Birazoku

Son dönem Osmanlı ve erken Cumhuriyet devri edebiyatçılarından biri olan Güzide Osman, feminist aktiviteleri ve edebi üretimi dolayısıyla anti-feminist literatürün hedef aldığı isimlerin arasında olmuştur. Zeynep Tek’in “Güzide Hanım”ın kim olduğu sorusunun peşinden giderken Harvard Üniversitesi’nin kütüphanesinde Nezihe Muhittin’in “Güzide Osman Hanımefendiye” imzaladığı kitaba tesadüfen dokunuşu, bu kitabı ören ilk ilmiktir. 1924’te Nezihe Muhittin’in temelini attığı Kadın Birliği’nin kurucularından olan Güzide Osman (1902-1974) sehven Güzide Sabri’nin (1883-1945) müstear adı olarak geçer. Feminist Mercekten Güzide Bir Arayış iki Güzide’nin tarihinin nasıl birleştiğini ve ayrılacağını anlamaya çalışıyor. Bir yandan feminist biyografi ekseninde Güzide Osman’ın izlerini kaynaklarda sürerken Güzide Sabri’nin mükerrer hatalarla yazılan biyografisini tashih ediyor, diğer yandan metinlerini temel alarak Güzide Osman’ın şair, hikâye yazarı ve tiyatro eleştirmeni kimliklerini toplumsal cinsiyet, hastalık, milliyetçilik ve mizah ekseninde anlamlandırıyor. Özellikle romantik şiir ve mensurelerde, divan şiirinde olduğu gibi, toplumsal cinsiyet kimlikleri arasında “salıncak” kuran ne eril ne dişil (hem eril hem dişil) söyleme özel bir önem atfediyor. Feminist bir biyografi ortaya koymanın ötesinde, tarihin unuttuğu ve unutturduğu bir kadın yazar ve şaire iadei itibar, hatta iadei şahsiyet ediyor.

İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR ……………………………………………………………………………………………………………………..9
GİRİŞ……………………………………………………………………………………………………………………………….11
BİRİNCİ BÖLÜM
F. GÜZİDE OSMAN ÖZER’İN YAŞAM ÖYKÜSÜNÜN
FEMİNİST BİYOGRAFİ OLARAK YAZIMI……………………………………………………….21
Güzide Osman’ın Güzide Sabri’nin müstear adı olarak bilinmesi……….35
Fotoğrafik bir karşılaştırma ve
Güzide Sabri’nin biyografi yazımına katkılar………………………………………………..55
F. Güzide Özer’in doğum tarihi, ailesi ve ölümü…………………………………………67
İstanbul’da mukim ve Beyoğlu Singer Kumpanyası’nda
memur Güzide Osman……………………………………………………………………………………………69
Dârülelhan’dan Güzide Osman Hanım……………………………………………………………76
Güzide Osman Öser [Özer] ve Dil Kurultayları…………………………………………. 84
Güzide Osman’ın Türkçü ve feminist kimliği………………………………………………..89
İKİNCİ BÖLÜM
GÜZİDE OSMAN’IN EDEBİ METİNLERİ ÜZERİNE
ELEŞTİREL BİR OKUMA………………………………………………………………………………………107
Şiir ve mensurelerde âşık ve sevgilinin cinsiyeti…………………………………………110
Cüretkâr atıfların sınırında olası bir kadınsı endişe………………………………..117
Şiirlerin esin kaynaklarında müphem ve aleni sevgili imajı………………… 124
Şiir ve mensurelerde müphemiyet……………………………………………………………….. 136
Güzide Osman’ın şiir ve hikâyelerinde hastalık ………………………………………..144
İmkânsız aşk ve bir metafor olarak hastalık …………………………………………….. 145
Hastalık dolayımında deneyimlenen duygulanımlar…………………………….. 151
Türkçü ve Turancı şiirler……………………………………………………………………………………… 158
Uğursuzluğun mizahi bir hikâyesi……………………………………………………………………163
Tiyatro oyunu eleştirisi ve yankıları………………………………………………………………..168
SONUÇ………………………………………………………………………………………………………………………..183
KAYNAKÇA………………………………………………………………………………………………………………. 193

