Birazoku

Daha önce yayımladığımız Haset ve Şükran’ı da kapsayan bu kitap Melanie Klein’ın 1946’dan 1960’taki ölümüne dek yazdığı metinleri bir araya getiriyor. Nesne ilişkileri kuramının köşe taşlarını oluşturan yazılar birlikte okunduğunda Klein’ın düşüncesini bütün boyutlarıyla tanıma imkânı sunuyor.

Kitapta psikanalizin kuramsal ve klinik alanlarına dair katkıların yanı sıra, psikanalitik edebiyat incelemesi sayılabilecek, biri Oresteia diğeri Julien Green’in bir romanı üstüne iki yazı ve ruh sağlığı konularının herkesin anlayabileceği bir dille anlatıldığı yazılar yer alıyor.

Giriş
Önsöz

1 Bazı Şizoid Mekanizmalar Üzerine Notlar (1946)
2 Kaygı ve Suçluluk Duygusu Kuramı Üzerine (1948)
3 Psikanalizi Sonlandırma Kriterleri Üzerine (1950)
4 Aktarımın Kökenleri Üzerine (1952)
5 İd ve Ben Gelişiminde Karşılıklı Etkiler (1952)
6 Bebeğin Duygusal Yaşamına Dair Bazı Kuramsal Sonuçlar (1952)
7 Bebek Davranışlarının Gözlemlenmesi Üzerine (1952)
8 Psikanalizde Oyun Tekniği: Tarihçesi ve Önemi (1955)
9 Özdeşleşme Üzerine (1955)
10 Haset ve Şükran (1957)
11 Ruhsal İşleyişin Gelişimi Üzerine (1958)
12 Yetişkinlikteki Dünyamız ve Bebeklikteki Kökleri (1959)
13 Şizofrenlerde Depresyon Üzerine Bir Not (1960)
14 Ruh Sağlığı Üzerine (1960)
15 Oresteia Üzerine Bazı Düşünceler (1963)
16 Yalnızlık Duygusu Üzerine (1963)

Bu kitaptaki makaleler Melanie Klein’ın 1946’dan 1960 yılındaki vefatına kadar olan çalışmalarını kapsıyor. Ölümünden sonra 1963’te yayımlanan bitmemiş çalışmaları da kitapta yer alıyor. Kitaptaki ilk makale olan “Bazı Şizoid Mekanizmalar Üzerine Notlar” (1946) paranoid/şizoid konumu gündeme getirir. Melanie Klein çocuklarla yaptığı ilk dönem çalışmalarında çocuğun başta meme ve penis olmak üzere kısmi nesnelerle ilişkisini anlatmıştır. Son derece idealleştirilmiş nesneler ile zulmedici nesneler arasındaki bölünmeyi ve zulmedilme hislerini gözlemler ve analiz eder.

Ayrıca yansıtma ile içe yansıtma arasında devamlı bir etkileşim olduğunu görmüştür. Ama bütün bunları bir araya gelmiş olgular olarak düşünmez. “Bazı Şizoid Mekanizmalar Üzerine Notlar”da ise bunları tekrar tekrar meydana gelen bir kümelenmenin birbiriyle ilişkili parçaları olarak görür. 1936’da depresif konumu anlatırken, bu konumun başlangıcından önce hâkim olan kaygıların paranoid nitelikli olduğunu belirtmiştir. Paranoid konuma zaman zaman atıf yapar. En başta “konum” terimini daha serbest kullanmış, örneğin manik savunmaları anlatırken manik konum, hatta takıntılı savunmalarla ilişkili olarak takıntılı konum demiştir. 1946 tarihli makalede iki konum olduğu, ruhsal örgütlenmenin iki temel tarzda gerçekleştiği fikri kesin olarak yerleşir.

Klein bu makalede bebekliğin ilk dönemindeki kaygıları ve savunmaları yani paranoid/şizoid konumu epey ayrıntılı olarak incelemiştir. Paranoid/şizoid konum adını kullanmasının nedeni, hâkim kaygının zulmedici nitelikte olması ve önde gelen ruhsal mekanizmanın bölme olmasıdır. Freud’un bildiği ama kendisinin gözlemlediği zulmedilme kaygılarının ve ruhsal mekanizmaların bebekliğin en başından itibaren işlediğini anlatır; bunları kaygılardan ve bunlarla ilişkili savunmalardan oluşan bir sistem olarak görür. Klein ayrıca yansıtmalı özdeşleşme şeklinde yeni bir savunma mekanizmasını ortaya koymuştur. Susan Isaacs’in “Fantezinin Doğası ve İşlevi” (1952) makalesinde daha açık ve ayrıntılı olarak ele aldığı gibi, Klein’a göre “mekanizma” terimi bilinçdışı fantezinin daha soyut ve genelleştirilmiş bir ifadesidir.

