Birazoku

“Milliyetçilik sıklıkla sanatsal, entelektüel ve politik mayalanmaya ilham olsa da, zaman zaman iç savaşlara ve en korkunç şiddet eylemlerine adı karışır. En berbat biçimde, yabancı düşmanlığına, etnik temizliğe ve soykırıma esin kaynağı olur. Milliyetçiliğin bu karanlık yüzü dizginlenebilir mi?” Kitabın bu soruya köşeli ve kolay bir cevabı yok. Ona göre her şeyden önce, onun maddi toplumsal temellerini dikkate almadan, “milliyetçi aşırılığı” ahlâki veya “ideolojik” hükümlerle “dizginlemenin” mümkün olmadığı kesindir. Milliyetçiliği Dizginlemek, milliyetçiliğin oluşumunda ve yeniden üretiminde, toplumsallaşma mekanizmalarının ve kurumsal yapıların önemini vurguluyor. Michael Hechter, her şeyden önce milliyetçiliğin tarihselliğini (yani ezelî olmadığını) vurguluyor. Buna bağlı olarak, -başta “devlet kurucu milliyetçilik” olmak üzere- birçok farklı milliyetçilik “tipini” tasnif ediyor ve bunların tarihsel oluşumunu irdeliyor. Seçim sistemlerinin, federasyonun ve ademimerkeziyetçi yapıların, “eştoplumlaştırmanın” milliyetçiliği dizginleme kapasitelerini tartışıyor. Çağdaş milliyetçilik teorisinin önemli yazarlarından birinin kaleminden, bu ağır konuya ilişkin panoramik bir analiz kitabı.

İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR………………………………………………………………………………………………………………………………………………………13
BİRİNCİ BÖLÜM
Milliyetçilik Bilmecesi………………………………………………………………………………………………………………….17
Milliyetçiliğin tanımı …………………………………………………………………………………………………………………………..24
Yönetim birimi……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 29
Ulus………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 30
Ulusların ayırt edici özellikleri…………………………………………………………………………………………………… 33
Milliyetçilik tipleri………………………………………………………………………………………………………………………………. 36
İKİNCİ BÖLÜM
Milliyetçiliğin Sebepleri……………………………………………………………………………………………………………..41
Grupların oluşumu………………………………………………………………………………………………………………………………..42
Grup dayanışmasının belirleyici unsurları………………………………………………………………………….. 46
Milliyetçilik neden moderndir?…………………………………………………………………………………………………… 50
Kimdir milliyetçiler?……………………………………………………………………………………………………………………………57
Milliyetçiliği hangi kurumlar dizginleyebilir?……………………………………………………………………. 62
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Dolaylı Yönetim ve Milliyetçiliğin Yokluğu………………………………………………………….. 65
Dolaylı yönetimin doğuşu: Bir birincil devlet oluşumu teorisi………………………………….67
Avrupa tarihinde dolaylı yönetim………………………………………………………………………………………………. 80
Avrupa sömürgelerinde dolaylı yönetim………………………………………………………………………………..87
Sonuç………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 90
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Devlet Kurucu Milliyetçilik…………………………………………………………………………………………………….. 93
Doğrudan yönetimin yükselişi…………………………………………………………………………………………………….. 94
Doğrudan yönetimin etkileri………………………………………………………………………………………………………… 98
Doğrudan yönetim ve devlet kurucu milliyetçilik………………………………………………………….101
Sonuç…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………109
BEŞİNCİ BÖLÜM
Diğer Milliyetçilik Tipleri………………………………………………………………………………………………………..115
Çevre milliyetçiliği…………………………………………………………………………………………………………………………….115
Osmanlı İmparatorluğu’nda çevre milliyetçiliğinin zamanlaması……………………………….117
Norveç ve İrlanda’da tümden ayrılma …………………………………………………………………………………….125
İrredentist milliyetçilik………………………………………………………………………………………………………………….133
Bir araya getiren milliyetçilik…………………………………………………………………………………………………….134
Kapsayıcı milliyetçilikler vs. dışlayıcı milliyetçilikler………………………………………………. 144
Sonuç…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………145
ALTINCI BÖLÜM
Ulusal Kimliğin Önemi………………………………………………………………………………………………………………..149
Ulusal kimliğin temelleri……………………………………………………………………………………………………………….152
Kültürel işbölümü toplumsal kimlikleri nasıl yapılandırır?……………………………………..160
Quebec (1940)………………………………………………………………………………………………………………………………….160
Aruba…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….162
Birleşik Devletler (1970)……………………………………………………………………………………………………………….165
Kültürel işbölümünün kaynakları……………………………………………………………………………………………..169
Kültürel işbölümünün sürekliliği………………………………………………………………………………………………172
YEDİNCİ BÖLÜM
Egemenlik Talebi ve Milliyetçiliğin Oluşumu……………………………………………………177
Egemenlik talebi…………………………………………………………………………………………………………………………………180
Milliyetçi hareketlerin toplumsal temelleri ………………………………………………………………………189
Milliyetçi örgütlenmelerin oluşumu……………………………………………………………………………………….192
Kolektif eylemin önündeki kurumsal engeller…………………………………………………………………194
Milliyetçi şiddetin stratejik kullanımı……………………………………………………………………………………196
Sonuç……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 201
SEKİZİNCİ BÖLÜM
Milliyetçiliği Dizginlemek…………………………………………………………………………………………………….. 203
Eştoplumlaştırmacılık…………………………………………………………………………………………………………………… 206
Seçim sistemleri……………………………………………………………………………………………………………………………….. 208
Federasyon…………………………………………………………………………………………………………………………………………….210
Federasyonun neden milliyetçi çatışmayı yoğunlaştırma ihtimali vardır?………………213
Federasyonun neden milliyetçi çatışmanın önüne geçme ihtimali vardır?……………..215
Birtakım yeni bulgular…………………………………………………………………………………………………………………. 220
Yugoslavya’da ademimerkeziyetçilik ve parçalanma……………………………………………………… 224
Ademimerkeziyetçiliği hayata geçirmek: Prosedürel adaletin rolü………………… 228
Azınlık kültürü korumacılığını politik bakımdan olanaklı kılmak……………………………….. 232
Son söz……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 236
KAYNAKÇA…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 239

