Birazoku

Hayatını Değiştirecek En İyi Kararları Vermek İsteyenler İçin :

DOĞRU KARAR

Hepimizin, iş hayatında ya da özel hayatında sürekli kararlar vermesi gerekmektedir.Psikoloji alanında yapılan araştırmalar, insanların karar verirken nasıl bir dizi önyargının ve duygusal faktörün etkisi altında kaldığınız ve verdiği karardan sonradan pişmanlık duyduğunu ortaya çıkarmıştır.Karar verirken, çoğunlukla kendimize aşırı güven duyarız.Kısa vadeli duygularımızın etkisinden kurtulamayız.Ancak, miyop olduğumuz gerçeğini bilmemiz nasıl görmemize yardımcı olamıyorsa, bu eksiklerin farkında olmamız da sorunu çözebilmemiz için yeterli değildir.

*
Giriş

Küçük bir danışmanlık firmasını yöneten Shannon, bilgi işlem direktörü olan Clive’ı işten çıkarma konusunda karar verememenin sıkıntısını yaşamaktadır. Son bir yıldan beri Clive kendisinden beklenen minimum performansı bile gösterememiştir. Aslında yeteneksiz değildir; teknik sorunlara düşük maliyetli çözümler geliştirebilen zeki biridir, ama nadiren insiyatif kullanmaktadır (kendi başına adım atma cesaretini gösterememektedir). Ayrıca tavırları da kabul edilebilecek gibi değildir. Toplantılarda genellikle diğer kişilerin fikirlerini eleştirmekte ve bazen de oldukça kırıcı olmaktadır.

Ne yazık ki Clive’ın işten ayrılması şirket açısından kısa vadede sorunlar yaratacaktır. Zira, şirketin müşteri veri tabanı yönetiminin nasıl sürdürüleceğini herkesten çok daha iyi bilen odur.

Bu durumda, Shannon’a ne tavsiye edersiniz? Onu işten çıkartmasını mı çıkartmamasını mı?

SON BİRKAÇ SANİYE içinde zihinsel faaliyetlerinizi şöyle bir gözden geçirirseniz, fikirlerinizin ne kadar hızlı şekillendiği karşısında hayrete düşebilirsiniz. Clive’ın durumu hakkında düşünmeye başlayan bir çoğunuz, hemen tavsiyede bulunmak için yeterli bilgiye sahip olduğunuzu hissedersiniz. Bazılarınız Shanon’a Clive’ı işten atmasını tavsiye ederken, diğerleriniz bir şans daha tanınmasını önerirsiniz. Çok azınız ise size niye böyle bir sorunun sorulduğu konusunda şaşkınlık duyarsınız.

Daniel Kahneman’a göre insanın zihinsel hayatının ilginç bir özelliği, nadiren afallaması veya şaşkınlık duymasıdır. Kahneman, insanların karar verme mekanizmalarının aslında ekonomistlerin varsaydığı katı rasyonellikten çok uzak olduğu yönündeki araştırmaları sonucunda Nobel Ödülü’ne layık görülmüş bir psikologtur. Thinking, Fast and Slow adlı muhteşem kitabında Kahneman, insanların nasıl kolayca sonuca ulaştığını tarif etmektedir: “Normalde beyniniz, önünüze çıkan hemen her konu hakkında sahip olduğunuz içgüdüsel duygular ve fikirlerle hareket eder. İnsanlar hakkında pek fazla bilgiye sahip olmadan da onları seversiniz veya sevmezsiniz; sebebini bilmeden yabancılara güvenirsiniz veya güvenmezsiniz; ciddi bir inceleme yapmadan da bir şirketin başarılı olacağı hissine kapılırsınız.”

Kahneman’a göre, görünürdeki bilgiye fazla önem verip, bunun dışındaki bilgiyi dikkate almadığımız için hızla sonuca varırız. Kahneman, bu eğilime “sadece ortada (meydanda) olanı görmek” adını verir. Kahneman’ın bu metaforundan yola çıkarak biz de bu eğilimi “projektör” etkisi olarak adlandıracağız. (Tiyatro sahnesindeki projektörün dikkatimizi nasıl yönlendirdiğini düşünün; projektörün kapsama alanına giren yerler pırıl pırıl aydınlanmaktadır.)

