Birazoku

Modern teknolojinin en acil kodlu hikâyesi Silikon Vadisi’nde değil, iki yüzyıl önce İngiltere’nin kırsal kesiminde, Luddistler olarak bilinen emekçilerin, geçim kaynaklarını ellerinden almak için otomatik makineler kullanan fabrika sahiplerine karşı açlıktan ölmek yerine ayaklanmasıyla başlar. Luddistler ölüm cezasına çarptırılma pahasına bu makineleri parçalamak için baskınlar düzenlediler ve şair Lord Byron’ın desteğini kazandılar, İngiltere Kralını çılgına çevirdiler ve bilimkurgu yazınının doğuşuna ilham verdiler. Unutulmaya yüz tutmuş̧ bu sınıf mücadelesi on dokuzuncu yüzyıl İngilteresini dize getirmişti. Bugün de teknoloji milyonlarca işi tehlikeye atıyor, robotlar fabrikaları dolduruyor.

Yapay zekâ yakında ekonomimizin her alanına nüfuz edecek. Bu durum yaşam biçimimizi nasıl değiştirecek? Bu konuda ne yapabiliriz? Bu ve benzeri soruların cevapları Makinedeki Kan’da. Brian Merchant, içinde bulunduğumuz çağı Luddistlerin hikâyesiyle iç içe geçirerek, otomasyonun dünyamızı nasıl değiştirdiğini ve geleceğimizi şekillendirdiğini net bir şekilde gösteriyor.

The New Yorker, Wired ve Financial Times tarafından 2023 yılının en iyi kitapları arasında gösterilen

Makinedeki Kan’ı okurken yapay zekâ tartışmalarını tarihi bir perspektiften değerlendirerek teknolojinin insanı geri plana iten karanlık yüzünü göreceksiniz.

*

Bırakın artık şu abartılı Robin Hood methiyelerini;
Solda sıfırdır onunkiler,
Komutan Ludd’un zaferleri yanında.
Ludd’un destanını söyleyelim artık,
Nottinghamshire Kahramanı Ludd’un.
-”Komutan Ludd’un Zaferi”, “Poor Jack” ezgisiyle söylenir.

Katil Mike: İşler hâlâ gerekli mi? Hâlâ insanları buna zorlamalı mıyız?
Emekçileri en düşük ücretle çalışmaya zorlayan ve en üsttekileri
zenginleştiren kapitalizmin kurallarına uymaya hâlâ devam etmeli
miyiz?

El-P: Yani yakında robotlar gerçekten yükseldiğinde öğreneceğiz.
Siz şimdi işinizden şikâyet ediyorsunuz ya, asıl Robot Plucky işinizi
elinizden alınca görün.

Bir insan, işten ya da altından daha değerlidir.
– George Mellor-

MAKİNELER
Çorap tezgâhı: Çorap, dantel ve örgü için kullanılan makine. Nottingham’da 1589 yılında icat edilmiştir.

El tezgâhı: Yünlü ve pamuklu kumaş dokumak için kullanılan makine. En eski el tezgâhları MÖ 5. yüzyıla aittir.

İplik eğirme makinesi: 1764 yılında James Hargreaves tarafından icat edilen bu makine, yünü iplik haline getirmek için gereken işçiliği azaltmıştır.

Su gücüyle çalışan iplik eğirme makinesi: Patenti 1769’da Richard Arkwright tarafından alınan makine, su gücünü iplik eğirme makinesinin tasarımına uyguladı ve iplik üretme sürecini daha da otomatikleştirdi.

Çarklı tezgâh ya da düzleştirici: Bu cihaz liflerin ucunu dışarı çekerek kumaşları düzleştirir ve pürüzsüz hale getirir.

Otomatik dokuma tezgâhı: 1786 yılında icat edilen ve sonraki yıllarda kademeli olarak geliştirilen bu makine, dokuma işini otomatik hale getirmiştir.

