Birazoku

Bu kitap bir felsefe klasiğidir. Elbette her klasik gibi belli bedeller ödemek zorunda kaldı. 18. yüzyılın ortalarında isimsiz olarak yayımlanması ile birlikte öfkeli protestolara maruz kaldı. Yayıncısı, Kilise Meclisine çağrıldı: Kitabın bütün nüshaları yok edilmeli; yazarın kimliği ifşa edilmeli ve bir daha böyle bir ‘suç/günah’ işlemeyeceğine dair kutsal bir yemin içmeliydi. Tabii ki her yasaklı kitap gibi, düşünce dünyamızı değiştirmesine hiçbir şey engel olamadı. Neden mi? Çünkü bağnazlığın silahları hakikati savunanları yok edebilirse de, hakikatin kendisini asla yok edemez.

Makine İnsan’ın içinden büyüdüğü felsefi tohum, Kartezyen ‘makine hayvan’ doktriniydi. Descartes’a göre hayvanlar bilinçsiz birer otomattan ibaretti. La Mettrie’ye göre ise insan bedeni yaylarını kendi kendine kuran bir makinedir. Ruh sadece bizdeki düşünen parçayı adlandırmak için kullanılması gereken boş bir terimden ibarettir.

Dişliler yerine organlar, yaylar yerine eklemlerden yapılmış birer makine olabilir miyiz? Duyumsamak, düşünmek, bilmek, iyiyi kötüden, maviyi sarıdan ayırt etmek, aslında sadece birer hayvan olmak değil midir? Bütün bunlar bir maymun ya da papağan olmaktan daha çelişik şeyler midir? Bunu kabullenmeye engel olan o ‘yüce ve kibirli insanlığımız’ olabilir mi? Sözcüklerin icadından ve dillerin bilgisinden önce insan neydi?

Peki ya ölümden sonra bu ‘makine’ye ne olacak? Bu makinenin veya hayvanının ölümden sonra hemen bozulduğunu veya başka bir biçim aldığını asla söyleyemeyiz ona göre, çünkü bu konuda kesinlikle hiçbir şey bilmiyoruz. Buna kederlenmek, benzerlerinin kabuklarını görüp de üzülen tırtıllarınki kadar saçma bir akıl yürütme değil midir? Belki de birer kelebek olacağız, kim bilir. Kaderimiz hakkında kökenimizden başka ne biliyoruz? Kendimizi sonsuzlukta kaybetmenin âlemi yok. Sonsuzluk hakkında en ufacık bir fikrimiz olsun diye yaratılmadık biz. İnsanın varoluşunun sebebinin yine kendi varoluşunda olmadığını kim bilebilir?

İÇİNDEKİLER

Metin Üzerine Not 12
Yayıncının Uyarısı 15
Göttingen’de Tıp Profesörü Olan Bay Haller’e 17
Makine İnsan 27
Ek:
Makine İnsan; Bir Fikrin Kökeniyle İlgili İnceleme 121
1
La Mettrıe’nin Hayatı 123
2
Makine İnsan’ın Yorumu 137
3
Makine İnsan’ın Tarihî Arka Planı 168
Dizin 214

Türkçe Basıma Not

Elinizdeki çevirinin ana metninde La Mettrie’s L’Homme Machine; a Study in the Origins of an Idea (1960) isimli eleştirel basım esas alınmıştır. Çift dilli yayımlanan bu kitabın Fransızca ana metni Aslı Avcan, İngilizce değerlendirme ve metin içi notları Enfal Erkan tarafından çevrilmiştir.

Vartanyan’ın La Mettrie’nin hayatı, düşüncesinin evrimi ve kitabın çağdaş alımlanışına dair bazı makaleleri kitap sonuna eklendi. La Mettrie ile yeni tanışacak okur dilerse buradan başlayabilir.

Her ne kadar aynı felsefe dilini konuşsak da, döneminin popüler dilinde yazılmış bir metin olarak Makine İnsan çağcıl birçok isme ve olaya gönderimler içermektedir. Burada da Vartanyan’ın notları okura kılavuzluk yapacaktır; ‘Ed.’ kısaltmasıyla gösterilen tüm notlar kendisine aittir.

Ebubekir Demir

Yayıncının Uyarısı

Böylesine cesur bir kitaba imza atma cüretini göstermeme belki şaşılacaktır. Aslında dini alt etmek için yapılan bütün o girişimler yüzünden dine inanmıyor olsaydım ve eğer başka bir yayıncının benim vicdan ilkesi gereği reddeceğim bir şeyi yapmak için bu kadar istekli olmayacağına ikna olabilseydim, gerçekten de bunu yapamazdım. Tedbirin bizden zayıf zihinlere büyülenme fırsatını vermememizi istediğini biliyorum. Ancak onların zaten böyle olduğunu varsayarsak, ilk okumada gördüm ki, zayıf zihinler için korkacak pek de bir şey yok. Teolojinin ya da dinin fikirlerine karşıt savları ortadan kaldırmak için bu kadar özenli ve tetikte olmak neden? Bu, toplumu onları ayarttığımıza inandırmak olmaz mı? Ve toplum bir kere şüphe etmeye başladı mı, elveda artık inanca, dolayısıyla da dine! Hangi yöntemle, hangi umutla din-dışıların kafasını karıştırabiliriz, onlardan korkuyorsak şayet? Onlara akıllarını kullanmayı salık vererek yalnızca geleneklerine karşı nutuk çekmekle, üstelik bu geleneklerin düşünme biçimleriyle aynı sıkı denetimi hak edip etmedikleri konusunda bilgi sahibi dahi olmadan, yetinirsek onları nasıl geri döndürebiliriz?

Böyle bir tutum inanmayanların elini güçlendirir…