Yukarıda bahsettiğimiz Clive’ın durumu da projektör etkisinin bir örneğidir. Clive hakkında, bize sadece minimum düzeyde çalıştığı, insiyatif almadığı, tavırlarının uygun olmadığı ve patronunun onu kovabileceği gibi bilgiler sunulduğunda, hemen bu hazır bilgileri alıp bundan kolayca sonuç çıkarmaya çalışırız.

Oysa projektör sadece belirli bir noktayı aydınlatır. Bunun dışında kalan yerler karanlık ve belirsizdir. Bu yüzden Clive’ın durumunda, aklımıza hemen bazı aşikâr soruları sormak gelmez. Örneğin, onu işten çıkarmak yerine, güçlü yönlerine daha uygun başka bir pozisyonda değerlendirmek niçin düşünülmemektedir? (Düşük maliyetli çözümler geliştirme yeteneğine sahip olduğunu unutmamalıyız.) Veya belki de kendisine daha iddialı hedefler koyup eleştirilerini sınırlandırmasına yardımcı olacak bir mentor ile çalışmaya neden yönlendirilmemektedir?

Peki, biraz daha derine indiğimizde Clive’ın çalışma arkadaşlarının onun bu ters, saldırgan ve lafını esirgemeyen tutumunu kabul ettiklerini, hatta hoşlandıklarını görürsek ne yapacağız? (Belki de ünlü House dizisinin başrol oyuncusu Dr. House’ın bilgi işlem alanındaki muadilidir.) Ayrıca Shannon’un Clive hakkındaki görüşlerinin tamamen doğru olduğunu düşünmemizin temel dayanağı nedir? Ya o çok kötü bir yöneticisiyse? Projektörü oradan oraya kaydırdığımızda, durum çok farklı görünmeye başlar. Projektörü farklı yönlere kaydırmadan Clive hakkında doğru bir karar vermeyi bekleyemeyiz. Oysa bunu yapmadan bir fikir oluşturmak çok kolay bir yoldur.

İşte bu, gerçek hayatta karar vermenin temelinde yatan esas zorluğu ortaya koymaktadır: Projektörün aydınlattığı alan, doğru bir karar vermek için nadiren yeterli olur, ama biz de her zaman ışığın yönünü değiştirmemiz gerektiğini düşünemeyiz. Hatta bazen projektörün varlığını bile unuturuz ve küçük bir ışık huzmesinin aydınlığına öylesine takılıp kalırız ki geri planda çok daha geniş bir alan bulunduğunu unuturuz.

İNSANLARIN VERDİĞİ KARARLARIN çeşitleri ve bunların sonuçları incelendiğinde, insanlığın bu açıdan performasının o kadar da etkileyici olmadığı görülür.

Kariyer seçimleri genellikle değişikliğe uğrar veya sonrasında pişmanlık yaratır. Amerikan Barolar Birliği’nin bir anketine göre, avukatların yüzde 44’ü gençlerin avukatlık mesleğini seçmemesini tavsiye etmektedir. 20,000 adet yeni yönetici arama örneğini inceleyen bir çalışmada, yeni işe alınan üst düzey yöneticilerin yüzde 40’ının “18 ay içinde işten çıkarıldığı, başarısız olduğu veya kendisinin işten ayrıldığı” tespit edilmiştir. Öğretmenlerin yarısından fazlası işe girdikleri ilk dört yıl içinde işten ayrılmaktadır. Hatta Philadelphia okullarında yürütülen bir çalışma, bir öğretmenin işten ayrılma olasılığının bir öğrencinin okulu bırakma olasılığının iki katı olduğu sonucuna varmıştır.

İş dünyasındaki kararlar da genellikle hatalıdır. Şirket birleşmeleri ve satın almalarını inceleyen bir çalışma, yöneticilerin verdiği en riskli kararlardan biri olan bu tür işlemlerin yüzde 83’ünün ortaklar için bir değer yaratamadığını göstermiştir. Başka bir araştırma ekibi, 2207 adet yöneticiye şirketlerinde verilen kararları değerlendirmelerini istediğinde, yöneticilerden yüzde 60’ı verilen kötü kararlarla iyi kararların sıklığının neredeyse eşit olduğunu belirtmiştir.