TEŞEKKÜR

Bu çalışma, misafir araştırmacı olarak 2019-2020 yılları arasında –misafirperverliğine şükran borçlu olduğum– Harvard Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi’nde rüya alegorileri üzerine yaptığım çalışma sırasında gelişti. İncelediğim son dönem Osmanlı rüya anlatılarının birinde geçen “Güzide Hanım” isminin Güzide Osman olabileceğini gerekçeleriyle danışmanım Cemal Kafadar’a aktardığımda en az benim kadar heyecanlanması çalışmanın birincil motivasyonunu oluşturdu. Kendisi, Güzide Osman’a ait edebi metinleri müstakil bir kitap olarak okuyucuya sunabileceğimi, bu sayede onu tanımak ve araştırmak isteyenlere bir imkân alanı oluşturabileceğimi önerdi. Kalıcı olana dair bu özel teşviki ve araştırma boyunca heyecanıma iştiraki dolayısıyla kendisine çok teşekkür ediyorum. Bu çalışmanın, eserleri dağınık bir şekilde süreli yayınlarda kalmış “kaybolmuş/unutulmuş kadın edebiyatçılar dizisine” ilham olabileceğini ifade ederek motivasyonumu güçlendiren kıymetli meslektaşım İrvin Cemil Schick’e müteşekkirim. Araştırmanın her aşamasında özgün önerilerini ve eşsiz dostluğunu esirgemediği için kendisine her zaman minnettar kalacağım. Biyografik araştırmanın metin analizlerini kapsayacak şekilde genişletilmesini öneren değerli hocalarım Ayşe Demir, Mehmet Can Doğan, Beyhan Kanter ve Levent Bayraktar’a şükran borçluyum. Araştırma sorularımı yanıtsız bırakmayan Ceyda Karamürsel, Rezan Benatar, Feridun Özgören ve Gündüz Vassaf’a yeniden teşekkür ediyorum. Tarihi yüz yıla yaklaşan Türk Kadınlar Birliği’nin arşivine bir darbe döneminde el konulmasıyla ilgili sıkıntıları üzülerek anlatan Genel Başkan Sema Kendirci Uğurman’a çalışmaya gösterdiği ilgi dolayısıyla teşekkürlerimi sunuyor, Türk Kadınlar Birliği Genel Merkezi’nde çalışmamla ilgili olabileceğini düşündüğü kitapları benimle paylaşan Senem Kirkit Bakar’a teşekkür ediyorum. Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’nı ziyaretim sırasında ihtiyacım olan dergilere hemen ulaşmamı sağlayan Kütüphane Koordinatörü Hülya İskender’e teşekkür borçluyum. Harvard Üniversitesi Widener Kütüphanesi, Milli Kütüphane, Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumu, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Ankara Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü ve Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanesi çalışanlarına gerekli kaynakların temini noktasında nazik yardımları için şükranlarımı sunuyorum. Sevgili dostlarım Tülin Arslan, Duygu Dinçer, Gülnihal Ahter Yakacak ve Demet Soylu’ya yapıcı eleştirileri ve tavsiyelerinden dolayı müteşekkirim. Kitabımın editörlüğünü titizlikle yapan ve geri dönüşleriyle okunurluğunu pekiştiren Merve Öztürk’e ve yazma deneyimimi okuma pratikleri ile yeniden değerlendirmemi sağlayan Tanıl Bora’ya çok teşekkür ediyorum. Aileme adeta arkeolojik bir kazıya dönüşen bu çalışmayı sonsuz destek ve ilhamla çevreledikleri için minnettarım. Biricik annem Münire Doğan’a çalışmam boyunca güçlendirici müşfik sesi ve yamacında yazmanın huzurunu yaşattığı için ne kadar teşekkür etsem az. Bu kitap, onun eşsiz bilgeliğine ve tahsilim için gösterdiği unutulmaz mücadelesine adanmıştır.

GİRİŞ

Kaybolan kadın edebiyatçılardan biri Güzide Osman! Daha kötüsü, sehven bir başka güzide yazarla karıştırılarak görünmez kılınması. Güzide Sabri’nin bir müstear adı olduğu iddia edilen Güzide Osman, aktivist ve entelektüel bir edebiyatçının ismi. Kadın Birliği’nin kurucu üyelerinden biri olmasının yanı sıra şiir, hikâye, mensure, tenkit, anı, fıkra gibi çeşitli türlerde eser vermiş bir edebiyatçı. Öncelikle tesadüflerin, ardından meraklı bir arayışın neticesinde tanımaya çalıştığım Güzide Osman’ı şüphesiz ki kadınlar için çok daha nankör olan edebiyat tarihinin kaynakları arasından seçebilmem epey zor oldu. Biyografik açıdan elime geçen her bir metin, tarifsiz bir heyecanla birlikte daha fazlasını yoklama noktasında hep bir belirsizlik de sundu. Her ne kadar Güzide Osman hakkındaki kısmi bulguları ele alan ve yine kısmi olduğuna emin olduğum külliyatını analiz eden bu çalışmanın kendisine iadei şahsiyet edeceği ümidini taşısam da kısmi olan her şeyin yarattığı endişeyi de içimde taşıyorum.

Bu çalışma, Güzide Osman’ın biyografisine ve eserlerinin kapsamlı incelemesine dair ilk müstakil çalışma olma özelliği taşıyor. Onun hayatı ve eserleri, son dönem Osmanlı ve erken Cumhuriyet devrinin feminist tarihyazımı ve kadın yazını

….