Birazoku

Modern toplumlar eşitliği temel değerlerden biri olarak kabul ediyor. Nitekim günümüzde kimlik etrafındaki ayrımcılıklara karşı eşitlik mücadelesi gün geçtikçe güçleniyor. Buna karşılık maddi eşitlik mücadelesi güç kaybetti ve bu alandaki eşitsizlikler derinleşiyor. Bu paradoksu nasıl anlamalı? Eşitlik arzumuz adaletsizlikten rahatsız olmayacak kadar zayıfladı mı yoksa?

Florent Guénard eşitlik ile kurulan ruhsal ilişkinin karmaşık olduğunu gösteriyor. Yazara göre eşitlikçi toplumlarda eşitlik, hem bireyler arasındaki ilişkiyi yapılandırdığı hem de her bireyin kendini değerlendirmesi için bir kıstas oluşturduğu için başlı başına bir değer olarak benimseniyor. Modern ve eşitsiz toplumlarda ise bu tutku ortadan kalkmıyor ama kılık değiştiriyor: Herkes kendisi için eşitlik ister bir hale geliyor, çünkü modern hayatta onur duygumuz yaşam düzeyleriyle ilgili kıyaslamalardan etkileniyor. Maddi koşulların eşitsizliği özsaygımızı yaralayabiliyor. Kuşkusuz buna tepki olarak gelişen duyguların da bugünkü toplumsal isteklerimizi önemli ölçüde açıkladığı görülüyor. Gelirde ve mirasta eşitsizliğin azaltılması bugün artık sadece siyasi bir seçenek değil, tarihsel bir zorunluluk haline geldi.

İÇİNDEKİLER
Teşekkür

Giriş

1 Akıl ve Tutku
Eşitsizlik ve Yol Açtığı Rahatsızlıklar
Eşitlikçi Politikalar
Motivasyonlar, Tercihler, Eylemler
Öfkenin Yoğunluğu
Eşitlikçi Deneyim

2 Eşitlik ve Özgürlük
Özgürlük Arzusu
Doğal Eşitlik ve Siyasi Eşitsizlik
Tabiiyet Arzusu
Halk Neyi Arzular?
Özgürlüğün Zorunlu Koşulu Olarak Eşitlik
Amour-Propre ve Eşitlik

3 Eşitlik ve Hiyerarşi
Gerici Argümanlar
Fransız Devrimi ve Radikal Eşitlikçi Muhayyile
Toplumların Temeli Olarak Hiyerarşi
Hiyerarşi ve Güç İstenci
Hıristiyanlık, Din ve Eşitlik
Modern Tutkular
Komünizm ve Cumhuriyetçilik

4 Eşitlikçi Toplumlar
Yeni Toplumlar
Kanaatkâr Toplumlar
İlk Toplumlar I: Devletin Reddi
İlk Toplumlar II: Avcılar ve Toplayıcılar
İlk Toplumlar III: Eşitler Arası Karşılıklılık

5 Eşitsizlik Tercihi
Eşitsizliğin Deneyimlenmesi
Liyakat ve Orantılı Eşitlik
İşbirliği ve Dayanışma Duygusu
Çocukların Eşitlikçiliği
Maymunların Öfkesi
Eşitlik ve Yoksulluk
Cehalet Perdesi ve Eşitlikçi Ethos

6 Adalet ve Eşitlik
Eşitlik ve Çağdaş Duyarlılık
Herkese Bir Ödenek
Kapasitelerin Eşitlenmesi
Kaynaklar ve Haset Testi
Kaderin Cilvesini Ne Yapmalı?
Malların Çoğulluğu ve Kişiler Arası Kıyaslamalar

7 Eşitlikçi Tepkiler
Sosyalleşme ve Medeniyetin Gelişimi
Takdir Talebi
Onur ve Özbeğeni
Hınç, Haset ve Eşitlik
Eşitlikçi Toplumlar ve Eşitsizlikçi Toplumlar
Zengin Nefreti

Sonuç:
Bir Kamusal Eşitlik Kültürüne Doğru

*

Modern toplumların paradoksu hepimizin malumu: Bir yandan bizzat temellerine yerleştirdikleri insanların eşitliği fikriyle kendilerini tanımlıyorlar; öte yandan ise üyeleri arasında rekabeti teşvik etmek suretiyle kaynakların dağılımında eşitsizliğe yol açıyorlar. Toplumlarımız, bilfiil kendilerini oluşturan ilkenin hilafına, eşitsizlik üretiyorlar. Bu paradoks günümüzde son derece özgül bir boyut kazanmıştır. Eşitlikçi hareket durmaksızın ilerleme kaydetmektedir ve demokratik hassasiyet bugün artık gitgide daha yoğun biçimde toplumsal cinsiyet, ırk ya da engellilik durumundan kaynaklanan haksızlıkları gidermeye vakfedilmektedir. Kuşkusuz daha katedilecek uzun bir yol var önümüzde, ama bu yola girilmiştir. Gelgelelim ekonomik eşitsizlikler alanında böyle bir durum söz konusu değil. Aksine bu eşitsizlikler, durmaksızın derinleşmekteler ve böylesi uçurumları kapatmak için yaygın bir istek olduğunu bugün için görebilmek son derece zor. Bu uyuşukluğu toplumsal riyakârlık ve yaygınlaşmış bir kaderine razı olma hali ancak kısmen açıklayabilir. Eşitlik, bağlı olduğumuz ve meşruiyet algımızı büyük ölçüde belirleyen bir değerdir. Daha adil bir toplumda yaşama arzumuzdan feragat etmemiz gerekeceğini düşünmek için de hiçbir sebep yoktur.