Kişisel açıdan da bundan daha iyi durumda olduğumuz pek söylenemez. İnsanlar emeklilik için yeterince tasarruf yapmamakta ve tasarruf yapmaya çalıştıklarında bile portföylerindeki hisseleri pahalıdan alıp ucuza satarak portföy değerlerini aşındırmaktadır. Gençler, kendileri açısından doğru ve uygun olmayacak ilişkilere girmektedir. Orta yaş grubundaki insanlar, işlerinin aile hayatlarını etkilemesine izin vermektedir. Yaşlılar ise gençlik yıllarında daha çok gül koklamaya daha fazla zaman ayırmadıklarına hayıflanmaktadır.

Peki, acaba iyi seçimler yapma konusunda neden bu kadar zorlanırız? Son yıllarda, karar verme konusunda yaşadığımız sorunları (önyargıları-irrasyonellikleri) ele alan pek çok güzel kitap ve makale yayınlanmıştır. Önyargılar. İrrasyonellikler. Karar verme söz konusu olduğunda, beyinlerimizin hatalı enstrümanlar olduğu aşikârdır. Ancak en az bunun kadar önemli olan diğer bir husus; “Böylesine aptalca hareket etmeye programlandığımıza göre, başarılı olabilmek için neler yapmalıyız?” sorusuna çok da önem verilmemiş olmasıdır.

Bazen önemli kararlar verirken içimizden gelen sese güvenmemiz gerektiği tavsiye edilir. Ama bu ses de ne idüğü belirsiz tavsiyelerle doludur. Cheesecake Factory tarafından üretilen 1540 kalorilik “Ultimate Red Velvet Cheesecake” adlı pastayı ele alalım. Üç büyük McDonald’s peynirli burger ve bir paket Skittles’ın toplam kalorisine denk olan bu pastayı normal bir öğünün ardından yemeniz beklenmektedir.

Ancak, bu pasta bizi heyecanlandıran ve cezbeden şeylerden biridir. Ama kimse içimizden gelen bu sesi sağduyu ile karıştırmamalıdır. Kimse, önceden bir yemek planı yapıp üstüne de en yüksek kalorili cheesecake’den yemeliyim diye düşünmez.

İçsesimizin önemli kararlarda daha iyi performans gösterdiğini söylemek de pek mümkün değildir. 10 Ekim 1975’te Liz Taylor ile Richard Burton mutlu bir şekilde dünya evine girdiler. Bu Taylor’un altıncı, Burton’ın da üçüncü evliliğiydi. Samuel Johnson ikinci evliliği “umudun deneyimin üzerindeki zaferi” olarak tanımlamıştır. Ama Taylor ile Burton’ın geçmişini dikkate aldığımızda, onların birlikteliği daha büyük bir anlam ifade etmekteydi: umudun denemelerden oluşan kanıtlar yığını üzerindeki zaferi. (Evlilikleri sadece 10 ay sürdü.)

İçsesimiz çoğu kez bir türlü karar veremez: 2009 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde yaptırılıp, sonradan silinen dövme sayısı 61,535 taneydi. İngiltere’de 3000 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada yeni yılda verilen sözlerin yüzde 88’inin tutulmadığı ortaya çıkmıştır. Düşünün ki, bu kararların yüzde 68’i sadece “hayattan daha fazla zevk almayı” içeriyordu. Amerikan futbol takımının efsanevi oyun kurucusu Brett Favre önce emekli oldu, sonra kararından vazgeçti, sonra tekrar emekliliğe geri döndü.

Peki, eğer içsesimize güvenemeyeceksek, neye güvenmeliyiz? Çoğu iş insanı detaylı analizlere inanır. Bu inancı test etmek için, University of Sydney’den Dan Lovallo ile McKinsey & Company yöneticilerinden Olivier Sibony, beş yıl içinde alınan 1.048 adet iş kararını inceleyerek hem bunların nasıl verildiğini hem de sonrasındaki durumu gelir, kârlılık ve piyasa payı açısından değerlendirdi. Söz konusu kararlar önemliydi: yeni bir ürün veya hizmeti piyasaya sürmek, şirkette yapısal değişikliğe gitmek, yeni bir ülke pazarına girmek veya başka bir firmayı satın almak gibi.

Araştırmacılar bu kararların çoğunda ekiplerin titiz ve ayrıntılı bir analiz yaptığını gördü. Detaylı finansal modelleri bir araya getirmiş ve yatırımcıların bu planlara nasıl tepki vereceklerini değerlendirmişlerdi.