TEŞEKKÜR

Bu kitap, Oxford Üniversitesi’nin 1996 yılı üçüncü akademik döneminde1 milliyetçilik üzerine verdiğim dersler sırasında şekillenmeye başladı. Yaz ayları kapıyı çaldığında bu derslere katılan lisans öğrencilerinin sayısında ciddi bir düşüş olsa da, meslektaşlarım Erica Benner ve Lars-Eric Cederman’ın derslerdeki meselelerle yakından ilgilenmeye devam etmeleri ve derse düzenli katılmaları yüreklendiriciydi.

Taslak metni ortaya çıkarmak çok zaman aldı. Böyle olması da beklenirdi; milliyetçilik hakkında içinde bulunduğumuz zamanlarda bir kitap yazmak hızlıca bir oraya bir buraya hareket eden bir hedefi vurmak gibi bir şey. Sabah gazetelere bakıyorsunuz, neredeyse her gün milliyetçilik ile ilgili yeni bir manşetle karşılaşıyorsunuz. Bu durum da beni, manşetlerin daha derin bir anlamı olabilir mi diye araştırmaya sevk etti. Manşetlerin ardı arkası kesilmediği için bu girişimim gittikçe göz korkutucu olmaya başladı. Milliyetçiliğin ciddi bir konu olmasını da hesaba katarsak, böyle bir mesele üzerine kitap yazmanın zaten zor olduğu da ortadaydı. Milliyetçilik adına çok fazla insanın yaşamı feda edildi; işte bu da milliyetçilik üzerine araştırma yapacak olanlara sorunları doğru düzgün ele almak açısından özel bir sorumluluk yüklüyor.

Bu kitabın ortaya çıkmasında pek çok insanın payı var. Debra Friedman’ın kitabı defalarca okuması, anlamlı editöryel önerileri ve entelektüel desteğini hiç esirgememesi kitabın ortaya çıkması açısından hayatiydi. Wade Roberts ve Nobuyuki Takahashi’nin araştırma sırasındaki yardımları herkese nasip olmaz. Çalışmanın tamamını veya belirli kısımlarını okuyan, fikirlerini benimle paylaşma nezaketinde bulunanlar oldu; onları da anmam gerekir: Yoram Barzel, Daniel Bell, Johannes Berger, William Brustein, Sun-Ki Chai, Hartmut Esser, John A. Hall, Oscar Hechter, Edgar Kiser, Alexander Motyl, David Schmidtz ve Pierre van den Berghe. Bu isimlere minnettarım. Ayrıca, taslak aşamasında metni gözden geçiren birkaç isimsiz kahramanın çok anlamlı yorumları oldu. Bernard Grofman seçim sistemleri, Timur Kuran ise Osmanlı tarihi hakkında pek kıymetli öneriler yaptı. Bunca yorum ve öneri alınca insan kitabın eksikliklerinin sorumluluğunu başka yerlerde aramaya meylediyor, ama öyle değil; kitaptaki hataların tüm sorumluluğu yalnızca bana aittir.

Kitabın çeşitli kısımlarını sunmak ve bunlar hakkında fikir alışverişinde bulunmak üzere pek çok üniversiteden davet aldım; bundan ötürü de kendimi şanslı sayarım: Cornell Üniversitesi (Robert Gibbons), Hong Kong Bilim ve Teknoloji Üniversitesi (Andrew Walder), Minnesota Üniversitesi (William Brustein), Mannheim Üniversitesi (Hartmut Esser), New York Üniversitesi (Guillermina Jasso), Londra İktisat Okulu (Anthony Smith), İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi (Peter Hedstrom ve Richard Swedberg), Leipzig Üniversitesi (Karl-Dieter Opp), Wisconsin Üniversitesi (Crawford Young ve Mark Beissinger) ve Washington Üniversitesi. Son olarak, kitabın içindeki malzemenin bir kısmı 1999’da McGill Üniversitesi (Axel Van Den Berg ve Hudson Meadwell) Maxwell Cummings Dersleri olarak sunuldu.

Evan Kimble ve Karen Erickson’ın görsel malzemeler için yardımı dokundu. Nihayet, Arizona Üniversitesi Sosyal ve Davranışsal Bilimler Fakültesi’nden bir araştırma kürsüsü, taslağı bitirmeme imkân sağladı.

Bu kitap için kullandığım, daha önce başka dergi ve kitaplarda yayımlanmış malzemeler için de teşekkürlerimi sunmak isterim: Tablo 3.1 ilk kez şu kitapta kullanıldı (Michael H. Fischer, Indirect Rule in India, Oxford University Press, New Delhi, 1991, s. 8); Şekil 3.2 ise şu makalede (Mark Brayshay, Phillip Harrison ve Brian Chalkley, “Knowledge, Nationhood and Governance: the Speed of the Royal Post in Early-Modern England”, Journal of Historical Geography, sayı 24, 1988). Şekil 6.1 ise Sam Cole’un makalesinde kullanılmıştı (“Cultural Accounting in Small Economies”, Regional Studies, sayı 27, 1993).

M.H.
Seattle, Haziran 1999

…