İÇİNDEKİLER
Giriş 25
Başlangıç
Otomatik Tezgâhlar 31
Edmund Cartwright, 1786 31
Mary Godwin, 1797 36
Robert Blincoe, 1799 39
Ned Ludd, 1803 41
BÖLÜM I
Büyük Kuyrukluyıldız
George Mellor, 1811 Baharı 47
Gravener Henson, Mart 1811 53
Makine Kırıcılar, Mart 1811 57
Girişimciler, 1800’ler 61
Kral Naibi Prens, 1811 Yazı 67
George Mellor, 1811 Yazı 72
Makine Sorunu, 1800’ler 76
Ned Ludd, 1811 Sonbaharı 80
Lord Byron, 1811 Sonbaharı 85
George Mellor, 1811 Sonbaharı 89
Ned Ludd, Kasım 1811 95
Kral Naibi Prens, Kasım 1811 99
William Horsfall, 1811 Sonbaharı 103
B, Kasım 1811 108
Ned Ludd ve Naip Prens, Aralık 1811 113
George Mellor, 1811 Noel Günü 118
Robert Blincoe, 1811 123
İlk Teknoloji Devleri 129
BÖLÜM II
Huzursuzluğun Başkenti
George Mellor, Kış 1812 136
Anna Lætitia Barbauld, Şubat 1812 138
Ned Ludd, Kış 1812 141
Gravener Henson, Şubat 1812 143
B, Şubat 1812 145
George Mellor, John Booth’a karşı, Kış 1812 148
Mary Godwin, Şubat 1812 157
Richard Ryder, 14 Şubat 1812 159
Prens, Şubat 1812 162
Lord Byron, Kış 1812 165
Ned Ludd, Kış 1812 169
Lord Byron, 27 Şubat 1812 173
Ned Ludd, 27 Şubat 1812 177
William Horsfall, 27 Şubat 1812 179
George Mellor ve Ned Ludd, Mart 1812 183
Lord Byron, Mart 1812 185
George Mellor ve Ned Ludd, Mart 1812 188
İki Yüzyıllık Bozulma 193
BÖLÜM III
Tezgâhları Kırmak, Kemikleri Kırmak
Kral Naibi Prens, 1812 Baharı 205
William Godwin ve Percy Bysshe Shelley, Mart 1812 208
George Mellor, 1812 Baharı 211
B ve Casuslar, Nisan 1812 218
William Horsfall, 1812 Baharı 220
Lord Byron, 1812 Baharı 222
Rawfolds Fabrikası Muhaberesi, Nisan 1812 224
William Cartwright, Nisan 1812 232
Gravener Henson, Nisan 1812 236
Leydi Ludd, 1812 İlkbahar ve Yaz 239
Ayaklanma, Nisan 1812 242
George Mellor, Nisan 1812 247
Ned Ludd, Nisan 1812 250
William Horsfall, 28 Nisan 1812 253
İstemsiz Bir Makine, 1800’ler 256
BÖLÜM IV
İş ya da Altından Daha Değerli
Başbakan, Mayıs 1812 267
Lord Byron, Mayıs 1812 273
Yüzbaşı Francis Raynes, Mayıs 1812 276
B, Mayıs 1812 279
George Mellor, Mayıs 1812 282
Ned Ludd, Haziran 1812 287
Gravener Henson, Haziran 1812 289
Mary Godwin, 1812 Yazı 292
Edmund Cartwright, Haziran 1812 294
Kral Naibi Prens, Haziran 1812 299
Ned Ludd, Temmuz 1812 302
Gravener Henson, Temmuz 1812 304
George Mellor, 1812 Sonbaharı 307
Leydi Ludd, 1812 Sonbaharı 312
B, 1812 Sonbaharı 314
Yüzbaşı Francis Raynes, 1812 Sonbaharı 317
Mary Godwin, Kasım 1812 319
Lord Byron, Kış 1812 323
Gravener Henson, Kış 1812 326
Ned Ludd, Kış 1812 328
Duruşma, Ocak 1813 330
İhanet 334
İtiraf Yok 336
Affediyorum 338
Ned Ludd Yargılanıyor 339
Ludditlerin İcadı 343
Kral Naibi Prens, Şubat 1813 349
George Mellor, Şubat 1813 350
Robert Blincoe, 1813 352
Girişimciler Ne Kazandı? Haziran 1813 356
Gravener Henson, Kış 1813 361
Charles Ball, 1813 365
Lord Byron 368
BÖLÜM V
Modern Prometheus
Frankenstein, 1816 372
Luddistler ya da Modern Prometheus 381
Luddistler Ne Kazandı? 386
Korku Fabrikaları 393
BÖLÜM VI
Yeni Makine Çağının Sahipleri
Douglas Schifter, 2018 406
Büyük Kuyrukluyıldız Geri Dönüyor 408
Yeni Teknoloji Devleri, 2018 413
Korku Fabrikalarına Dönüş, Mart 2020 418
Gig Çalışanları Yükseliyor, Kasım 2020 423
Yeni Luddistler 430
Christian Smalls, Haziran 2022 436
Douglas Schifter, 2018 441
Sonsöz 443
Robotlar İşlerimizi Elimizden Alacak mı? 443
Büyük Teknolojiye Karşı Ayaklanmalar Nasıl Başlıyor? 450
Teşekkür 458
Kaynakça 463
Dizin 473
Yazar Hakkında 487