Bu analizin dışında Lovallo ve Sibony, araştırmaya katılan ekiplere karar verme süreci; başka bir deyişle kararların daha yumuşak (soft), yani daha az analitik yönleri ile ilgili sorular da sordu. Kararla ilgili belirsizlikler ekip içinde açıkça tartışılmış mıydı? Kararlarda üst düzey yöneticinin bakış açısına ters düşen yönler var mıydı? Kararla ilgili farklı görüşlere sahip olan insanların katılımı da sağlanmış mıydı?

Araştırmacılar gelir, kâr ve piyasa payını yükselten doğru kararların verilmesinde süreç ile analizin önemini karşılaştırdıklarında “sürecin analizden altı kat daha önemli olduğu” sonucuna vardılar:

İyi bir süreç, çoğu kez hatalı mantık yürütme durumunu ortaya çıkartarak, daha iyi bir analizin yapılmasını sağlıyordu; Bunun aksi ise doğru değildi: “Karar verme süreci adil bir değerlendirmeye imkân vermiyorsa, analizin süper olmasının bir faydası yoktu.”

Sibony, çoğu şirketteki karar verme sürecinin zayıflığını ortaya koymak üzere, bir şirketteki karar verme sürecini aşağıdaki şekilde hukuk sistemine benzetiyor:

Savcının power-point slaytlar gösterdiği bir mahkeme salonuna girdiğinizi hayal edin. Savcı, yirmi tane etkileyici slayt ile sanığın suçlu olduğunu ortaya koyuyor. Hakim sunumdaki bazı noktaları sorguluyor, ama savcı bütün itirazlara güzelce cevap veriyor. Bunun üzerine hakim, sanığın suçlu olduğuna karar veriyor. Sizce bu, doğru bir süreç olabilir mi? Eğer bunun bir mahkeme salonunda yaşanan şaşırtıcı bir durum olduğunu söylüyorsanız, o zaman niçin yatırım kararı alırken böyle bir süreci kabul edilebilir buluyorsunuz?

Şimdi, bu belki fazla bir basitleştirme oldu, ama şirketlerin çoğu bu tür bir karar alma süreci izler. Karar sürecinde, konunun sadece bir yönünü savunan bir ekip bulunur. Bu ekip, ileri süreceği noktaları ve bunları nasıl ortaya koyacağını belirler. Ve son kararı vermesi gereken kişinin, hem karşı fikirleri ortaya atması, hem de nihayetinde kritik kararı vermesi gerekir. İyi bir karar verme sürecinin oluşturulması, esas itibariyle bu gibi zayıflıkların ortadan kaldırılmasını gerektirir.

Dan Lovallo, şirket liderleriyle süreç hakkında konuştuğunda, çoğunun buna şüpheyle yaklaştığını belirtiyor. “İşin yumuşak (soft) yönünün katı yönünden daha önemli olduğuna pek inanmıyorlar.” diyor. “Buna pek vakit ayırmıyorlar. Herkes bunu zaten bildiğini ve düşündüğünü sanıyor.” Oysa buna dikkat edenler faydasını görüyor: İyi bir karar verme süreci, hem kararların sonuçlarını olumlu yönde etkiler, hem de bununla ilgili malî getirileri yükseltir.

Farklı bakış açılarının araştırılması, belirsizliklerin farkına varılması, kendi inançlarına ters düşen kanıtların aranması ile şirketlerde başarılı ve iyi kararlar verenler tarafından sergilenen disiplin, bize kendi ailelerimizde ve dostluklarımızda da yardımcı olabilir. Karar vermede doğru ve etkin bir süreç, sadece iş hayatımız için değil, özel hayatlarımız için de faydalıdır.

Neden bir süreçten bahsediyoruz? Çünkü eksikliklerimizi fark etmek, bunları gidermek için yeterli değildir. Uzağı iyi göremediğinizi bilmek daha iyi görmenizi sağlar mı? Veya çabuk sinirlenen bir yapıya sahip olduğunuzu bilmek, sakinleşmenize yarar mı? Benzer şekilde, sadece zihinsel süreçlerimizde bazı önyargılarımızın varlığından haberdar olarak, bunları düzeltmek oldukça zordur.