Fantezi, mekanizmanın ruhsal içeriğidir. Klein’ın önceki çalışmalarında yansıtmalı özdeşleşme fantezi veya mekanizmasının habercileri bulunuyordu. “Ben Gelişiminde Simge Oluşumunun Önemi” (1930a) yazısında, psikotik oğlan çocuğunun kendi kötü parçasını bölerek ayırdığını, idrarı, dışkısı, hatta penisi ile özdeşleştirdiği bu parçayı annenin bedeninin içine yansıttığını, böylece annenin bedenini kötü nesnelerle dolu gibi algıladığını anlatır. Mevcut makalede bunun ilk önce ortaya çıkan en temel fantezi ve mekanizmalardan biri olduğunu söyler. Bebek kendinde katlanamadığı parçaları bölerek ayırır ve annesinin içine yansıtır. Bebeğin fantezisinde bu parçalar annenin bedenini ele geçirir ve anne onlarla özdeşleştirilir. Bazı durumlarda kendiliğin iyi parçaları da benzer şekilde yansıtılarak, şizoid kişilikte tipik olarak görülen ben’in yoksullaşmasına yol açabilir. Bu makalenin ne kadar önemli olduğu düşünülürse bu kadar kısa olması şaşırtıcı. Yansıtmalı özdeşleşmenin anlatımı iki paragraftan biraz fazla; yine de Klein’ın yazdığı en ufuk açıcı yazılardan biridir bu. O zamana kadar analizin ulaşamayacağı düşünülen şizofreninin ve şizoid hastaların anlaşılmasına kapı açmıştır. Psikotiklerin psikanalizinde öncü çalışmalara ivme kazandırmış, bu yeni içgörüleri kendi psikotik hastalarıyla klinik çalışmalarında kullananlar tarafından başka önemli makaleler ardı sıra yayımlanmıştır.

Şizoid mekanizmalara eğilen bu makaleyle birlikte yeni bir metapsikoloji kuramı tamamlanmış olur. Klein, bebekte baştan itibaren kaygı duyabilen, ilişki kurabilen, savunma mekanizmaları kullanabilen bir ben olduğunu koyutlar. Bu ben büyük oranda bütünleşmemiş halde olmasının yanı sıra güçlü bölme mekanizmalarıyla bölünmeye maruz kalır ve kaygının etkisiyle parçalanır. Bebek kısmi nesnelerle ilişki kurar. Bölme ve yansıtmalar nedeniyle bu nesneler son derece idealleştirilir ya da çok zulmedici olur. Şizofreni kümesindeki hastalıklar için saplanma noktası olan paranoid/şizoid konuma zulmedilme hisleri, bölme mekanizmaları, yansıtmalı özdeşleşme ve yoğun kaygı hallerinde parçalanma damga vurur. Depresif konuma ancak kısmen ulaşmış ve bu konumun ancak kısmen üstesinden gelebilmiş çocuklarda bu özelliklerden bazılarının süregitmesi, açıktan psikotik olmasalar bile paranoid, narsisist, şizoid kişiliklerin arka planını oluşturur.

Çocuğun zihninde nesnesine ilişkin resim bütün bir insan halini aldıkça ben’in bütünleşmesinde, nesne ilişkilerinin ve kaygının doğasında temel bir değişim meydana gelir. Bebek ve çocuk suçluluk hissedebilir, nesne için endişe duyabilir hale gelir. Klein bunu önce depresif konum üzerine iki önemli yazısında anlatmıştır (1935, 1940). 1946 tarihli makalesinin ardından gelen “Kaygı ve Suçluluk Kuramı Üzerine” (1948b) ve “Bebeğin Duygusal Yaşamına Dair Bazı Kuramsal Sonuçlar” (1952c) başlıklı iki makalesinde, paranoid/şizoid konumdan depresif konuma geçilirken meydana gelen değişimlerin içeriğini ve bu sürecin ne gibi dalgalanmalara maruz kaldığını ayrıntılarıyla irdelemiştir, zira depresif acılar sık sık paranoid ve şizoid savunmalara doğru bir miktar gerilemeye yol açar.

Çağdaşlarından birinin aktardığına göre, en önemli keşfinin ne olduğu sorulunca, Klein suçluluk duygusuna karşı yapılan paranoid savunmaları keşfetmesi olduğunu söylemiştir. Bu kitaptaki diğer yazıların hepsi Klein’ın konumlar üzerine yeni anlayışı çerçevesindedir, kanımca bu anlayışla bakış açısının nasıl genişlediğini ve derinleştiğini gösteriyorlar. Bazıları teknik dille yazılmıştır. “Aktarımın Kökenleri” (1952a) gibi bazıları daha genel psikanalitik konuları ele alırken, bazıları psikanaliz uygulaması üzerinedir. Ölümünden hemen önce üzerinde çalışmakta olduğu “Oresteia Üzerine Bazı Düşünceler” (1963a) ve “Yalnızlık Duygusu Üzerine” (1963b) başlıklı bitmemiş iki makalesi düşünceli bir ruh halini aksettirir ve daha genel konulara yöneliktir.

…