Birazoku

“Milli kimliği tanımlamak için (olumsuz) ’Öteki’ vazgeçilmezdir. Yunanistan’da Türkler çoğunlukla ‘tarihsel öteki’ olarak görülürler. Bir milletin stereotipleştirilmesine ilişkin bu mitos, 1980’lerden itibaren çoğunlukla akademisyenler tarafından incelendi. Bu eleştiride en büyük engel milletlerin kimliklerini Öteki üzerinden oluşturduklarını görebilmeleridir. Milli kimlik sahibi kimseler için kimliklerinin ‘tepkisel’ olduğunu kabullenmeleri imkânsız değilse, çok zordur. Hatta çoğu Öteki diye bir algıları olduğunun bilincinde bile değildir.”

Herkül Millas, Yunanistan’da Milli Mitoslar’da, günümüz Yunanistanı’nda canlı biçimde var olan bazı mitosları çıkış kaynaklarından hareketle incelerken, aynı zamanda genel olarak insan toplumlarında mitosların yeri ve işlevini de ele alıyor. Tarihyazımından siyasete, kültürel yaşamdan yasalara ve eğitime kadar hemen her alanda yaygın ve etkili olan mitosların, bir “yalan”dan veya “doğru olmayan bir hikâyeden” “birleştirici bir toplumsal anlatıya” nasıl dönüştüğünü gösteriyor.

Yunanlıların kendilerini, diğerlerini, geçmişlerini nasıl algıladıklarını, tarihsel ve toplumsal olgulara bakışlarını, kimi tehdit, neyi sorun olarak gördüklerini anlamayı sağlayacak bir malzeme sunuyor. Milli kimlik meselesini mitosların rehberliğinde görmemizi mümkün kılıyor. Aynı zamanda günümüzün diğer toplumlarında var olan dürtülere ışık tutuyor. Yunanistan’da Milli Mitoslar, Yunanlılarla tanışmak için bir rehber olarak da okunabilir.

