Birazoku

Hayatımızın ilk bölümünde bize biçilmiş rollere göre yaşar, kendimizi bu kurallara göre değerlendiririz. Sonra bunun bizi tatmin etmediğini fark ettiğimizde, ilk defa, “Aslında ne istiyorum?” diye sorar ve bunu daha önce sormadığımız için kendimize kızarız.

Hayatının ikinci bölümüne hoş geldin.

İlk bölüm yalan değildi. Bugüne kadar bir yalanı yaşamadık. Bugüne ulaşmamız için yaşamamız gerekeni yaşadık.

Asıl soru, bugünden itibaren ne yapacağız?

Jung, son derece hazırlıksız yakalandığımız bu “hayatımızın ikinci yarısı” için, şakayla karışık bir öneri veriyor: “Yetişkinliğe giriş okulları olmalı.” Belki böyle bir okul yok, ancak bu cümleye denk geldiğinden beri bu fikrin büyüsüne kapılan biri var: Emre Özarslan, namı diğer Huzursuz Beyin, psikolog ve terapistlerden filozoflara, biliminsanlarından sanatçılara, hayalindeki “akademik kadro”yu bir araya getirerek hazırladığı Neden Böyleyim? Nasıl Değişebilirim?’de bize kendimiz üzerine düşünme fırsatı sunuyor. Jung, Nietzsche, Kierkegaard, Freud gibi isimlerin de dahil olduğu bir “eğitimciler ordusu”, bize kendimizi geçmişten kurtarmayı ve arzularımız doğrultusunda dönüşmeyi öğretiyor.