Clive’ı işten çıkarmak veya yeni bir iş için başka bir şehre taşınmak veya güçten düşmüş yaşlı anne-babalarımıza yardımcı olmak gibi önemli kararları verirken çoğumuz “süreç”leri pek kullanmayız. En sık kullandığımız karar verme süreci, “avantajlar-dezavantajlar listesi”dir. Bu yaklaşımın avantajı, üzerinde düşünülmüş ve müzakere edilmiş olmasıdır. Örneğin, Clive hakkında hızlı bir sonuca ulaşmadan önce projektörü sağa sola oynatarak, kendimizi karar vermeye hazır hissedinceye kadar hem olumlu hem de olumsuz faktörler üzerinde bir değerlendirme yaparız.

Avantajlar-dezavantajlar listesinin onurlu bir tarihi geçmişi vardır. 1772 yılında Benjamin Franklin’e bir dostu, aldığı olağandışı bir iş teklifi konusunda danıştı. Franklin, cevap mektubu olarak söz konusu durum hakkında pek bilgi sahibi olmadığı için işi kabul edip etmeme konusunda kendisine tavsiyede bulunamayacağını yazdı. Ancak arkadaşına karar verirken kullanabileceği bir süreç önerdi. Franklin bu yaklaşımı şöyle tarif etti: “Bir kağıdı ortadan çizgi ile iki kısma ayırıp bir tarafına “Avantajlar” ve diğer tarafına “Dezavantajlar” yaz”. Sonraki üç veya dört gün boyunca her iki kısma da aklına gelen yeni fikirleri not et. Ve şöyle ekledi:

Ben, bu şekilde bütün fikirleri bir arada görebildiğim zaman, her birinin önem ağırlığını tahmin etmeye çalışırım. Aynı ağırlığa sahip iki fikre rastladığımda her birinin üzerini karşılıklı çizerim: Eğer avantajlı bir fikir ile ona eşit ağırlıklı görünen iki karşıt fikir varsa, her üçünün üstünü çizerim. Eğer iki avantajlı fikrin üç tane dezavantajlı fikirle eşit ağırlıkta olduğunu düşünürsem, bu beş fikri de silerim. Böylece devam ederek dengenin nerede oluştuğunu görürüm. Eğer birkaç günlük değerlendirmem sonucunda her iki tarafta da önem taşıyan yeni bir fikrin ortaya çıkmadığını görürsem, bu noktada durur ve buna göre kararımı veririm.

Franklin bu yönteme “sağduyuya dayanan matematik”(moral algebra) adını verdi. Onun bu mektubu yazmasından günümüze yaklaşık 200 yıl geçmiş olmasına rağmen kullandığı yaklaşımı hâlâ pek çok kişi, kendi içsesine dayanarak karar vermek istemediği durumlarda uygulamaktadır. Bazen Franklin’in eşit ağırlığa sahip avantajlı ve dezavantajlı fikirleri silme tavsiyesini uygulamayabiliriz, ama kullandığı sürecin esasını benimseriz. Bir seçim yapmamız gerektiğinde seçeneklerin avantajlı ve dezavantajlı yönlerini karşılaştırırız ve kendimize en uygun olanı seçeriz.

Avantajlar-dezavantajlar yaklaşımı iyi bilinen bir yöntemdir. Akla da uygundur. Ancak, aynı zamanda temelde bazı zayıf yönleri bulunmaktadır.

Son kırk yıl içinde psikoloji alanında yapılan araştırmalar, avantajlar-dezavantajlar yaklaşımına dayalı karar verme sürecinin pek çok önyargı ve çarpıklığa sahip olduğunu tespit etmiş ve aslında bu yaklaşımdan vazgeçilmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Eğer daha iyi ve daha doğru kararlar vermek istiyorsak, bu önyargıların nasıl işlediğini öğrenmemiz ve bunlara karşı savaşmak için avantajlar-dezavantajlar listesinden daha güçlü bir yöntem bulmamız gerekmektedir.

Şimdi artık karar verme sürecini etkileyen dört tehlikeli unsurla ve bunların etkisini bertaraf etmek için kullanabileceğimiz bir süreçle* tanışma zamanı…

1
Karar Verme Sürecinin Dört Düşmanı

1.

