Birazoku

“Hikmet Efendi: İşte kendi menfaati için aşk ve muhabbet tellallığına kalkışan, kılavuz sözüne itimat edenin hali budur.

Müştak Bey: Ah a kardeş gideceğin yere amma geç kalıyorsun ha. Öyle işinden geri kaldığına asla razı olamam.

Hikmet Efendi: Sen ve eşin birbirinizi tanıdığınız hâlde evlenirken ne belalara uğradınız bakındık.”

Tek perdelik bir töre komedisi olan Şair Evlenmesi, Türk edebiyatının ilk telif tiyatro oyunu olarak bilinmektedir. Bu oyun vasıtasıyla Türk sanatkârı realist bir bakış açısını, halka ait olanı yine halkın ürünleriyle anlatma amacını gerçekleştirmeye başlama imkânı bulmuştur. İşte Şair Evlenmesi; teknik, muhteva gibi hususlardan çok bu yönüyle değerlendirilmelidir.

Fakir bir şair olan Müştak Bey’in Kumru Hanım’la evlenmek istemesini konu alan oyunda görücü usulü evliliğin eleştirildiği söylenir. Ancak piyesteki asıl eleştiri, insanların düzenbazlıklarına, toplumun temel kurumu olan evliliği dahi emellerine alet etmekten çekinmemeleri üzerine yoğunlaşmıştır.

Şair Evlenmesi, önce 1860 yılında Tercüman-ı Ahval gazetesinde tefrika edilmiş, ardından Selanik’te Kitapçı Tayfur Efendi tarafından 1290 (1874/1875) yılında kitap olarak neşredilmiştir. Piyesin elinizde tuttuğunuz sadeleştirilmiş edisyonunda yazarın sağlığında yapılan 1874/1875 tarihli bu baskı esas alınmıştır.

SUNUŞ

Tek perdelik bir töre komedisi olan Şair Evlenmesi, Türk edebiyatının ilk telif tiyatro oyunu olarak bilinmektedir. Bu oyun vasıtasıyla Türk sanatkârı realist bir bakış açısını, halka ait olanı yine halkın ürünleriyle anlatma amacını gerçekleştirmeye başlama imkânı bulmuştur. İşte Şair Evlenmesi tekniği, muhtevası gibi hususlardan çok bu yönüyle değerlendirilmelidir. Fakir bir şair olan Müştak Bey’in Kumru Hanım’la evlenmek istemesini konu alan oyunda görücü usulü evliliğin eleştirildiği söylenir. Ancak asıl eleştiri insanların düzenbazlıklarına, toplumun temel kurumu olan evliliği dahi emellerine alet etmekten çekinmemelerine dairdir. Oldukça basit konulu, şahısların diyalogları yönünden hayli zayıf; fakat Avrupalı tarzda tiyatronun ilk örneği olarak Avrupai bir vaka örgüsüne yaslanma ihtiyacı hissetmeyen Şair Evlenmesi, özellikle şahısların kendi konumlarına uygun konuşmaları, toplum içerisinde karşılığı olan bir konuyu ele alması gibi hususiyetleriyle öncü bir eser olarak karşımıza çıkmaktadır. Batılı bir aydın olan ve bu yüzden “bey” olarak adlandırılan Müştak ile Doğulu bir aydının ferasetine sahip olduğu için “efendi” olarak anılan Hikmet’ten başlayarak oyundaki tüm şahısların isimleri ile zihinsel yapıları arasındaki bağlantı şüphesiz Doğu kültürüne ait bir gelenektir. Neredeyse bir insanın akla ve kalbe bakan iki yönünü temsil eden Müştak ve Hikmet, oyun boyunca kalbe ve akla ait unsurlardan asla vazgeçmezler. Müştak, adının anlamına uygun olarak oyun boyunca sevdiğine kavuşma “arzu”su duymakta, öte yandan olayın iç yönünü derhâl anlayan Hikmet ise bu arzuya kavuşmanın anahtarı olma vazifesini üstlenmektedir. Bu yönüyle bir kıyas unsuru oldukları gibi birbirlerini bütünledikleri de gözden kaçmamaktadır. Yaptığı yeniliklerle modern Türk edebiyatının kurucu isimlerinden biri olan İbrahim Şinasi Efendi’nin Şair Evlenmesi adlı piyesi, 1860 yılında Tercüman-ı Ahval gazetesinde tefrika edilmiş, ardından Selanik’te Kitapçı Tayfur Efendi tarafından 1290 (1874/1875) tarihinde kitap olarak neşredilmiştir. Piyesin elinizde tuttuğunuz sadeleştirilmiş edisyonunda yazarın sağlığında yapılan 1874/1875 tarihli bu baskı esas alınmıştır. Son söz olarak kitabın yayına hazırlanışı aşamasında emeği geçen Ötüken Neşriyat çalışanlarına teşekkür ederim.

Selçuk Atay

Karabük, 2024

ŞAİR EVLENMESİ

KİŞİLER
Müştak Bey: Güvey
Hikmet Efendi: Müştak Bey’in mahrem dostu
Kumru Hanım: Müştak Bey’in sevgilisi
Sakine Hanım: Müştak Bey’in nikâhlısı
Ziba Dudu: Kılağuz1
Habbe Kadın: Yenge
Ebullaklakatül-Enfi: Sakine Hanım’ın nikâhını kıyan
imam
Batak2 Ese: Mahalle bekçisi
Atak Köse: Mahalle süprüntücüsü
Bazı mahalleli
Bu oyunun hikâyeleri gelin odasında gerçekleşir.

ŞAİR EVLENMESİ
BİRİNCİ MECLİS
(Müştak Bey – Hikmet Efendi)

Müştak Bey: Hele bu akşam güveyi giriyorum ya? Bereket versin ki nikâhım bugün kıyıldı yoksa aşk ile telaşımdan az kaldı nikâhsız güveyi girecektim!
Hikmet Efendi: Hiç öyle şey olur mu?
Müştak Bey: Niye olmaz? Buna şair evlenmesi derler.
Hikmet Efendi: Acayip?..
Müştak Bey: Öyle ya! Aşk ve muhabbetsiz evlenen geçinebilirse aşk olsun? Ya ben Kumru Hanım’ı niye alıyorum, ancak sevgilim olduğu için… Ne dersin, şunu delice sevdiğime akıllılık etmiş miyim?
Hikmet Efendi: İhtimaldir…
Müştak Bey: O tazelikte yüzü gibi huyu da güzel. Bence her hâlinden memnunum. Ah ama zavallı Kumrucuğumun o karga suratlı büyük hemşiresi olmasa…
Hikmet Efendi: Gerçek, onun ismi ne idi?
Müştak Bey: Sakine Hanım değil mi ya? Miskinin3 adını bile sevmiyorum.
Hikmet Efendi: Niçin?..
Müştak Bey: Bize engel olduğu şöyle dursun, çehre züğürdü olarak kırk beş yaşına kadar evde kaldığından başka akıl cihetiyle de iflasa çıkmış. Hasılı bir büyük kam….