Hazırsan, başlayalım…

İçindekiler

Sıfırdan Başlamak: Giriş Niyetine… ……………………………………………… 17
Hayatının ikinci bölümüne hoş geldin………………………………………… 17
Kusursuz fırtına………………………………………………………………………….. 19
Problemlerin ardına saklanmak………………………………………………….. 21
Başlayalım ………………………………………………………………………………….. 24
ARAFTA KALMAK: BOŞLUK VE EYLEME GEÇEMEMEK
Zincirleri Fark Edebilmek……………………………………………………………… 27
Amor fati: Artık suçlamak istemiyorum …………………………………………… 27
Zincirlerle barışmak………………………………………………………………………… 28
Üç dönüşüm……………………………………………………………………………………. 30
Dibe vurmanın öğrettikleri……………………………………………………………… 32
Büyüdükçe Hayatlarımızın Sahteleşmesi……………………………………… 36
Öğrenci hazır olduğunda öğretmen ortaya çıkar…………………………….. 36
Aynı derin kuyudan………………………………………………………………………… 38
Jung’a göre mutluluğun beş maddesi……………………………………………… 40
Herkesin iki hayatı vardır……………………………………………………………….. 42
Boşlukları Anlamlandırmak …………………………………………………………. 45
İçimizdeki boşluğu sırtlamak………………………………………………………….. 45
Geri dönüş yolunu bulamamak………………………………………………………. 46
Sahici boşluklar ve sahte boşluklar…………………………………………………. 48
Kötü bitti diye bütün deneyimi değersizleştirmek………………………….. 49
Yetişkinliğe Geçememek ………………………………………………………………. 52
Büyümek diye bir şey yok ………………………………………………………………. 52
Beliren yetişkinlik……………………………………………………………………………. 55
Peter Pan: Neyi feda edeceğini seç ………………………………………………….. 58
Yeniden İsteyebilmek…………………………………………………………………….. 60
Dileyebilmeyi dilemek ……………………………………………………………………. 60
Kendini özlemek …………………………………………………………………………….. 61
Eski yola dönmek …………………………………………………………………………… 63
Ölmeden doğabilmek……………………………………………………………………… 64
Bulunmayı Beklemek…………………………………………………………………….. 67
Saklanmak keyiflidir, bulunmamaksa facia …………………………………….. 67
Kıpırtıyı hissetmek………………………………………………………………………….. 69
Senin de arzuların var (ve bu ayıp değil)………………………………………… 70
Yaşanmışlıkları Kabullenebilmek ………………………………………………… 73
Geçmişin ve benliğin sisleri…………………………………………………………….. 73
Unutmayı öğrenebilmek …………………………………………………………………. 75
Unutmak affetmek demek değildir…………………………………………………. 77
Absürd ve yaşamaya değer hayat …………………………………………………… 78
Absürdü kucaklayıp belirsizliğe atlamak………………………………………… 80
Neden böyleydim? …………………………………………………………………………. 85
NEDEN BÖYLEYİM?: BEYNİMİZİ ANLAMAK
Saklı Kırılganlıkların Kökeni ……………………………………………………….. 89
Benliğimize batmış dikenler……………………………………………………………. 89
Tuhaf bir araştırma………………………………………………………………………….. 92
Tamamlanmamış doğmak ………………………………………………………………. 92
Theseus’un gemisi…………………………………………………………………………… 94
Yabani kız ……………………………………………………………………………………….. 96
Hassas dönemler…………………………………………………………………………….. 97
İçsel anayasa …………………………………………………………………………………… 99
Saklı Kırılganlıkların Tuğlası: Stres…………………………………………….. 102
Sadece benim ………………………………………………………………………………… 102
Bütçeleyen beyin …………………………………………………………………………… 103
Fareler ve mide ülseri……………………………………………………………………. 105
Olumsuz çocukluk deneyimleri…………………………………………………….. 106
Bütün bu istatistikler ne anlama geliyor?………………………………………..111
Peki psikolojimize ne oluyor? ……………………………………………………….. 112
Güvensiz Bağlanma Sistemi ……………………………………………………….. 115
Çocukluk dönemi bağlanma sistemi ve ebeveynliğin ilginç tarihi .. 115
