Birazoku

Çocuklar, sanat ve felsefeyi bir araya getirmek için onlarca nedene sahip olabiliriz fakat bu nedenlerin hiçbiri bu birlikteliğin doğurduğu sonuçlar kadar tatmin edici olmayacaktır.

Nurşah Yılmaz ve Yılmaz Murat Bilican’ın elinizdeki kitabı, içindeki pek çok eser ve uygulama sayesinde çocukların estetik duyarlılıklarını geliştirecek, anlama, yorumlama ve anlatmaya dair istek ve becerilerini zenginleştirecektir. Sanat tarihinin en önemli eserlerinden ve yerli sanatçıların yaratımlarından yaptıkları seçki, sanat üzerine felsefi soruşturma uygulamaları gerçekleştirmek için de son derece kullanışlı; üstelik önerilen soru ve oyunlar da cabası.

Kadim zamanlardan beri eğitimin en önemli unsurlarından birisi güzellik olmuştur. İyiyi ve doğruyu bilmek ve uygulamak kadar, onu güzel bir şekilde icra etmek, bir stile sahip olmak da övülmüştür. Sanat eserleri karşısındaki anlama, sorgulama ve yorumlama çalışmaları, çocukların kendi estetik stillerini yaratmaları için de son derece teşvik edicidir.

Tüm çocuk sanatçılara, filozoflara ve çocuklarla bu serüvene atılacak tüm yetişkinlere küçük bir hediye…

İÇİNDEKİLER …………………….

Önsöz ………………………………………………………………………………..9
Çocuklar, sanat ve felsefe ………………………………………………… 11
Sanat okuma nedir? …………………………………………………………13
Sanat üzerine düşünme ya da sanatla düşünme ………………15
P4C yöntemi veya yöntem ……………………………………………….19
Sanatla okuma ve düşünme çocuğa neler kazandırır? ……..23
Uygulayıcı için pratik öneriler …………………………………………25
Bu kitap nasıl kullanılacak? ……………………………………………..31
Uygulama Örnekleri ……………………………………………………….37
İhtiyaçlarımız ve tükettiklerimiz arasında bir bağ var mıdır?
Banksy, Bana Monet’yi Göster (Show Me The Monet) ……. 39
Bir şeyin çok olması o şeyin değerini azaltır mı?
Warhol, Andy. Campbell’s Soup Cans (Campbell’in
Çorba Konserveleri) ……………………………………………………….49
Hangisi gerçek sandalye?
Kosuth, Joseph. One and Three Chairs
(Bir ve Üç Sandalye) ……………………………………………………..59
Her gün aynı şeyleri yapan insanlar birbirlerine
benzerler mi?
Magritte, Rene. Golconde ……………………………………………..67
İnsanın boş zamana ihtiyacı var mıdır?
Léger, Fernand. Les Loisirs (Boş Zaman) ……………………….75
Çatışma ve savaşlar insanlar arasındaki sorunları
çözebilir mi?
Masson, Andre. Battle Of Fishes (Balıklar Savaşı) …………..85
Ölüm ne anlama gelir?
Gorky, Arshile. The Artist and his Mother
(Sanatçı ve Annesi) ……………………………………………………….93
İnsanın yeryüzünde ayrıcalıklı bir yeri var mıdır?
Dolmacı, Berna. Vaveyla …………………………………………….103
Irkçılığı sorgulamak zor mudur?
Weiwei, Ai. The Odyssey ……………………………………………. 111
İnsan neden göç eder?
Dikmen, Tiraje. Göç ……………………………………………………121
Cinsiyet eşitliği ne demektir?
Kahlo, Frida, Self-Portrait with Cropped Hair
(Kesilmiş Saçlı Otoportre) …………………………………………….129
Yüz, uzuvlarının toplamından mı ibarettir?
Paul Klee (1879-1940), Senecio ……………………………………139
Bir insan her zaman üzgün olabilir mi?
Cezanne, Paul. Sorrow (Üzüntü) …………………………………147
İnsan kendine âşık olabilir mi?
Caravagio, Michelangelo Merisi da. Narcissus
(Suya Bakan Narkisos) …………………………………………………157
İnsan gerçek olmayan bir yolculuğa çıkabilir mi?
Chirico, Giorgio de. The Return of Ulysses
(Ulysses’in Dönüşü) ……………………………………………………167
İnsanlar bir amaç için bir araya geldiğinde farklılıkları
ortadan kalkar mı?
Gormley, Antony. European Field (Avrupa Sahası?) ……..177
Aklın uykusu neden canavarlar yaratır?
Goya, Francisco. The Sleep of Reason Produces Monsters
(Aklın Uykusu Canavarlar Yaratır) ……………………………….185
Neden unuturuz? Unutmak gerekli midir?
Kooning, Williem de. Excavation (Kazı) …………………….. 193
Çocuk olmak ve büyümek nedir?
Corneille, De Lyon. Children in the House
(Evdeki Çocuklar) ………………………………………………………. 203
Sanat eserinde gerçeği mi görmek istersin yoksa
sanatçının hayal ettiklerini mi?
Miro, Joan. The Harlequin’s Carnival
(Harlequin Karnavalı) ………………………………………………… 209
Kaynakça ……………………………………………………………………….219

