Birazoku

Fransız filozof René Descartes düşünce tarihinde iz bırakmış büyük bir dehadır. Onun felsefesinin etkisi, Malebranche, Arnauld, Locke, Leibniz, Spinoza, Berkeley gibi erken modern çağın filozoflarından başlayarak Kant’a, Fichte’ye ve Schopenhauer’a kadar uzanır.

Descartes felsefede yenilikçi bir zihin olmanın ötesinde, cebri geometriye uyarlayan öncü bir matematikçidir; optikteki çalışmalarıyla bir fizikçidir ve hayvanlar üzerinde yaptığı diseksiyon çalışmalarıyla kan dolaşımını açıklamış bir fizyologdur. Bu alanlardaki katkılarıyla, felsefe tarihi kadar bilim tarihine de adını altın harflerle yazdırmıştır.

Hegel, Descartes için “O bir kahramandır” diyordu. Peki, modern felsefenin kurucusu ve felsefe tarihine yön veren bu kahraman Descartes kimdir? Onun hayatındaki matematiksel ve metafizik evreler, düşüncesinde neye karşılık gelir? Skolastik felsefeyi ve Aristotelesçi felsefeyi nasıl aşmaya çalışmıştır? Descartes’ın nedensellik yorumunun modern bilim için anlamı nedir? Metodik şüphe, benliğin keşfi ve geçici ahlak, Descartes’ın felsefesinde ne anlama gelir?

Fransız filozof Alfred Fouillée, bu kitapta, bu soruların eşliğinde Descartes felsefesine giriş için uygun bir anahtar sunmaktadır.

İÇİNDEKİLER

Sunuş 11
Birinci Bölüm
Hayatı ve Eserleri 13
İkinci Bölüm
Descartes’a ve Çağımız Bilimine Göre
Dünya Sistemi
28
1. Kartezyen Devrim 28
2. Evrensel Matematik ve Mekanik 42
3. Mekanik Fizik 52
4. Mekanik Fizyoloji 55
5. Descartes’ın Bilimsel Sisteminin Değeri 60
Üçüncü Bölüm
Kartezyen İdealizm 66
1. Bilgi Kritiği 66
2. Düşünce ve Onun Maddeyle İrtibatı 78
3. İdealar Teorisi 88
4. Mükemmel Varlık İdeası 91
5. Maddenin Mevcudiyeti 98
Dördüncü Bölüm
Descartes’ta Psikoloji ve Ahlak 104
1. Psikoloji 104
2. Ahlak 111
Beşinci Bölüm
Descartes’ın Edebiyattaki ve Felsefedeki Etkisi 126
Dizin 154

Sunuş

‘Modern felsefe’ olarak adlandırılan dönem, felsefe tarihinde Descartes ile başlar. Kitapta yazarın da belirttiği gibi Descartes’ın felsefesini ‘modern’ kılan, her şeyden önce, Skolastik felsefeye Aristoteles’ten intikal etmiş ‘ereksel’ nedenleri tabiatın açıklanmasından dışlayarak modern bilime ‘mekanik’ veya ‘mekanistik’ nedensellik paradigmasını armağan etmiş olması yanında, felsefi konularda meşhur metodik şüphesiyle otoriteye başvurmayı reddederek sadece kendi zihnine apaçık görünen hakikatlere güvenmesidir. Pek uzun sayılmayacak ömrüne rağmen Descartes, düşünce tarihinde her fâniye nasip olmayacak bir iz bırakmış büyük bir dehadır. Onun felsefesinin etkisi, Malebranche, Arnauld, Locke, Leibniz, Spinoza, Berkeley gibi erken modern çağ filozoflarından başlayarak Kant’a, Fichte’ye ve Schopenhauer’a kadar uzanır. Her hâlükârda, güçlü felsefi sistemler arasında Descartes’ın düşüncelerine kayıtsız kalanı yoktur. Descartes felsefede yenilikçi bir zihin olmanın ötesinde, cebri geometriye uyarlayan önder bir matematikçi; bilhassa optikteki çalışmalarıyla bir fizikçi; hayvanlar üzerinde yaptığı teşrih/diseksiyon çalışmalarının ürünü olarak, kan dolaşımını açıklamış bir fizyologtur. Bu alanlardaki katkılarıyla, felsefe tarihi kadar bilim tarihine de adını büyük harflerle yazdırmıştır.