“Dokunma, mikrop var. Sevme, ilgi bekler.” …………………………………. 119
Bowlby: Psikanalizden evrimsel biyolojiye …………………………………… 122
Özel birine duyduğumuz ihtiyaç ………………………………………………….. 124
Harlow: Süt mü, şefkat mi? …………………………………………………………… 126
Güvenli üs, güvenli sığınak ve bağlanma farklılıkları …………………… 129
Yabancı Durum Deneyi …………………………………………………………………. 130
Tarihten küçük bir uyarı: Buzdolabı Anne…………………………………….. 132
Yetişkin bağlanma sistemi ve yaşam boyu algoritma…………………….. 135
O ünlü test…………………………………………………………………………………….. 137
Çocukluktaki bağlanma stilimiz yetişkinlikte de devam eder mi? … 138
Neden yetişkinlikte de bağlanmaya devam ediyoruz?………………….. 139
Termostat………………………………………………………………………………………. 141
İkincil stratejiler…………………………………………………………………………….. 142
Bağlanma konusunda içsel çalışan modeller…………………………………. 143
Bağlanma nasıl aktarılır?……………………………………………………………….. 146
Bağlanma sisteminin zamanla değişimi: Örnek vaka ben……………… 148
Aşırı Duyarlı Tehdit Sistemi………………………………………………………… 150
Var olamamanın dayanılmaz ağırlığı…………………………………………….. 150
Yersiz öfkemizin kaynağı………………………………………………………………. 152
Olumsuzluğun gücü……………………………………………………………………… 154
Aşırı duyarlılaşmış tehdit sistemi………………………………………………….. 155
Kendini yatıştırma ………………………………………………………………………… 157
Rahatlatan şarkı…………………………………………………………………………….. 158
İçsel Yargıç…………………………………………………………………………………….. 161
Sahtekâr sendromu ve suçluluk bilinci………………………………………….. 162
Duyarsızlaşmış Ödül Sistemi………………………………………………………. 166
Dazai’nin haz dolu boş yaşamı; hissedilmeyen büyük güçler……….. 166
Anhedoni………………………………………………………………………………………. 169
Körelmiş ödül sistemi……………………………………………………………………. 170
Belkinin gücü………………………………………………………………………………… 171
Depresyonla ilişkisi: Bütçeyi ayarlamak………………………………………… 173
Bağımlılıkla ilişkisi: Dolduramadığımız kovalar…………………………… 174
Boşluğun fark edilmeyen acısı ………………………………………………………. 177
Taraflı Hafıza Sistemi…………………………………………………………………… 179
Var olmama anları…………………………………………………………………………. 179
Sürekli var olanlar…………………………………………………………………………. 181
Giderek unutanlar…………………………………………………………………………. 184
Olumsuz çocukluk deneyimleri ve kimliğimiz ……………………………… 188
Çarşamba günlerini beklemek – Travmatik anılar…………………………. 190
Saklı Kırılganlığın Zamanla Birikmesi……………………………………….. 194
Korktuğumuz zaten başımıza gelmiştir………………………………………… 194
Kendini gerçekleştiren kehanet……………………………………………………… 195
Hikâyeci beyin ve duyguların oluşumu………………………………………… 197
Yanlış yorumlamanın tehlikeleri……………………………………………………. 199
Zihnimizdeki kutular ……………………………………………………………………. 201
Sonuç: Kırılganlığın dört atlısı bir arada ……………………………………….. 204
Bölümü bitirirken: Varsayılan ayarları değiştirmek ………………………. 208
NASIL DEĞİŞEBİLİRİM?: YENİ YOLLAR İÇİN
HATIRLATMALAR
Yaralı Şifacı…………………………………………………………………………………… 215
Gerektiğinde Yeniden Başlayabildiğin Esnek Bir Hayat…………….. 222
Yeniden başlama korkusu……………………………………………………………… 222
Sonradan açılanlar ………………………………………………………………………… 223
Geç kalmışlık hissi ve şefkatsiz telaş……………………………………………… 225
Kaygıya Değer İşlerle ve Projelerle Dolu Bir Hayat……………………. 230
Kaygıya değer hayat ve hayatın anlamı ………………………………………… 230
Önceliğinizi bulmak için çocukluğunuza bakın…………………………….. 233
Zamanla yitirilmiş samimi ses, saklanmış doğal eğilimler…………….. 234
