Birazoku

16. yüzyıl sonu ve 17. yüzyılın ilk yarısı Osmanlı ekonomisi ve toplumu için bir bunalım dönemi olarak bilinir. Mehmet Kuru, Osmanlı arşivlerindeki özgün ve titiz çalışmalarına son 20 yılda başka çalışmalarda elde edilen bulguları da ekleyerek yaşanan parasal ve iktisadi bunalıma yerel, bölgesel ve küresel boyutlarıyla yeni bir açıklama getiriyor. Gayet kapsamlı ve zevkle okunan bir kitap.

Şevket Pamuk, Boğaziçi Üniversitesi

Ortaçağ Avrupası’nın genelde en önemli iktisadi sorunlarından birisi olarak küçük para sorunu göze çarpar. Temelde “küçük para birimlerinin fiziksel olarak üretilmesindeki zorlukları” yansıtan bu sorun, metal paralar içinde fiziksel olarak ihtiva edilen gümüş ya da altının “güvenilir” miktarda olmamasından da kaynaklanmaktaydı. Altı yüzyıllık imparatorluk tarihini bir “krizler imparatorluğu” olarak özetleyen Mehmet Kuru da, bu çok kapsamlı tarihsel anlatısında Osmanlı’nın 15 ve 16. yüzyıllarda yaşamış olduğu para darbı ve Doğu’ya gümüş akışı ile başlayan serüvenini, Avrasya para piyasalarının 17. yüzyıldaki entegrasyonuna değin aktarıyor. Nefes kesici bir iktisadi tarih serüveni…

A. Erinç Yeldan, Kadir Has Üniversitesi

Mehmet Kuru, 16 ve 17. yüzyıllarda yaşanan para krizlerinde hem devlet yöneticilerinin hem de halkın çözümlerini irdeleyerek Osmanlı’yı anlamanın yeni anahtarlarını sunuyor.

İÇİNDEKİLER

Teşekkür 13
Giriş 15
Birinci Bölüm
Modern Öncesi Dünyada Çift Metalli (Bimetalik)
Piyasalar ve Para Politikaları
24
İkinci Bölüm
15 ve 16. Yüzyıllarda İmparatorlukta Para Darbı
ve Doğu’ya Gümüş Akışı
34
Üçüncü Bölüm
1566 Tağşîşi ve İki Bölgeli Para Piyasasına Geçiş 54
Dördüncü Bölüm
Gresham Yasası yahut “Ak Akçe Kara Gün İçindir” 69
Beşinci Bölüm
Avrupa’nın “Fiyat Devrimi” ve Osmanlı
İmparatorluğu’nun Para Krizi
77
Altıncı Bölüm
Başarısız Bir Ekonomi Politikası Olarak 1585
Tağşîşi
98
Yedinci Bölüm
1589 Sikke Tashîhi ve Beylerbeyi Vakası 118
Sekizinci Bölüm
Parasal Krizin Son Evresi ve İmparatorluğun Para
Piyasalarının Entegrasyonu
131
Dokuzuncu Bölüm
17. Yüzyılda Avrasya Para Piyasalarının
Entegrasyonu
155
Sonuç 169
Kaynakça 176
Dizin 188

Teşekkür

Elinizdeki çalışmanın temeli, 2017 yılında Toronto Üniversitesinde tamamladığım doktora tezimin bölümlerinden biri olan “Osmanlı Piyasalarının Parasallaşma Süreci” başlıklı bölüme dayanmaktadır. Dolayısıyla bu çalışma ile ilgili olarak herkesten önce doktora tez danışmanım Natalie Rothman’a teşekkür etmek isterim. Natalie, zihin açan soruları ve farklı perspektifler sunan yorumlarıyla çok iyi bir danışman olmasının ötesinde mentörlüğü, öğrencileri ve meslektaşlarıyla iletişimi, araştırma süreçlerindeki titizliği ve güler yüzüyle benim için her zaman bir rol model olacaktır. Natalie ile çalışma imkanı bulduğum için kendimi çok şanslı sayıyorum.