Atölye çalışmalarımızda;
parmağını bazen ürkek bir çekingenlikle,
bazen sanki yükseklerde bir yere değdirecekmiş kararlığıyla kaldıran,
bazen söyleyen,
bazen dinleyen,
bazen de düşünmekten yorgun düşen
bütün çocuklara …

Önsöz

Çocuklarla sanatı birleştiren iki ortak özellikten söz edilebilir: Hayal gücü ve oyun. Adına sanat dediğimiz her ürün, ister nesnel dünyanın birebir taklidi olsun, ister gerçeklikten alabildiğine kopuk olsun sonuçta oyunbazdır. Sanat eseri gerçeklikle, duygularla, düşüncelerle, anlamlarla oynar, onları eğip büker, başka bir boyuta aktarır, yeni anlamlar çıkarır. Sanatçının ortaya koyduğu eser aynı zamanda onun hayal gücünün bir sonucudur. Sanatçı, hayal kurar ve kurduğu bu hayalle yeni anlamlar yaratır ve onu bir başka nesneye aktararak bizim önümüze koyar. Çocukların dünyasının temel gerçeği tam da oyun ve hayal gücüdür. Her çocuk için seyrettiği dünya henüz bir oyundan ibarettir ve içinde bulunduğu gerçeklik ancak bu oyunla birlikte anlam kazanır. Çocuklar hayal kurarlar, oyunlar yaratırlar, hayal ve gerçek onlar için iç içedir. 

Sanatın ne olduğu, sanatsal olanla olmayan arasında ayrım yapmanın belli güçlükler taşıdığı günümüz dünyasında yaptığımız pratik çalışmalardan elde ettiğimiz çok net bir sonuç var: Sanat eserleri çocukların dünyasıyla bağ kurmak ve onları düşünmeye, hayal kurmaya ve yaratıcı faaliyetlere yöneltmekte çok önemli bir araçtır. Bunun nedenlerinden bizce en önemlisi, sanat eserinin çocuğun dünyasında önemi tartışılmaz olan oyun ve hayal kurmaya uygun olmasıdır. Pratik çalışmalarımız şunu gösterdi ki; sanatın hangi dalı olursa olsun, resim, heykel, müzik, sinema ve diğerleri, çocuğun karşısına bir eserle çıktığımızda elde ettiğimiz sonuçlar, amaçlarımız açısından son derece tatmin edici olmaktadır. 

Bu kitap, bizim elde ettiğimiz bu heyecan verici sonuçları paylaşmak ve sanatın veliler ve eğitimciler tarafından daha çok kullanılmasını teşvik etmek, onlara kullanışlı bir rehber sunabilmek, dolayısıyla da çocukları daha çok eserle tanıştırmak, onları sanatla adeta içli-dışlı yapabilmek gibi amaçlarla yazıldı. Benzer amaçlarla kaleme aldığımız ve 2022 yılında yayınlanan “Çocuklarla Sanat ve Felsefe” adlı kitabımızda (Yılmaz Bilican, 2022), ağırlıklı olarak sanatı sorgulamaya yönelik eserlere yer vermiştik. Bu kitabımızda eserlerin temalarının daha çeşitli alanlardan olmasına özen gösterdik; tabi çocukların kavramsal dünyasına daha çok seslenebilmesi, onları düşünmeye ve hayal kurmaya daha çok teşvik edebilmesi gibi temel ölçütlerimizi de koruyarak. 