Her tutkunuzun peşinden gitmeyin………………………………………………. 235
Kırılganlığından ve Duyarlılığından Utanmadığın Bir Hayat……. 239
Duyarlılıktan utanmak………………………………………………………………….. 239
Kırılganlığımızdan utanmadan yaşayabilmek ………………………………. 240
Çünkü kırılan senin kalbin ……………………………………………………………. 242
Anlatmadan anlaşılmayı beklemek……………………………………………….. 243
Mükemmeliyetçiliğin Yüklerinden Kurtulduğun Bir Hayat………. 248
Parlamak zorunda değilsin……………………………………………………………. 248
Kusur benim imzamdır…………………………………………………………………. 250
Senin uzaktakine sevgin, evde hüzün yaratır………………………………… 252
İnsanlarla Yüzeysel Değil Derinden Empati Kurabildiğin
Bir Hayat………………………………………………………………………………………. 257
Herkes bilmediğin bir mücadele içinde…………………………………………. 257
Empati bu değil …………………………………………………………………………….. 259
Toksik olumluluk ve empati………………………………………………………….. 261
Yanımda ol yeter……………………………………………………………………………. 262
Güzel İnsanlar ve Sağlıklı Sınırlarla Çevrelendiğin Bir Hayat…… 265
Uçmasın diye kanatları koparmak ………………………………………………… 265
Bataklıktan çıkmanın zorlukları ……………………………………………………. 267
Kötülükten nefret etmeyi öğrenin …………………………………………………. 269
Sınır çizmeyi bilmediğimizde ……………………………………………………….. 270
Hayır diyemeyen sevgi olmaz ………………………………………………………. 272
İyileştiren ve zehirleyen kültür……………………………………………………… 273
Kendine Bir Dostunmuş Gibi Anlayışlı Yaklaştığın Bir Hayat…… 278
İç sesimizi nasıl değiştiririz?………………………………………………………….. 278
İçimizdeki aşırı korumacı annenin ölmesine izin vermek……………… 280
Depresyon yalan söyler…………………………………………………………………. 281
Her düşüncenizi sahiplenmeyin öyle ……………………………………………. 282
İkinci oku saplamayın kendinize…………………………………………………… 284
Değersiz hissettiğimizde insanları yanlış anlarız…………………………… 285
Bir tek kendimizden esirgediğimiz şefkat……………………………………… 286
Güvende Hissettiğin İlişkilerle Dolu Bir Hayat………………………….. 291
Romantik şablon ve gerçek dışı beklentilerimiz…………………………….. 291
Michelangelo etkisi ……………………………………………………………………….. 293
Kaçıngan bağlanma stratejileri………………………………………………………. 295
Kaçınganlıktan güvenli sulara ………………………………………………………. 297
Kaygılı bağlananların süpergüçleri……………………………………………….. 298
Onaylanmaya aşırı muhtaç kişi …………………………………………………….. 300
Yalnızlık, stres ve ayrı düştüğümüz güzel insanlar……………………….. 302
Olumsuz Duygularını Yatıştırabildiğin Bir Hayat………………………. 306
Uyaran ve tepki arasındaki boşluk………………………………………………… 306
Querencia……………………………………………………………………………………….. 307
İyi niyetli paranoyak şövalye ………………………………………………………… 309
Duygusal karmaşa ve çelişkileri kabul etmek ……………………………….. 311
Bu da geçecek ……………………………………………………………………………….. 313
Doğru Kararların, Alışkanlıkların ve Rutinlerin Hâkim
Olduğu Bir Hayat…………………………………………………………………………. 316
Lezzetli muğlaklık…………………………………………………………………………. 316
Yanlış karar verme korkusu…………………………………………………………… 318
Motivasyonsuz değilsin ………………………………………………………………… 320
Ne zaman vazgeçmeliyiz? …………………………………………………………….. 322
Aklın kötümserliğine, iradenin iyimserliğine………………………………… 324
Evlen ya da evlenme, pişman olacaksın………………………………………… 326
İradeni gereksiz savaşlara sokma ………………………………………………….. 327
Sonsöz ………………………………………………………………………………………….. 329
Kötü Geçen Günler İçin Bir Hatırlatma Notu……………………………… 333
Teşekkür……………………………………………………………………………………….. 335