GİRİŞ

Milyonlarca sıradan insanın teknolojinin kontrolden çıkarak hızlandığı korkusuna kapıldığını düşünün. Makinelerin işlerini ellerinden alacağından, konumlarını zayıflatacağından, geleceklerini tehdit edeceğinden ve hayat düzenlerini allak bullak edeceğinden korkuyorlar. Eşitsizlik yaygınlaşıyor. Güç, servete ve yeni teknolojilere hükmedenler tarafından kullanılıyor. Ufukta muazzam bir sosyal ve ekonomik çalkantının gelmekte olduğuna dair sayısız işaret var. Bu durum bugün olabilir. İki yüz yıl önce, Sanayi Devrimi’nin ilk günlerinde, makinelerin kullanımına ve ilk teknoloji devlerine karşı ilk isyanın hikâyesinin başladığı zamanda da olabilir.

KIŞ 1812

West Riding Bölgesi, İngiltere

Hava karardıktan sonra otuz-kırk kişi toplanmaya başladı. Daha önce de birçok kez böyle toplanmışlardı. Gene toplanacaklardı. Buluşma noktası, bazı geceler bir barın arkası bazen de kasabanın dışında hepsinin bildiği bir yer olurdu. Bu geceki buluşma ana yolun hemen dışındaki çamurlu bir yamaçtaydı.

Gece ilerledikçe grup da büyüdü. Grup, aralarında zanaatkârlar, dokumacılar ve makinistlerin de bulunduğu emekçilerden oluşuyordu. Nemli çimenlerin üzerinde saflar oluşturdular. Hava o kadar soğuktu ki nefeslerini havada görebiliyorlardı. Yüzleri kömür tozuyla boyanmış ya da maskelerle örtülmüştü. Saatlerce talim yapmanın verdiği bir rahatlıkla askeri düzene geçtiler.

Baltaları ve tabancaları vardı. Bazıları endişeli, bazıları aç, bazıları da -belki de çoğu- çok haklı nedenlerden dolayı hınçla doluydu. Hepsinin ortak bir amacı vardı: patronların, emekçilerin yerini almaları için kurdukları makineleri yok etmek.

Nesillerdir hayatlarının ve toplumlarının temelini oluşturan işleri artık ucuza ve daha az ustalıkla bu makineler yapıyordu. Bu makineler, daha doğrusu onları kullanan girişimciler ve fabrika sahipleri yüzünden, o izbe ve karanlık yerlerdeki pek çok kişi ailelerini doyuracak kadar para kazanamıyordu. Bu ailelerden bazıları şimdi açlığın eşiğindeydi.

Diğerleri ise açlıktan ölmüyordu ama bu tür makinelerin ve sahiplerinin, kendilerinin de hayatlarında sahip oldukları güvenlik, statü ve saygınlığı yok edeceği bir geleceğin yaklaşmakta olduğunu çok net görüyorlardı. Bir başka kesimin ise daha yüce hedefleri vardı. Makinelere karşı yapılacak bir ayaklanmada bir fırsat parıltısı gördüler -sadece insanların nasıl çalıştığını değil, nasıl yaşadıklarını, örgütlendiklerini ve kendilerini nasıl yönettiklerini değiştirme şansı.

Beklenen son adam da geldiğinde, liderleri, komutanları emri verdi. Yoklama yapıldı. Hepsi sayıldı ve birlik yola çıktı. İçlerinden biri enoch dedikleri büyük çekici taşıyordu. Gecenin geç vaktinde boş duran makineler ve hafifçe uyuyan ya da nöbet tutan ustalar ise beklemedeydi.

Makine Kırıcılar işlerini tamamlamadan önce binlerce cihaz paramparça olacaktı. Fabrikalar yanacaktı. Ve erkeklerin, kadınların ve çocukların, zenginlerin ve yoksulların -ama çoğunlukla yoksulların- kanı, sanayinin dişlilerinin döndüğü toprağı lekeleyecekti.

Bu kitap, teknolojinin insan işlerini toplu olarak değiştirmek için ilk kez kullanıldığı on dokuzuncu yüzyılın başlarında makineler için neden bu kadar çok kan döküldüğünü ve bunu izleyen çok ses getiren ayaklanmayı anlatıyor. Bu aynı zamanda, “Robotlar işimizi elimizden alacak” ve “Büyük Teknoloji çok güçleniyor” çığlıklarının her yerde yükseldiği ve ekonomik koşulların Sanayi Devrimi tarihçilerine fazlasıyla tanıdık gelen, yirmi birinci yüzyıla dair bir hikâyedir.

On sekizinci yüzyılda tüccarlar, iş sahipleri ve sanayiciler otomatik makinelere yatırım yapmaya ve ilk fabrikaları kurmaya başladılar. Bu süreçte, geçim kaynakları yüzyıllardır var olan emekçileri yerlerinden….