Birazoku

Çoğumuz düşünmeyi severiz. Bizi afallatan, merakımızı harekete geçirip beyin kıvrımlarımızın pasını alan sorularla uğraşmaktan zevk alırız. Akla aykırı görünen, şaşırtmacalı sorular söz konusu olduğunda ise herhalde hiç kimse Oxford ve Cambridge’in dillere destan zorluktaki sorularının eline su dökemez.

• Ay, lor peynirinden mi yapılmıştır?
• Bir termostat düşünebilir mi?
• Wittgenstein her zaman haklı mıdır?
• Birini polise yakalanmadan nasıl zehirlersin?
• Bir yelkenli, rüzgârdan nasıl daha hızlı gider?
• Ovidius’un kız tavlama yöntemi işe yarar mı?
• VIII. Henry ile Stalin’i nasıl karşılaştırırsın?

Satış rekorları kıran “Zeki Olduğunu Düşünüyor musun?” kitabının yazarı John Farndon, böyle “alengirli” soruların açtığı yolda bizi yeni bir gezintiye davet ediyor. Eğlenceli ve mizahi üslubuyla, kalıpların dışına çıkarak düşünmenin neden insanlığın itici gücü olduğunu, soruların arka planını irdeleyerek gözler önüne seriyor.

JOHN FARNDON

Cambridge Jesus College mezunudur. Aralarında China Rises ve India Booms (Virgin) ile ‘Bilmeniz Gereken Her Şey’ dizisinden (Icon) çıkan Bird Flu ve İran olmak üzere güncel konuları işleyen birçok kitabın yazarıdır. Çok satanlar listesine giren Do Not Open (Dorling Kindersley) gibi çocuklara dönük epeyce kitabı vardır ve Küçükler İçin Bilim Kitap Ödülü’ne dört kez aday gösterilmiştir. www.john-farndon-books.co.uk. Başlıca eserleri: The Great Scientists: From Euclid to Stephen Hawking (2005), The World’s Greatest Idea (2010), What Do We Know About Stars and Galaxies? (2015)

NURETTİN ELHÜSEYNİ

Diyarbakır, Silvan doğumlu (1954). Darüşşafaka Lisesi ve Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu. Ana Britannica’da yazı kurulu üyesi ve çeşitli yayın kuruluşlarında editör olarak çalıştı. Hâlen serbest çevirmenlik ve araştırmacılık yapıyor. Başlıca çevirileri: John Lloyd, John Mitchinson, Nasıl Bilirdiniz? (2010), Justin Marozzi, Tarihi İcat Eden Adam (2015), David Wootton, Bilimin İcadı (2019), Andrew Scull, Uygarlık ve Delilik Akıl Hastalığının Kültürel Tarihi (2019) John Gray, Ateizmin Yedi Türü (2020), Bernard Lewis, Çatışan Kültürler (2021)

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ
Hâlâ Zeki Olduğunu Düşünüyor musun? | 13
1
Birini polise yakalanmadan nasıl zehirlersin? | 17
2
Bu çuval hiç boş olur mu? | 22
3
Bir rock grubunu nasıl pazarlarsın? | 27
4
Wittgenstein her zaman haklı mıdır? | 33
5
Bir bilgisayarı ne kadar küçültebilirsin? | 37
6
Başarılı bir devrimi nasıl örgütlersin? | 42
7
Karşında duran üç güzel ve çıplak kadından hangisini
seçersin? Bunun iktisatla bir ilgisi var mı? | 48
8
Heykellerin hareket edebileceğine inanır mısın? Bu inancını
nasıl doğrularsın? | 53
9
İnsanların neden iki gözü vardır? | 59
10
Shakespeare asi miydi? | 64
11
Ovidius’un kız tavlama yöntemi işe yarar mı? | 70
12
Ülke idaresini niye politikacılar yerine IKEA yöneticilerine
bırakmıyoruz? | 74
13
Şu gördüğün ağaç kabuğu hakkında bize bir şeyler
anlatır mısın? | 78
14
Küçük kızıma göre karım yedi ay içinde doğum yaparsa bir
erkek kardeşi olacakmış; haklı olabilir mi? | 81
15
Karısı daha önce bundan hoşlanmadığını belirttiği halde
kocanın kahvaltıda yumurtasına marmelat sürme alışkanlığı
boşanma gerekçesi olur mu? | 85
16
Dünya kendi ekseninde hangi yöne döner? | 90
17
Ampul kullanmaya ilişkin yasa gerekir mi? | 95
18
Işınlama makineleri hakkında ne düşünüyorsun? | 99
19
Bir bardak suda kaç molekül vardır? | 103
20
Bir yelkenli, rüzgârdan nasıl daha hızlı gider? | 107
21
Tenis topu neden falso alır? | 110
22
Mussolini arkeolojiye ilgi duyar mıydı? | 113
23
Şiirin zor anlaşılması şart mıdır? | 117
24
-1’in karekökü nedir? | 124
25
Elimizde geçmişe dair spor dışında hiçbir kayıt yoksa geçmişi
ne ölçüde öğrenebiliriz? | 127
26
Camın öbür tarafını nasıl görürüz? | 131
27
Bir termostat düşünebilir mi? | 135
28
Erozyon, dağ sıralarını bazen neden yükseltir? | 140
29
Oxford’un göbeğinde bir Walmart mağazası açılması doğru
mudur? | 144
30
Ay, lor peynirinden mi yapılmıştır? | 149
31
Bir kadını güçlü kılan nedir? | 153
32
VIII. Henry oğluna neden Arthur adını koymuştu? | 158
33
VIII. Henry ile Stalin’i nasıl karşılaştırırsın? | 161
34
Charlotte Brontë neden Jane Austen’den nefret ediyordu? | 166
35
Göldeki bir kayıktan suya taş fırlatırsan suyun seviyesi
bundan nasıl etkilenir? | 170
36
Adil ticaret belgeli muzlar gerçekten adil midir? | 173
37
Coğrafyanın Bir Yaz Gecesi Rüyası oyunuyla nasıl
bir ilişkisi vardır? | 178
DİZİN | 182