Kitabımızda ancak 20 eserle yaptığımız uygulama örneklerine yer verebildik. Bir kitap dosyasının sınırlılığı, bizi ister istemez birçok eseri dışarda bırakmak zorunda bıraktı. Sanatın oldukça zengin dünyası düşünüldüğünde, buraya taşıyabildiğimiz eser sayısı yetersiz kalsa da okuyucularımız olan veli ve öğretmenlerin, burada yer bulamayan başka birçok eseri çocukların dünyasına taşıyacaklarından eminiz. Umuyoruz ki bu kitap, herhangi bir yerde ve zamanda karşılaşılan başka sanat eserleri için de onu okuma ve yorumlama konusunda bize kılavuzluk etsin ve dünyamızı sanatla daha da genişletsin. 

Nurşah Yılmaz Yılmaz Murat Bilican 

Şubat 2024 Alsancak

Çocuklar, sanat ve felsefe

Sanatın herkesçe kabul edilen, kesin bir tanımı olmadığı gibi, neyin sanat eseri sayılacağı, neyin sayılamayacağı konusunda da net çizgiler yoktur. İnsanın en eski uğraşlarından biri sayılan sanatın geçmişten günümüze uzanan yolculuğuna baktığımızda bu durumu kolayca gözlemleyebiliriz. Açıktır ki sanat, insanın tarihsel yolculuğunda, onun sadık bir eşlikçisi olarak, insan yaşamı ve kültürün etkisiyle, değişen koşullarda anlam ve içerik değiştirmektedir. Bugün bir Rönesans resmiyle güncel sanata ait bir işi yan yana koyduğumuzda bütün bu süreci kolayca görmemiz mümkündür. 

Çocuklar ve sanat dediğimizde iki türlü bir ilişkilenme durumu söz konusudur. Birinci olarak, çocukların bir sanat eserinin karşısına, estetik bir alımlayıcı olarak geçtiklerinde kurdukları ilişkilenme biçiminden söz edebiliriz. Burada hemen vurgulamak istediğimiz bir nokta, özel olarak çocuklar için üretilmiş bir sanatın olmamasıdır. Yani, çocuk edebiyatında olduğu gibi, çocukları hedefleyerek, onların dünyasına ulaşmak için üretilen sanat eserleri yoktur. Bize göre bu bir eksiklik olmadığı gibi, yaşından bağımsız olarak çocuğun, her düzeyde sanat eseriyle ilişkilenmek için özel bir üretime gereksinimi olmadığının bir göstergesi de sayılabilir. Ayrıca çocuklar için ayrı bir edebiyatın gerekli olup olmaması da sürmekte olan bir tartışmanın konusudur. İster geçmişten gelen ister güncel bir eser olsun, çocuklar bir sanat eserinin karşısına geçtiklerinde onunla her koşulda belli bir ilişki kurabilirler. Çocuk ve sanat eserini bunca kolay ilişkilendiren şey, sanatın büyüsünün, yansıttığı hayal dünyasının, yaratma eyleminin çocuklar tarafından kolayca deneyimlenebilmesidir. Çünkü çocuk da doğası gereği, merak eder, hayal kurar, yaratır, keşfeder ve oyun oynar. Dolayısıyla bu ortaklıklara bağlı olarak, sanat eseri çocukta belli bir ilgi uyandırır. 

İkinci olarak çocuğu, sanatla olan ilişkisinde bir eyleyen, sanat yapan konumunda düşünebiliriz. Çocuklar herhangi bir yaratma etkinliğine girdiklerinde, bu bir resim yapmak, boyamak, çamurdan heykel yapmak veya şarkı söylemek olabilir, kendilerini kolayca ifade edebilir, duygu ve düşüncelerini açığa çıkarabilirler. Bir ürün ortaya koymak, bunu başkalarının beğenisine sunabilmek kuşkusuz çocuğun özgüven kazanmasında önemli bir role sahip olacaktır. 

