Olympia: Zeus Temenosu 340

MÖ BEŞİNCİ YÜZYILDA ATİNA 351
Tarihsel Giriş 351
Atina Akropolisi 352
Dionysos Tiyatrosu ve Koreg Anıtları 365
Aşağı Kent: Evler ve Agora 366

GEÇ KLASİK DÖNEMDE YUNAN KENTLERİ VE TEMENOSLARI 373
Tarihsel Özet 373
Epidauros’taki Asklepios Temenosu: Dinsel Uygulamalarda Yeni Bir Yön 374
Priene: Küçük Bir Yunan Kenti 378
Olynthos: Evler 385
Vergina ve Halikarnassos: Kraliyet Mezarları 389

HELENİSTİK KENTLER 393
Tarihsel Giriş 393
Didyma: Apollon Tapınağı 395
Pergamon: Atina Geleneğinde Bir Kent 397
İskenderiye: İki Kültürlü Bir Krallığın Başkenti 407
Delos: Ticari Bir Merkez 410
Sinop: Bir Karadeniz Limanı 414

ÜÇÜNCÜ KISIM

ANTİK İTALYA VE ROMA İMPARATORLUĞU’NDA KENTLER 419
İTALYA’DAKİ YUNAN VE ETRÜSK KENTLERİ 421
Güney İtalya ve Sicilya’daki Yunan Kentleri:
Paestum ve Siracusa 421
Etrüskler 431

ROMA: DOĞUŞUNDAN CUMHURİYET’İN SONUNA 445
Coğrafya 446
İlk Dönemler ve Yerleşim, Yaklaşık MÖ 753-509 446
Roma Cumhuriyeti: Kamu Kurumları 449
Roma’nın Genişlemesi 451
Yollar, Kamplar ve Koloniler 452
Cosa, Bir Roma Cumhuriyet Kasabası 455
Cumhuriyet Döneminde Roma 459

AUGUSTUS DÖNEMİNDE ROMA 469
Augustus: İlk Roma İmparatoru 469
Augustus ve Roma’nın Mimarisi 471

BAŞKENTİN DIŞINDAKİ İTALYA 479
Pompei 479
Ostia 492

NERON’DAN HADRIANUS’A ROMA 497
Tarihsel Giriş: İmparatorluk 498
Roma: İmparatorluk Başkenti 500
Saraylar 500
Tapınaklar 507
Anıtlar 510
Kamusal Yapılar 514
İmparatorluk Mezarları 520

ROMA EYALET KENTLERİ 523
Atina 524
Ephesos ve Pergamon 525
Perge 530
Palmyra 531
Caraş (Gerasa) 535
Leptis Magna 539
Nîmes (Nemausus) 542
Londra (Londinium) 543
Trier (Augusta Treverorum) 545
Sonuç 548

GEÇ ANTİKÇAĞDAKİ DÖNÜŞÜMLER 549
Tarihsel Özet 549
Saraylar: Piazza Armerina ve Diocletianus’un Sarayı 551
Roma 554
Kiliseler 557
Kudüs 559
Konstantinopolis, “Yeni Roma” 561
Sonuç 563

KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ 565
EK OKUMALAR 573
KAYNAKÇA 581
GÖRSEL KAYNAKLAR 607
DİZİN 617

*

Giriş

Hedefler, Yaklaşım, Kenti Tanımlamak, Tarihleri Belirlemek

ve Bazı Pratik Bilgiler

 

Kent biçimleri, bunların gerçek işlevleri ve insanların bu biçimlerle bağdaştırdığı düşünce ve değerler, tek bir fenomeni oluşturur.

(K. LYNCH, aktaran KOSTOF 1991: 40)

Bu kitap antik Yakındoğu, Mısır, Yunan ve Roma dünyalarının kentlerini, ağırlık olarak fiziksel görünüm, kentsel biçim ve bu kentlerin kültürel ve tarihsel bağlamları üzerinde durarak inceler. Burada kilit unsur mimaridir: Antik kentleri, sokakları, meydanları ve bunların aralarındaki diğer alanları dolduran binalar; bunların kent planı içindeki düzenleri ve antik toplumlardaki işlevleri. Hedefimiz uzun zaman önce yaşamış insanlarca inşa edilmiş bina ve nesnelerin Akdeniz havzası ve Yakındoğu’daki uzak atalarımızın yarattıkları ve içinde yaşadıkları kentsel ortamları anlamamıza nasıl yardımcı olabileceklerini görmektir. Coğrafi koşullar da önemlidir; kitap boyunca vurgulanmışlardır. Bunlara ek olarak, yazılı kaynaklar da burada kapsanan yüzyılların büyük kısmı boyunca insanlar, faaliyetleri ve kaygıları hakkında son derece değerli bilgiler verir. Antik yaşamı aydınlatmak adına yazılı kaynaklardan sürekli yararlanılmıştır. Dolayısıyla, bu kitapta sunulduğu haliyle arkeoloji, pek çok uzmanlık tarafından beslenen bir disiplindir: Sanat ve mimarlık tarihi, kentçilik, antropoloji, coğrafya, tarih, filoloji ve edebiyat araştırmaları; antik Yakındoğu araştırmaları; Kitab-1 Mukaddes araştırmaları: Mısır bilimi ile Yunan ve Roma araştırmaları.

MO 8500’den MS dördüncü yüzyıla dek uzun bir dönemi kapsıyoruz. Bu türden bir araştırmanın en büyük hedeflerinden biri aynı bölgede uzun bir süreçte gerçekleşen değişimleri görmektir. Akdeniz dünyasıyla ilgilenen herkesin gözünde, ana ilham kaynağı büyük Fransız coğrafyacı ve tarihçi Fernand Braudel’dir (1902-85). Her ne kadar, en ünlü eseri The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II Akdeniz’in daha sonraki dönemlerine (on altıncı yüzyıla) odaklansa da, çevresel ve insani etmenleri anlamak için ortaçağ ve modern dünya koşulları için olduğu kadar antikçağ için de geçerli bir çerçeve sunuyor. Umarım okurlar bu kültürel açıdan zengin bölgedeki insan eylemlerinin gidişatını değerlendirirken, uzun kronolojik bakıştan, Braudel’in deyimiyle longue durée’den keyif alırlar.

Kentin Tanımı

Bu kitabın konusu kent olduğuna göre, bu kavramı tanımlamak yararlı olur. Sözlüğe göre kent yerleşilmiş bir yerdir, ama nasıl bir yet? “Yerleşilmiş” sözcü…

….