ÖNSÖZ:
Hâlâ Zeki Olduğunu Düşünüyor musun?

Birkaç yıl önce Zeki Olduğunu Düşünüyor Musun? adlı bir kitap yazdım. Adın kaynağı Cambridge ve Oxford adaylarına mülakatlarda bazen yöneltilen, dillere destan zorluktaki sorulardan biriydi. O ilk kitap buna ve mülakatlarda gerçekten sorulmuş olan “Doğa acaba doğal mı?”, “Bir karıncayı havadan yere bırakınca ne olur?”, “Bir izci kızın siyasal gündemi olur mu?” gibi aynı ölçüde hınzırca başka sorulara verilen karşılıkların bir seçkisiydi.

Bazıları bu Oxbridge [Oxford-Cambridge] sorularını basbayağı tuhaf ve burnu havada bulur. Yahut yükseköğretimin böyle müstesna şahikalarına başvuracak kadar gözü kara genç öğrencileri ürkütüp kaçıracak tuzaklar olarak tasarlandığını düşünür, tıpkı yeniyetme Harry Potter’ların karşısına çıkan bazı esrarengiz muammalar ya da bir ateş sınavı gibi. Hiç kuşkusuz, soruları bu şekilde kullanan bazı bedhah hocalar vardır herhâlde ve benim de ilk başta öyle gördüğümü itiraf etmeliyim. Ama soruların harika yanı şu ki insanı düşünmeye yöneltirler.

Çileden çıkarıcı ve kışkırtıcı olsalar bile, insanın zihnini çalıştırırlar. Onları sadece Oxbridge’e başvuranlar için değil, herkes için ilginç kılan da bu. Mesele şu ki çoğumuz düşünmeyi severiz. Düşünsel merakımızın dürtüklenmesinden hoşlanırız ve zihni ateşle…

1
Birini polise yakalanmadan nasıl
zehirlersin?
–Tıp, Cambridge–

Besbelli ki bu türden bilgiler her Cambridge lisans öğrencisi için elzem. Ne de olsa insan oda arkadaşının ne zaman büsbütün çekilmez hâle geleceğini ya da tartışmasız yılın en ustalıkla yazılmış uçuk ve özgün denemesi saydığı ödevden dolayı hocası tarafından ne zaman sınıfta bırakılacağını asla bilemez. Peki ama insanın kendini ele vermeksizin akademik çevresinin icabına bakması için başka her türden yol varken, zehir işine ne diye takılıp kalsın ki? Nehirde sandal kazalarına elverişli bir sürü derin nokta vardır; Grimm Avlusu’nun eski taş merdivenine ıslakken hiç güven olmaz; kimya laboratuvarının ne kadar tehlikeli olduğu gayet iyi bilinir; Profesör Dulles Ditchwater verdiği derslerle sadece bu yıl en az yüz öğrenciyi sıkıntıdan patlatmıştır, hem de zerre kadar polis soruşturmasına uğramaksızın…

Ama belki de sonuçlara çok hızlı atlıyorum. Soru, zehir kurbanının ölmesi gerektiğini aslında belirtmiyor. Hafif bir mide bulantısı, soruyu yönelten mülakatçının kimyasal acı çektirme yönündeki oldukça rahatsız edici merakını tatmin etmeye yetebilir. Korkunç yemekten ya da aşırı içkiden dolayı çok kesin biçimde zehirlendiğim bir ya da iki yemekli…