Sanat okuma ve düşünme etkinlikleri çocuk ve sanat ilişkisinde daha çok birinci türden bir ilişkilenmeyle ilgili olmakla beraber, çalışmalar sırasında yapılacak aktiviteler çocuğun sanatla ikinci türden bir ilişki kurmasını da sağlayacaktır.

Sanat okuma nedir? 

İster çocuk olsun ister yetişkin, sanat okuma demek, öncelikle karşısına geçtiğimiz sanat eserinin betimlenmesini gerektirir. Betimleme, sadece sanat eserinde görülen unsurları, renkler, figürler, kullanılan malzemeler vb. içermez, aynı zamanda hafıza ve hayal gücünün devreye girmesi anlamına da gelir. Öte yandan betimleme dışa dönük bir etkinlik, bir tür ifade ediştir; yani sözle veya yazıyla başkaları için yapılır. Sanat eseri üzerine yapılan bu betimleme önce sanat eserindeki nesnel öğelerden hareket eder, yani hangi malzemeler, ne türden renkler kullanılmış, sanatçı kullandığı malzemeyle ne yapmış sorularına yanıt aranır. Sonrasında ise nesnel öğelerin ötesine geçilir ve eserde gözle görülmeyen ne gibi öğeler olabileceği konuşulur. Bu aynı zamanda sanatçının iç dünyasına doğru bir yolculuktur. Sanatçının etkilendiği şeyler, nasıl bir ruh halinde bulunduğu, giderek eserin anlamının ne olduğu üzerine düşünmemizi sağlar. Kuşkusuz bütün bunlar yapılırken sanatçının ve ürününün ötesine geçilerek, onu betimleyen insanın da geçmişten getirdikleri, deneyimleri ve hayal gücü devreye girer. Özetle betimleme çalışması iki soruya yanıt arar: Bu resimde ne görüyoruz ve bu resimde görmediğimiz ne gibi unsurlar olabilir? Arthur Danto’nun dediği gibi: “Filozoflar sanat eserlerinin paylaştığı ortak bir nitelik olmadığını varsaydığında, yalnızca görünür nitelikler arıyorlardı. Ancak bir şeyi sanat yapan görünmez niteliklerdir.” (Danto, 2013, s. 50)

Sanat üzerine düşünme ya da sanatla düşünme 

Sanat eseri üzerine düşünme aslında eserin bir anlamda yorumlanması çabasıdır. Umberto Eco, “Öyleyse sanat yapıtı, biricikliği çerçevesinde dengeli bir organik bütün olarak tamam ve kapalı; aynı zamanda da özgünlüğünü zedelemeden pek çok farklı biçimde algılanıp yorumlanmaya elverişli olmasıyla açık yapıdadır. Böylece bir yapıtın her algılanışı onun hem bir yorumu hem de bir performansıdır, çünkü yapıt her algılanışında yepyeni bir perspektife kavuşur” (Eco, 1992, s. 32) diyerek, her sanat eserinin bir “açık yapıt” olduğunu vurgulamıştı. Bu düşüncelerden aldığımız cesaretle ele aldığımız sanat eserlerine kendimizce bir “bakış” geliştirdik. Başka bir deyişle biz sanat eserini kendimizce yorumladık. Kuşkusuz bizim okuyucumuz bu “bakış” açısının sınırları içinde kalmak zorunda değildir. Ayrıca şunu da belirtelim ki, çoğu uygulamada çocukların bizim önceden hiç düşünmediğimiz, bambaşka bir bakışla sanat eserine yaklaşabildiklerini ve kendi yorumlarıyla soruşturmayı başka bir boyuta taşıyabildiklerini de gördük. 

Eserin yorumlanması, eser ve anlamı hakkında düşünmeye başlamak demektir. Zaten iyi bir betimleme çalışması bizi kendiliğinden sanat eserini yorumlamaya ve değerlendirmeye taşıyacaktır. Hangi dönemsel özellikleri taşırsa taşısın ya da hangi sanat akımına ait olursa olsun, her eserin mutlaka…