Doktora tezi kapsamında, kısa bir bölümde incelediğim bu araştırma konusu üzerine doktora sonrasında çalışmayı sürdürdüm. Bu mesai sonucu ortaya çıkan bu çalışmada, meseleyi daha kapsamlı şekilde ele almanın yanında tezde öne sürdüğüm bazı argümanları da gözden geçirme fırsatım oldu. Bu süreçte çok sayıda meslektaşımdan, çalışmamın farklı aşamalarında destek aldım. Hülya Canbakal, Kayhan Orbay, Kıvanç Karaman, Oktay Özel, Ömerül Faruk Bölükbaşı ve Şevket Pamuk kitabın muhtelif taslaklarını okuyarak geri bildirimlerde bulundular. Dennis O. Flynn çalışmamın İngilizce versiyonunu okuyarak görüşleri ve yorumlarıyla katkıda bulundu. Her birine minnettarım. Kitabın haritalarının hazırlanması aşamasında Eylül Karanfil ve Fatma Öncel’e yardımlarından dolayı teşekkür ederim. Kitabın son okumasını yapma inceliği göstererek, benim gözümden kaçan pek çok hatayı yakalayan dikkatli gözler, Cevat Sucu, Nida Nebahat Nalçacı ve Seda Kurt’a da teşekkür borçluyum.

Sabancı Üniversitesi’nde beş yıldır birlikte çalışmaktan büyük keyif aldığım Emre Erol ve Marloes Cornelissen Aydemir için ayrı bir paragraf açmam gerekiyor. İnsanın akademiye olan saygısının pekiştiren bu iki akademisyen olmasaydı, kitabı hazırlayacak zamana ve motivasyona sahip olamazdım. Çalışma disiplinlerine hayran olduğum dostlarım Emre ve Marloes ile daha uzun yıllar aynı çatı altında birlikte çalışmayı çok isterim. Ayrıca, Sabancı Üniversitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi dekanı Meltem Müftüler-Baç’a verdiği destek ve sağladığı çalışma ortamı için çok teşekkür ederim.

Son olarak, elbette geniş ve güzel ailem için birkaç satır yazmam gerekiyor. Annemin, babamın ve kardeşlerimin, aldığım her kararda arkamda olduğunu bilmek hayatım boyunca kendimi her zaman güvende hissetmemi sağlayan çok kıymetli bir konfor alanı sağladı. Çocuklarım İpek’e ve Ali’ye de her şeyden önce hayatıma kattıkları neşeyi borçluyum. Onlar olmasaydı, belki bu kitap biraz daha erken bitebilirdi ama hayat bu kadar neşeli olmazdı. Sevgili eşim Alev, doktoraya adım attığım ilk günden bugüne bir akademisyenle aynı hayatı paylaşmanın bütün zorluklarına ortak oldu. Her sendelediğimde beni tutup kaldıran eşim olmasaydı akademik kariyer yapma konusunda bu kadar kararlı olamayabilirdim. Dolayısıyla sadece bu kitabı değil tüm akademik kariyerimi eşim Alev’e borçlu olduğumu tüm samimiyetimle söyleyebilirim. İyi ki varlar.

Giriş

Osmanlı İmparatorluğu’nun geç Ortaçağ döneminde atılan temellerinden, modern dünyanın ilk dünya savaşına ulaşan uzun tarihini tek bir tema üzerinden anlatma ve imparatorluğa onu tanımlayacak bir isim koyma derdine düşecek olursanız, altı asırlık uzun bir ömrü olan bu imparatorluğu “krizler imparatorluğu” olarak isimlendirmek gayet mümkündür. Siyasi istikrarsızlıklardan savaş meydanında yaşanan bozgunlara, ayaklanmalardan ekonomik buhranlara, kıtlık ve kuraklıklardan salgın ve depremlere uzanan muhtelif sorunlarla defalarca boğuşan imparatorluk, karşı karşıya kaldığı tüm bu sarsıntıları bir şekilde atlatmayı başarır ve son bin yılın en uzun ömürlü siyasi organizasyonlarından biri olarak tarih sahnesindeki yerini alır. Elbette bu durumu, aynı perspektiften değerlendirecek olursak bir bakıma “krizleri aşan imparatorluk” tanımı da Osmanlı İmparatorluğu için bir o kadar geçerlidir.

mparatorluğun kendi hikâyesinde, onun başından geçen badireleri sadece kronolojik olarak sıralamak dahi sayfalar doldurur. Kronolojik olarak listelenebilecek tüm bu siyasi, askerî, ekonomik ve toplumsal “kriz” anları arasında önem sırasına göre yeniden bir sıralama yapmak ise çok kolay değildir. Bununla birlikte, imparatorluk tarihinde bazı dönemler vardır ki üst üste yaşanan sarsıntılar neticesinde imparatorluğun ekonomik ve siyasi yapısını şekillendiren temel dinamiklerde değişim yaşanır. Bu süreçlerin neticesinde tüm emperyal kurumların yeniden düzenlendiğini görürüz.

Böylesi “dönüştürücü” etki yaratan “kriz” dönemlerinin belki de en önemlilerinden biri, 16. asrın son çeyreğinde baş…