Teknolojiden yararlanarak çocuk sağlığını iyileştirmekle uğraşan HopeLab adındaki sivil toplum kuruluşunun Araştırma ve Geliştirmeden Sorumlu Başkan Yardımcısı Steve Cole şöyle diyordu: “’Onu mu yapmalıyım, yoksa bunu mu?’ diye düşünmek yerine, kendinize ‘hem onu, hem de bunu yapabilmemin bir yolu var mı’ şeklinde sormalısınız. Çoğu kez her ikisini de yapabileceğinizi görerek şaşıracaksınız.”

Cole ve HopeLab’deki ekibi, önemli bir projeleri için, çocukların ne kadar egzersiz yaptığını ölçebilecek taşınabilir bir aletin tasarlanması konusunda işbirliği yapabilecekleri bir firma arıyorlardı. California Bölgesi’nde bu işi yapabilecek yedi-sekiz firma bulunuyordu. Normal bir ihale sürecinde HopeLab, her firmadan birer teklifi alıp en iyi teklifi veren firma ile sözleşme imzalardı.

Ancak Cole, bu sefer tek bir galip seçmek yerine bir “yarışma” düzenledi. İşin kapsamını daraltarak, sadece birinci safha için beş firmayı birbirinden bağımsız olarak çalışmaya davet etti. (Bunu yaparken bütçesini dört katına çıkarmıyordu. Zaten kâr amacı gütmeyen bir sivil toplum kuruluşu olduğu için HopeLab’in sınırsız imkânı yoktu. İlk aşamada öğreneceklerinin, projenin daha sonraki adımlarının daha etkin bir şekilde yürütülmesine yardımcı olacağını düşünüyordu.)

Bu yarışma sonucunda Cole, istedikleri alet için farklı tasarım alternatiflerinin ortaya çıkmasını sağladı. En çok beğendiğini seçebilir veya bir çoğunun en iyi yönlerini bir araya getirebilirdi. Tasarımın ikinci aşamasında, yeterli ilgiyi göstermeyen veya başarılı olmayan firmaları eleyebilirdi.

Bu şekilde Cole karar verme sürecinin birinci düşmanı ile savaşıyordu: Seçenekleri kısıtlı bir şekilde tanımlayarak dar bir çerçeveye mahkum olmak. Genellikle “eşimden ayrılmalı mıyım?” diye sorarız. Bunun yerine “bu ilişkiyi iyileştirmek için neler yapabilirim?” diye sormayız. Veya “ailemin yaşam kalitesini artırmak için paramı ne için harcamalıyım?” diye sormak yerine “yeni bir otomobil almalı mıyım, almamalı mıyım?” şeklinde sorarız.

Giriş bölümünde “Shannon Clive’i işten çıkarmalı mı, çıkarmamalı mı?” diye sorduğumuzda dar bir çerçeve içine tıkalı kaldık. Diğer pek çok alternatif pahasına projektörümüzü sadece tek bir alternatif üzerine tuttuk.

Burada Cole, yarışma düzenleyerek bu tuzaktan çıkmış oluyor. Aslında bu pek sık rastlanan bir yöntem değildir ve kurum içinde bu konuda mücadele vermesi gerekti. “Başlangıçta çalışma arkadaşlarım aklımı kaçırdığımı sandılar. İlk aşamada, her şey biraz daha masraflı oldu ve daha uzun zaman aldı. Ama artık herkes bu yöntemi kullanıyor. Pek çok yeni kişi ile tanışıyorsunuz. Sektör hakkında yeni bilgiler ediniyorsunuz. Bazı konularda birbiriyle uyumlu görüşler alıyorsunuz ve böylelikle bunların doğru olduğunu anlıyorsunuz. Aynı zamanda firmaları birbirinden ayıran ve onları özel kılan unsurları farkediyorsunuz. Sadece bir kişi ile bağlantı kurarsanız, bunların hiçbirini elde edemezsiniz. Bu beş firmanın her biri bu projede kendileri dışında çalışan dört firma daha olduğunu öğrenince, yapabileceklerinin en iyisini yapmaya çalışırlar.”

Bu yöntemi avantajlar-dezavantajlar yaklaşımı ile karşılaştırın. Cole her bir firma ile çalışmanın avantajlı ve dezavantajlı yönlerini listeleyebilirdi ve bu analize göre karar verebilirdi. Ama bu durum…