Bu çeviri projesi, Yeniçağ felsefesinin ve biliminin önderi Descartes’ın düşüncelerini aslına uygun olarak, demek istediklerini doğru anlayarak aktaran bir kitap arayışımın sonucunda yıllar önce hayata geçmişti. Arayışım sırasında gözden geçirdiğim birçok kitap içinde, Descartes’ı derin…

İkinci Bölüm
Descartes’a ve Çağımız Bilimine Göre
Dünya Sistemi
1. Kartezyen Devrim

Kartezyen devrimi inkar edenler onu anlamıyorlar. Onu ya zaten yıkılmış olan ‘otoriteye dayandırma’1 ilkesini korumaktan ibaret hâle getirirler; ya bu belirsiz terimlerle banal görünebilecek, apaçıklığı hakikatin bir işareti kabul etmekten ibaret hâle getirirler; ya da Descartes’ı Victor Cousin’in önyargılarıyla yorumlamak olan, bilinç yoluyla gözlemi çıkış noktası olarak ve psikolojik refleksiyonu bir metot olarak almaktan ibaret hâle getirirler. Öyleyse Descartes’ın, bilim fikrinde ve metot fikrinde neyi yenilediğini saptamamız mühimdir; zira Kartezyen devrimi karakterize eden bu yenilenmeden başka bir şey değildir. Descartes’ın çağında, eserlerine Yeni Bilim ya da Yeni Organon başlığını koymuş filozoflar eksik değildir. Lakin, bu başlıklar tam olarak sadece Descartes’ın kendi eserine uygundur. O eseri anlamak için, ondan önce bilimin ve metodun ne olduğunu karakterize etmek gerekir. Descartes’ın derslerinin, çağımızın bilim insanları ve filozofları için de anlaşılmasının hâlâ iyi olacağına inanıyoruz; günümüzde bile, kim Skolastik önyargılardan kendini tamamen sıyırmış olmakla övünebilir?

Aristoteles’in mantığı, Platon’un ve bütün Antikçağın mantığı gibi, niceliklerin ve fenomenlerin mantığı olmaktan…

Beşinci Bölüm

Descartes’ın Edebiyattaki ve Felsefedeki Etkisi

Descartes ‘güzel’i elbette ‘doğru’ tipinde kavrar. Bir gün Madam du Rosay’e hakikatin/doğruluğun güzelliğiyle kıyaslanabilecek hiçbir güzellik bilmediğini söyledi. Bir başka seferinde de, tesadüf edilmesi en zor üç şeyin güzel bir kadın, iyi bir kitap, mükemmel bir vaiz olduğunu ekledi. “Mükemmel güzellikte” bir kadında, güzellik “birkaç belirli kısmın parlaklığından” ibaret değildir; ondaki güzellik, “geri kalanlarda orantı iyi korunmaz, bileşik kusursuz olmaz diye, onlardan hiçbirinin diğerlerine göre üstünlük sağlamayacak surette var olduğu, bütün kısımların beraberce tam bir uyumu ve dengesidir.” Burada, Descartes’ın düzenli ve sistemli olana, tam da bu nedenle rasyonel olana âşık bilimsel ruhu teşhis edilir. Ona göre yaşayan bedende “sağlık, hiç, en az hissedilir olduğu andan daha mükemmel değildir”; ruhun sağlığı doğrunun bilgisidir: “Ona sahip olunduğunda, kişi artık onu düşünmez”; aynısı, temel değerini söze ve üsluba döken sanat eserlerindeki sağlık için de geçerlidir. Halkın, “aldatıcı ve sahte güzellikler” tarafından büyülenmeye alışkın olduğu doğrudur; ama güzel bir genç kızın teni ve rengi, “[kozmetik olarak] allıktan ve sevişen yaşlı bir kadının al al olmasından” farklıdır. Descartes bize, şiire tutulmakla başladığını ve son yazdıklarının Stockholm’de Münster Barışı’nı izleyen şenlikler için düzülmüş mısralar olduğunu söyler.

Ama onun her şeyden önce özümsemesi gereken şey, matematiğin ve metafiziğin soyut şiiriydi. Filozoflar tarafından genel olarak sevilen…