Eşitlikçi düşünce, ne taraftan gelirse gelsin, bu paradoksun engeline takılmaktadır. Bu engeli aşmak için bazı önerilerde bulunur. Sözgelimi yaşam düzeylerinde daha geniş bir türdeşlik eşitliğine (esenlik, kaynak ya da fırsat eşitliği, vb.) ulaşabilmek için başka tarzlar tasavvur etmek; toplumsal yaşamın ciddi bir reformunun gerekliliğine ve meşruluğuna ikna etmek gayesiyle farklı eşitlik politikaları (kademeli vergi, özel mülkiyet, mütekabiliyet vb. konularında yenilenmiş tasavvurlar) geliştirmek. Bunlar, son derece sevindirici ve tartışmaya değer önerilerdir. Kuşkusuz ki bazıları diğerlerinden daha ikna edici ya da çağdaş dünyaya daha uygun görünebilir. Gelgelelim bu yeni normatif yapılandırmalar kendi başlarına eşitlikçi uyuşukluğa merhem olmayı iddia edemezler. Böyle bir iddiada bulunabilmek için, söz konusu uyuşukluğun toplumların kendilerine ait bir karardan kaynaklanmadığını, toplumların daha ziyade eşitsizliğin büyüklüğünden bihaber olduğunu ya da eşitsizlikleri haklı göstermeye çalışan bir ideoloji tarafından körleştirildiklerini varsaymak zorundadırlar. Bir başka ifadeyle, modernliğin karakteristiği olan eşitlikçi umudun, varoluşun maddi koşullarına tam manasıyla ve sıkı sıkıya bağlanabilmesi için, cehalet perdesinin kaldırılmasının yeterli olacağını farz etmek zorundadırlar. Lakin doğrulanmayı bekleyen rasyonalist bir varsayımdır bu.

Tüm eylemlerimiz, soğukkanlılıkla ve bilinçli olarak yaptığımız rasyonel seçimlere dayanmaz. Tamamen bilincinde olduğumuzda dahi, kendi çıkarımızın aleyhine olacak davranışlar benimseyebiliyoruz. Üstelik mükemmelen rasyonel (beklentilerimize hizmet etmeye elverişli, duruma uygun) bazı seçimlerimiz de ölçüp biçmeye değil, aklımızdan ziyade hassasiyetimizden kaynaklanan çok daha derin motivasyonlarımıza dayanabilir. Amaçlarımıza ulaşma yollarına çoğu zaman soğukkanlılıkla karar verdiğimiz için değil, duygularımız tarafından sevk edildiğimiz için belli davranışlarda bulunuruz. Bireysel varoluşumuzu sürdürmeye yönelik kararlarımız için geçerli bu durum, ama toplumsal hayat için dahi fazlasıyla geçerli. Birçok irrasyonel kolektif seçim, bilgi eksikliğiyle açıklanamaz mesela. Sanki bilinçler aydınlatıldığı takdirde mükemmelen tutarlı hale gelirlermiş ve en iyi seçenek konusunda birbirleriyle anlaşırlarmış gibi düşünmek beyhudedir.

Kaynak eşitliğinin toplumsal varoluşumuz için en doğrusu ve en uygunu olduğuna inandığımızda hiç çekinmeden bu eşitliği isteyeceğimizi düşünmek, motivasyonlarımızın karmaşıklığını azımsamak demek olur. Eşitlikçi bir politikayı baştan yeniden yapılandırmaya girişmeden evvel, bazı temel soruların sorulması icap etmektedir. Nasıl bir eşitlik arzumuz var? Kaynakların ve malların eşitlenmesini isterken, aslında ne istiyoruz? Gelirlerin ve malların bölüşümündeki farklılıkları reddettiğimizde, bunu neden yapıyoruz? Bu, iyice düşünülüp taşınılmış bir seçim midir yoksa duygularımız tarafından (da) mı buna sevk ediliriz? Eşitlik arzusu, eşitliğe duyulan tutku’dan başka bir şey olabilir mi?

Eğer durum böyleyse, eğer hassasiyetimize işlemiş olanın dışında etkin bir eşitlikçilik yoksa, o zaman zamanımızın paradoksunu yeniden formüle etmek zorundayız. Modernlerin eşitlik tutkusu kaybolmamış, yalnızca toplumsal hayattan doğan ve bizde karmaşık bir ruhsal süreç oluşturan duygularımız altüst edilmiştir, demeliyiz. Kuşkusuz ki siyasi, yasal ve toplumsal eşitsizlikleri kavrama tarzımız ile ekonomik eşitsizlikleri anlama tarzımız arasındaki farkı açıklayabilir bu. Birincilere karşı savaşıyoruz, çünkü bunların birer tezahürü oldukları ayrımcılıklara karşı haklı bir öfke duyuyoruz. Oy hakkı ihlallerine ya da kayırmacılığa veyahut toplumsal devingenliğin önüne konan resmi ya da örtük bariyerlere isyan ediyoruz. Bu minvalde kadınlara, azınlıklara ya da engellilere reva görülen farklı muamelelere karşı da gitgide daha çok mücadele veriyoruz. Fakat servetlerdeki farklılık, ayrımcılık gibi görünmüyor bize. Bu noktada eşitlikçi dava, aynı mahiyete sahip değil – halbuki bu nevi eşitsizlikler şu veya bu şekilde giderilmediği takdirde siyasi, yasal ve toplumsal eşitlik olamaz. Zenginler ve yoksullar aynı haklara sahip olsalar da bir toplum bünyesinde ne aynı öneme ne de aynı nüfuza sahiptirler ve bu fark, aynı muameleyi görmelerini engelleyebilir.

…