Sıfırdan Başlamak:
Giriş Niyetine… 

Hayatının ikinci bölümüne hoş geldin 

Kötü haber; aşağıya düşüyorsun, tutunacak hiçbir şeyin yok, paraşütün bile. İyi haber; zemin de yok. Slavoj Žižek’in sık kullandığı metaforlardan birinde, Road Runner’ın peşinden koşan çakal Coyote, avına odaklandığı için uçurumu geçtiğini fark etmez. Boşlukta koştuğunu ancak aşağıya baktığında anlar. Bu da bize çizgi filmlere özgü o fizik yasasını hatırlatır: “Boşlukta yürüdüğün için değil, boşluğun bilincine vardığın için düşersin.”

1 Neredeyse her birimiz, hayatlarımızın geçiş döneminde altımızdaki boşluğun bilincine varırız. Yani şöyle özetleyebiliriz durumu: Hayatımızın ilk bölümünde bize biçilmiş rollere göre yaşar, kendimizi bu kurallara göre değerlendiririz. Sonra bunun bizi tatmin etmediğini fark ettiğimizde paradigmanın zemini çöker ve elimize beş maddelik bir soru listesi düşer: 1. Hayatının anlamı yok mu? Hiçbir şeyden tatmin olamıyor musun?

2. Bugüne kadar yaptıkların şimdi anlamsız mı geliyor?

3. Her şey yolunda gittiğinde bile kendini yalnız ve kaybolmuş mu hissediyorsun?

4. “Keşke yeniden başlayabilseydim…” mi diyorsun?

5. Yapamadıklarından dolayı yoğun bir pişmanlık ve suçluluk mu duyuyorsun? Hayatının ikinci bölümüne hoş geldin. İlk bölüm yalan değildi. Bizi hayatımızın ikinci bölümüne çağıran elçinin bir suçu yoktur ama en çok o suçlanır. İsimler takarız ona; “yas” deriz, “unutmadığımız aşk” deriz, “orta yaş bunalımı” deriz bu yaşamı ertelediğimizi fark etme haline. Nietzsche’nin ünlü vecizesinde aktardığı gibi, biz boşluğa baktıkça boşluk da bize bakar. Bu uğursuz bakışmalar, hissettiğimiz zeminsizlik duygusunu tetikler1 : Varlığımızı umursamayan bir evren. Ölüme yazgılı bir beden. Neden var olduğumuzu bile bilmediğimiz anlamsız bir hayat. Boş yere harcadığımız zaman.

Bütün önemli sapaklarda yanlış yola döndüğümüz ve bizi getirdiği yerden hoşlanmadığımız bir rota. Birdenbire farkına vardığımız bu zeminsizlik hali bu kez de Kierkegaard’ın sözünü hatırlatır bize2 : Böyle bir durumda insan ya kendi varoluşunu unutacak ya da tüm dikkatini kendi varoluşunda yoğunlaştıracaktır. Gerçekten de, günümüzde nasıl oluyor da hepimiz kendi varoluşumuza odaklanıyoruz? Hayatımızın ortasında ilk defa, “Aslında ne istiyorum?” diye soruyor ve bunu daha önce sormadığımız için kendimize kızıyoruz. Oysa pek de suçumuz yok çünkü hayata o kadar çaresiz başlıyoruz ki sevilmek, ilgilenilmek, beğenilmek, istenilmek, bir gruba ait olmak her şeyden önemli hale geliyor. Ta ki bir gün artık gelmeyene dek… Bir gün başımızı kaldırıyor ve hüzünle, suçlulukla, endişeyle, “Bu hiçbir işe yaramıyor,” diyoruz. Ama bir avuntumuz var. Madem böylesine bir geçiş dönemi kaçınılmaz, o zaman şu sonuca varmıyor muyuz:

Bugüne kadar bir yalanı yaşamadık. Bugüne ulaşmamız için yaşamamız gerekeni yaşadık. Asıl soru, bugünden itibaren ne yapacağız?

Kusursuz fırtına 

“Kusursuz fırtına” terimi, birden çok olumsuz olayın aynı anda meydana gelmesi nedeniyle ortaya çıkan, nadir ve aşırı durumlar için kullanılır. Teker teker karşımıza çıktıklarında halının altına süpürdüğümüz, yok saydığımız, görmezden geldiğimiz sorunlar bazen doğum, ölüm, terk edilme veya işten atılma gibi tek bir olay neticesinde taşar içimizden. Kendimizi salt sorunlardan ibaret, hastalıklı bir yaratık olarak gördüğümüz içsel bir fırtınaya yakalanırız. Murakami, büyülü gerçekliğin hüküm sürdüğü eşsiz romanı Sahilde Kafka’da böylesine bir fırtınadan kaçmaya çalışmamızın beyhude bir çaba olduğunu söyler. “Neden dersen,” diye ekler yazar, “o fırtına uzaklardan çıkıp gelmiş herhangi bir şeyden farklıdır da ondan. O fırtına aslında sensindir.”1 Biz nereye kaçarsak kaçalım, fırtına da bizi takip eder. Yazar, bütün kaçışlarımızı ve yakalanışlarımızı uğursuz bir dansa benzetir. Yapmamız gereken kaçmak değil, fırtınanın içine dalmaktır:

“Fırtına geçtikten sonra nasıl atlattığını hatırlamayacaksın. Nasıl hayatta kaldığını da. Hatta fırtınanın dinip dinmediğinden bile emin olamayacaksın. Ancak bir şey kesin, fırtınadan çıktıktan sonra fırtınaya girenle aynı insan olmayacaksın.” Beni hayatımın ikinci yarısına sürükleyen fırtınaya bir vapur yolculuğunda yakalanmıştım. Süreç, anneannemin kanser olduğunu öğrendiğimde başladı. Anneannem benim çocukluğumdu. Çocukluk derken, otuzlu yaşlarımda hâlâ süregelen bir durumdan bahsediyorum. Çevremdeki insanlar beni erken olgunlaşmış, mantıklı, duygularını göstermeyen, çabuk kestirip atan, tartışırken karşısındakini kırmaktan çekinmeyen, dostlarına âşık, sıradan bir adam olarak bilirdi. Ama anne annem yaşadıkça ben çocuktum. Aramızda istisnai bir ilişki vardı. İnsanlara dokunmaktan çekinirdim ama ona sarılmaya bayılırdım. Telefonla konuşmaktan nefret ederdim ama onu her hafta arardım.

Reddedilme korkusuyla başkalarından bir şey istemek bana ölüm gibi gelirdi ama gecenin dördünde onu uyandırıp börek yapmasını isteyebilirdim. Onu her ziyaret ettiğimde pencereden gözlerdi yolumu, ondan her ayrıldığımda da arkamdan su dökerdi. Erich Fromm, sevginin, insanın varoluş sorununa verdiği bir yanıt olduğunu söylemişti.1 Ama anneannemin kanser olduğunu öğrendiğim güne kadar bundan haberim yoktu. O gün kargaya benzer bir karaltı ensemden içeri girdi ve varoluşumun en derinlerinden bir parçayı koparıp gitti. Haberi aldıktan sonra, birkaç hafta hayalet gibi gezdim. Büyük bir endişenin ağırlığını sürekli içimde taşıyor ama onunla yüzleşmiyordum. “Belki iyileşir”, “Belki hatalı teşhistir” gibi düşünceler zihnimi yoklasa da yanlış mevsimde açan çiçekler gibi hemen soluyorlardı. Olumlu düşünmek üzerimde eğreti duruyordu.

Daha o günden zihnimde cenazesini oynatmaya başlamıştım. Eğer sosyal anksiyeteniz varsa bir yandan olası kaybınız için acı çekerken diğer yandan cenazede nasıl davranmanız gerektiğini dert edinir ve bunu dert ettiğiniz için kendinizden utanırsınız. Ama endişelenmeyin; utancın ucundan da olsa ilişmediği hiçbir duygu zaten barınamaz böyle bir zihinde. İnsanların bakışlarını üzerimde hissettiğimde rahatsız olurum, uzak köşelerde yer kapmak için erken giderim her yere. O gün dalgındım, düşünemedim, bir baktım Kabataş vapuruna girerken arka sıralardayım. Salonda yer var ama çok kalabalık. Soğuk havaya rağmen dışarı çıktım. Vapur harekete geçince ceketimin hafif kaldığını anladım. Yağmur da çiselemeye başlayınca sigara içenler sigaralarını söndürüp içeri girdi. Ben de kalkıp aralarına karışmak istedim ama geç kaldım; kapının kapandığını gördüm. Kalkıp kapıyı açmak ve insan dolu bir salona girmek benim için yüz elli kiloyu kaldırmak gibiydi, denemedim bile. Dışarıda bir başıma kaldım. Yağmur hızlandı. Başıma düşen her damlada daha çok öfkelendim kendime: “Hadi, ayağa kalkacaksın, kapıyı açacaksın, içeri gireceksin. Boş koltuk olmasa bile ayakta duracaksın. Bu normal bir şey.”

…