Birazoku

Mehmet Kaplan, 1952 yılında yayımladığı Şiir Tahlilleri kitabı ile metin tahlili alanında ilk ciddi araştırmayı yapmıştır.

Fuad Köprülü, Ali Nihad Tarlan ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın öğrencisi olarak onların Türk şiirine farklı bakış açılarını birleştiren ve Batılı metin tahlili yöntemlerini tanıyıp, önce “Tevfik Fikret” adlı doçentlik tezinde uygulayan Mehmet Kaplan, sonunda yeni Türk şiirinin tarihçesini metin tahlilleriyle ortaya koymuştur. O günden beri defalarca basılan kitap, alanın örnek eseri olarak geniş bir şöhret kazanmıştır.

Eseri ön plana alan bu çalışmasında Mehmet Kaplan, şiirleri tahlil ederken eserlerin dönemleriyle olan ilişkisini de dikkate almıştır. Böylece Şiir Tahlilleri 1: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, Akif Paşa’nın “Adem Kasidesi”nden başlayıp Yahya Kemal’in “Açık Deniz” şiirini içine alarak Türk şiirinin başlıca temsilcilerini, sanatlarını en iyi yansıtan şiirleriyle işlemiştir. Eserlerin tarihî zemini, şairlerin özellikleri de bu tahlillerde göz önünde tutulmuştur. Şiir Tahlilleri 1 (ve devamı olan Şiir Tahlilleri 2), Türkiye’de lise ve üniversitelerde okutulan edebiyat derslerinde hem bir yöntem hem de açıklayıcı bir örnek olarak rehberliğini sürdürmektedir.

SUNUS

Edebiyat türleri içinde sözün manasını edebi sanatlar yoluyla en fazla gözeten yazı türü şiirdir. Ses unsuru ve kelime oyunları ile hüner gösterme haline gelmiş olan şiirde nesir kadar açıklık yoktur. Hatta bazı şairler şiirde mâna aramanın abes olduğunu ileri sürmüştür. Sadece estetik gayeler ile kaleme alınmış olsa bile şiir, ait olduğu topluma bir şeyler anlatma, duyurma, bir şeyler hissettirme amacındadır. Şair yalnız kendisi için yazan değil, sanatçı duyarlılığı ile topluma önderlik etme durumundadır. Toplum hayatında görülen fikri, dini, siyasi. iktisadi, sosyal ve kültürel meseleler, değişiklikler, zaman içinde edebi eserlere de yansımıştır. Devrin sanat mahsulleri ilk olarak ve öncelikle kendi nesillerine hitap etmişlerdir. Ancak devrinde okunan ve anlaşılan yazarlar bir müddet sonra edebiyat tarihine intikal etmiş, dilde ve düşüncede görülen değişmeler nesiller arası anlaşmayı zorlaştırmıştır. Bazı özel bilgi sahalarında kaleme alınmış eserler ise her devirde açıklayıcılara ihtiyaç duymuştur. Gerek geçmiş, gerekse günümüz şiir ürünleri, şiirin kendine has sembolik ifadeleri açısından şerhe ve tahlile ihtiyaç göstermektedir. Edebiyat öğrenimi ve edebi eserlere yaklaşıma ancak bu yolla gerçekleşmektedir.

Prof. Dr. Mehmet Kaplan, edebiyatımız üzerine araştırma yapan ilim adamlarının önde gelenlerindendir. Bau edebiyatlarında çok önce başlayan “tahlil metodu” bizde uzun süre “metin şerhi” olarak yapılmış, Mehmet Kaplan’ın çabaları ile geniş boyutlara ve tahlil metoduna ulaşmıştır. 1952 yılında yayınladığı Şiir Tahlilleri kitaba bu sahadaki ilk ciddi araştırmadır. Eser bugüne kadar geniş bir ilgi görmüş ve defalarca basılmıştır.

1986’da kaybettiğimiz Prof. Dr. Mehmet Kaplan, yeni Türk edebiyatı profesörü olmasına rağmen kendisini bu konuyla sınırlamamış, Türk edebiyatının başlangıcından itibaren bir bütün olarak ele almış ve edebiyatımızın belli bir dönemine bağlı kalmaksızın, belli başlı metinleri üzerinde durmuştur. Onun edebiyatımıza getirdiği en önemli yenilik, metin tahlili yöntemidir. Bu yöntemi ele aldığa her metne başarıyla uygulayan Kaplan, geniş kültürü sayesinde incelediği edebi metinleri tarihi ve toplumsal çerçeveleri içinde değerlendirmiştir. Yazıldıkları dönenin ana meselelerini yansıtan edebi eserleri seçip tahlil eden yazar, elinizde bulundurduğunuz Şiir Tahlilleri kitabında bu konudaki emeğinin ürünlerini edebiyatımızla ilgilenen herkesin yararlanabileceği şekilde bir araya getirmiştir. Dönem içinde gelişen Türk şiirinin bazı temsilcilerini tipik eserleri ile hem kendi içlerinde, hem de zamanın akışına göre tahlil eden Kaplan, sanatkarların özel hayatları, fikri yapıları ile şiirlerindeki psikolojik ve estetik unsurlar hakkında bilgi verirken, aynı zamanda Tanzinat’tan Cumhuriyet’e kadar gelişen düşünce hayatımız üzerine de önemli tespitler yapmıştır.

Dergah Yayınları olarak, “Türk Edebiyatı Inceleme Dizisi”nde Prof. Dr. Mehmet Kaplan’ın Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, 2, 3 ve Hikaye Tahlilleri, Tanpınar’ın Şiir Dünyası, Tevfik Fikret, Şiir Tahlilleri 1 ve Şiir Tahlilleri 2 isimli eserleriyle bir bütünlük sağlandığına inanıyoruz.

DERGAH YAYINLARI

…