İÇİNDEKİLER

TÜRKÇE YAYIN İÇİN ÖNSÖZ …………………………………………………………………………………………………………….11
ÖNSÖZ
MİTOS NEDİR?……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 15
1. Akademik yaklaşımların çokluğu……………………………………………………………………………………. 16
2. “Çoklu” yaklaşım ve öğeleri…………………………………………………………………………………………………. 17
EMPATİ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 18
MİLLİYETÇİLİĞE KARŞI BAĞIŞIKLIK………………………………………………………………………………………………..21
3. Kelimelerin anlamı: Milli ve mitos………………………………………………………………………………….22
MİLLET/MİLLİ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..23
“MİTOS” (KELİMESİ) NASIL ANLAŞILIR?……………………………………………………………………………………….25
4. Bir değerlendirme…………………………………………………………………………………………………………………………35
“BENZER” / “FARKLI” OLMAK VE İSTATİSTİKSEL DÜŞÜNCE…………………………………………………36
BİR HİPOTEZ OLARAK MİTOS …………………………………………………………………………………………………………….40
YÖNTEMİM………………………………………………………………………………………………………………………………………………….44
BİRİNCİ KISIM
Bazı Yunan Milli Mitosları
BİRİNCİ BÖLÜM
ORTODOKS KİLİSESİ İLE İLGİLİ ÜÇ MİTOS……………………………………………………………………….49
5. Gizli Okul: Örnek bir mitos…………………………………………………………………………………………………….. 51
EGİTİM-MİLLİYETÇİLİK İLİŞKİSİ ………………………………………………………………………………………………………..59
GİZLİ OKUL: MİLLİ ANLATIMIN İFADESİ ……………………………………………………………………………………….63
6. Milli şehit olarak bir Patrik…………………………………………………………………………………………………….64
7. 25 Mart 1821’de Agia Lavra Manastırı’nda ne oldu?………………………………………74
8. Mitlerin tanıklığı ve savunulması……………………………………………………………………………………78
DOĞRULAMA EĞİLİMİ VE BUMERANG ETKİSİ …………………………………………………………………………..78
“RESMÎ GÖRÜŞTEN” YANA ARGÜMANLAR………………………………………………………………………………….84
YUNANLILAR (büyük bir kesimi) “BATI”YI NASIL ALGILIYOR?………………………………………….99
9. Özet ve değerlendirme…………………………………………………………………………………………………………….112
İKİNCİ BÖLÜM
ANTİK YUNAN’LA İLGİLİ MİTOSLAR………………………………………………………………………………………117
10. Bir millet ne kadar eski olabilir?……………………………………………………………………………………..117
11. Antik Yunan ve bir milletin oluşumu…………………………………………………………………………..119
12. Yunan tarih yazımı ve millet (ethnos) algısı………………………………………………………… 121
BİR MILLETİN İSİMLENDİRİLMESİ VE İMAJININ OLUŞMASI…………………………………………… 122
FALLMERAYER’İN ETKİSİ……………………………………………………………………………………………………………………130
13. Helen-Hıristiyanlık-Milli söylemin olgunlaşması…………………………………………. 132
14. Temel ve ikincil milli mitoslar…………………………………………………………………………………………..136
BÜYÜK İSKENDER VE MAKEDONYA…………………………………………………………………………………………….. 139
ANTİK ATALARA SÜRREALİST DESTEK…………………………………………………………………………………………144
15. Özet ve değerlendirme…………………………………………………………………………………………………………… 150
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YUNAN DİLİ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 157
ERNST CASSIRER, KEITH THOMAS VE MİTOSLAR ………………………………………………………………… 157
16. Yunan dili-tarihi ve şiddetli tartışmalar…………………………………………………………………..160
17. Yunan dili ve mitosları………………………………………………………………………………………………………………164
DİL VE MİTOSLARA ÇEŞİTLİ YAKLAŞIMLAR……………………………………………………………………………….170
18. Özet ve değerlendirme…………………………………………………………………………………………………………… 173
İKİNCİ KISIM
Mitoslu Düşünme
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
HASSAS/TABU MİTOSLAR……………………………………………………………………………………………………………..183
19. Mitos olarak millilik……………………………………………………………………………………………………………………183
20. Milli bir mitos olarak din………………………………………………………………………………………………………. 187
21. “Milliyetçilik” için bir kontrol listesi……………………………………………………………………………190
22. Bazı tabu mitoslar……………………………………………………………………………………………………………………….. 194
MİLLİ KİMLİK OLARAK ÖTEKİ…………………………………………………………………………………………………………. 194
YAHUDİLER……………………………………………………………………………………………………………………………………………….203
1973 POLİTEKNİK OLAYI……………………………………………………………………………………………………………………207
23. Bir değerlendirme………………………………………………………………………………………………………………………. 213
BEŞİNCİ BÖLÜM
MİLLİ MİTOSLAR HER ALANDA………………………………………………………………………………………………. 215
24. Hata mı, mitos mu?……………………………………………………………………………………………………………………. 215
25. Çoğu zaman mitos olarak algılanmayan mitoslar listesi……………………….. 218
TARİH YAZIMI, EFSANELER, EDEBİYAT, FOLKLOR… …………………………………………………………….. 218
SİYASET, İDEOLOJİ, DİN,
KOMPLO TEORİLERİ (ve “yanıltıcı kalıp algısı”)…………………………………………………………………….223
KÜLTÜREL YAŞAM: SANAT, MÜZELER, MÜZİK, SPOR, BİLİM… ………………………………………229
DEVLETİN ROLÜ: YASALAR, EĞİTİM, RESMÎ BAYRAMLAR… ……………………………………………230
DÖRT MİLLİ MİTOSUN ELEŞTİRİSİ…………………………………………………………………………………………………231
A. Makriyannis olayı………………………………………………………………………………………………………………….231
B. Rigas olayı…………………………………………………………………………………………………………………………………233
C. Kilise’nin “Üç Pederi” durumu……………………………………………………………………………………….235
D. Yabancı düşmanlığı: Olumsuz Batı dünyası……………………………………………………………236
26. Değerlendirme……………………………………………………………………………………………………………………………….236
ALTINCI BÖLÜM
MİTOSLU DÜNYAMIZ………………………………………………………………………………………………………………………….239
27. Genel fenomenler olarak mitoslar………………………………………………………………………………..240
İKNA ETMEDE YETERSİZ KALAN BİLİMSEL GERÇEKLER ………………………………………………………241
MİTLER AŞILABİLİR Mİ?…………………………………………………………………………………………………………………….. 242
28. Gözlemler, sorular ve varsayımlar………………………………………………………………………………..244
ÇOCUKLAR VE YETİŞKİNLER…………………………………………………………………………………………………………….244
FARKLARI GÖRÜLEMEYEN GERÇEK VE HAYALÎ DURUMLAR ……………………………………………246
29. Genel bir değerlendirme……………………………………………………………………………………………………….248
KAYNAKÇA………………………………………………………………………………………………………………………………………………..255

TÜRKÇE YAYIN İÇİN ÖNSÖZ 

Trajikomik ama daha çok komik olan bir anekdotla başlayayım. 1998 yılında Yunanistan’ın Velestino kasabasında, bu kitapta da sözü edilecek olan Rigas Velestinli için organize edilen bir kongrede bir bildiri sundum. Konuşmamdan sonra verilen arada bir kadın yanıma geldi ve beni tebrik etti. Çok güzel bir sunuşmuş konuşmam. Çok yerinde, orijinal, açık ve anlaşılır açıklamalarda bulunmuşum. Epey övdü beni ve ben de, insanın zaaflı doğasının bir sonucu olarak epey mutlu oldum, kendimle gurur duydum ve kadını çok sevdim. Ama konuşmasının devamında dehşet içinde anladım ki söylediklerimi bütünüyle yanlış anlamıştı! Savunduklarımın tam tersini övüyordu! Ağlamakla gülmek arasında bir durumda kaldım bir süre. Sonunda hanımefendiye teşekkür ettim, aslında verdiği ders için:

Demek ki, insan böyle yanlış anlaşılabilirmiş! Şimdi yeniden böyle bir kaygı içindeyim. Bu kitabı Yunanlıları tanımak ve anlamak için okursanız, yazdıklarımı beğenseniz de yanlış anlamış olabilirsiniz. Konumuz Yunanlılar değil, insanlar ve milletlerdir. Bütün milletlerdir. Yunanlılar bu araştırmada “malzememizdir”, bir örnektir; insanlığın “temsilcisidir”. Nasıl ki, 1957 yılında Sovyetler Birliği’nin ilk kez uzayda tur atan füzeye yerleştirdiği Laika adlı sevimli köpek, o deneyde köpekleri değil, canlıları temsil ediyor idiyse. Bu kitabın ikinci kısmında açıkça belirtildiği gibi, konumuz insan doğası, insan topluluklarının eğilimleri, günümüzde bütün toplumlarda görülen milliyetçilik, bu ideolojinin belirtileri ve milli mitoslardır. Çalışmayı yönlendirmiş olan sorular, insanlar neden mitoslara inanırlar, bu hikâyeleri nasıl oluştururlar ve nasıl savunurlar, mitoslar neden bu denli yaygındır, mitos dışında “gerçeklikler” var mı gibi sorulardır.

Böyle bir çalışmada okur kendini bulup göremezse ve milletine rast gelmezse ben kendimi iyi ifade edemedim veya okur başka şeyler görmek istedi demektir. Zaten bu çalışmada, insanın ancak görmek istediğini görmesi, kimi gerçeklere de gözlerini kapaması, “mitosun” temeli olarak ele alınıyor. Okur, doğal olarak Yunanistan ve Yunanlılar için de bir şeyler öğrenecektir. Yüzeysel kalıp yargıları değil, daha kalıcı olan karşılaştırmalı bir çerçevede toplumsal dinamikleri. Yani mitoslara inananların yanında onlara karşı çıkanlar da görülmeli: Yunanistan’da nelerin, nasıl tartışıldığını ve tartışılabildiğini görmek, bu ülke için dengeli bilgilere sahip olunmasını sağlar.

Bu çalışma önce İngilizce yayımlandı. Elinizdeki kitap ilk yayımın tam çevirisi değildir. Biraz kısalttım ve Türkçe’ye de uyarladım. Millet ve ulus kelimelerini eşanlamlı kullandım. Örneğin, “ulus-devlet” ve “uluslararası” dedim ama “Yunan milleti” de dedim. İngilizce “mythical” karşılığı olarak “mitik” demedim, “mitoslu” dedim, bu seçimimi pek beğenmesem de. Kaynakçada metindeki göndermelerin ayrıntıları bulunabilir ve tartışmaların zenginliği görülebilir.

Nihayet, yazarken birinci tekili kullandım. Bilim insanının ve bilimin sözde “tarafsızlığına” inanmıyorum. Her insanın ve her metnin tarafsızlıktan oldukça uzak, duygusal olan bir yanı var. Yazarın bunu itiraf etmesini, bu anlayışı okuruna duyurmasını, kendi kişisel deneyimleri sonucunda nasıl bazı sonuçlara vardığını göstermesini, bir “kendini bilme” ve taraftarlığını kabullenme testi ve ifadesi olarak anlıyorum. Bu çalışmada vardığım sonuçlar yalnız akademik bir araştırmanın sonucu değildir; hayatım, çevrem, deneyimlerim de kuşkusuz beni yönlendirmiştir. Bunu göstermek aslında bu araştırmanın “metodu” da sayılabilir. Zaten bu kabuller olmadan “milli mitoslar” ne araştırılabilir ne de görülebilir. Teşekkür borçlarım: En başta Transnational Press London’a ve sayın İbrahim Sirkeci’ye. Bu kitabın ilk yayınını cömertçe sağladı. Sırada eski dost İletişim Yayınları var. Bugüne kadar telif ve çeviri olarak yedi kitabıma hayat sağladı. Kendimi, sık sık, birilerince desteklendiğimi hissederim, bir minnet duygusuyla. Evy ise, her zaman olduğu gibi bütün metni okudu ve benim dikkatsizliklerimi ortaya çıkardı; ama yüreklendirerek de! İçten teşekkürler…