Birazoku

Son yüzyılın en önemli Müslüman düşünür ve devlet adamlarından birisi olan Aliya İzetbegoviç’in başyapıtı sayılan Doğu Batı Arasında İslam, büyük bir bilgi birikimini derin bir tefekkür ile harmanlayarak geniş bir bakış açısı sunuyor.

Felsefe, sanat ve sosyoloji gibi disiplinlerin kültürel öğelerle etkileşimlerini temel alan bir düşünce sistematiği inşa eden İzetbegoviç, İslam’ın kuşatıcı ve dönüştürücü özüne doğru bir yol izliyor. Doğu’da ve Batı’da, İslam’ın bütün güzelliklerini tıpkı güneşin hareketlerini takip eder gibi modern dünyanın karanlık yanlarına ulaştırmak isteyen bu eser aynı zamanda örnek bir yaşamın da ürünü.

“İslam, adını kanunlarından, emir ve yasaklarından, talep ettiği bedensel ve ruhsal çabadan değil, tüm bunları kapsayan ve aynı zamanda aşan, bir marifet anından, ruhun zaman ile yarışma kuvvetinden, bir mevcudiyetin sunabileceği her şeye tahammül etme dirayetinden, tek kelime ile teslimiyet hakikatinden almıştır.

Ey teslimiyet, senin adın İslam’dır!”

Aliya İzetbegoviç 8 Ağustos 1925 tarihinde Bosna Hersek’in Bosanski Şamats kentinde dünyaya geldi. İki yaşında iken ailesi ile birlikte hayatının geri kalan kısmını geçireceği, Saraybosna’ya taşındı. 1944 yılında liseden mezun oldu.

Gençlik yıllarında İslami çalışmalara ve Müslümanların sorunlarına ilgi gösterdi. 1946 yılında, El Hidaye Teşkilatı’nın gençlik kolları konumundaki, Genç Müslümanlar (Mladi Müslümani) teşkilatına üye olduğu gerekçesiyle, üç yıl hapse mahkûm edildi. Hapisten çıktıktan sonra önce ziraat fakültesine gitti. Ardından buradaki eğitimini yarıda bırakıp, hukuk fakültesine kayıt yaptırdı. Daha sonra kendini entelektüel çalışmalara vererek, 1970 yılında İslam Deklarasyonu’nu yayımladı. On yıl sonra da Doğu ve Batı Arasında İslam’ı tamamladı. 1983 yılında, düşüncelerinden dolayı, bir kez daha 14 yıl hapse mahkûm edildi.

Bu sürenin beş yılını hapiste geçirdi. Yugoslavya’nın dağılma sürecinde Demokratik Eylem Hareketi (SDA) isimli partiyi kurdu, genel başkan seçildi. Komünist rejimin çökmesinin ardından, Haziran 1990’da yapılan ilk seçimde, Bosna Hersek Federal Cumhuriyeti Devlet Başkanı seçildi. Sırp ve Hırvat güçlere karşı yürütülen bağımsızlık savaşında başkomutanlık görevini üstlendi. 1995 yılında, savaşı sonlandıran Dayton Antlaşması’nı imzaladı. 1996 yılında yapılan seçimlerde, üçlü başkanlık konseyine seçildi. 2000 yılında sağlık problemlerini gerekçe göstererek, başkanlık görevinden istifa etti. Üç yıl sonra 19 Ekim 2003 tarihinde, Saraybosna’da vefat etti. Kovaçi mezarlığında, birlikte bağımsızlık mücadelesi verdiği şehitlerle birlikte, defnedildi.

Boşnakça yayımlanmış kitapları: İslami Yeniden Doğuşun Problemleri-İslam Deklarasyonu (Problemi Islamskog Preporoda-Islamska Deklaracija), Doğu ve Batı Arasında İslam (Islam Između Istoka i Zapada), Özgürlüğe Kaçışım-Hapishaneden Notlar 1983-1988 (Moj Bıjeg u Slobodu-Bilješke iz Zatvora 1983- 1988), Anılar-Otobiyografik Kayıt (Sjećanja-Autobiografski Zapis), Bosna Büyük Sırdır-Röportajlar 1989-1995 (Bosna je Velika Tajna-Intervju 1989-1995), Bilgi ve Güç Zamanı-Röportajlar 1996-2003 (Doba Znanja i Strpljenja-Intervju 1996- 2003), Köle Olmayacağız-Konuşmalar 1990-1995 (Robovi Biti Nećemo-Govori 1990-1995), Soğuk ve Acılı Barış Günleri-Konuşmalar 1996-2003 (Dani Hladnog i Gorkog Mira-Govori 1996-2003), Dünyaların Kavşağında Bildiriler, Raporlar, Mesajlar, Mektuplar 1990-2003 (Na Razmeđu Svjetova-Izjave, Obraćanja, Poruke, Pisma 1990-2003), İnsan Seçiminin Onuru (Dostojanstvo Ljudskog Izbora).

*

İÇİNDEKİLER
GİRİŞ ……………………………………………………………………………………………….. 9
KARŞITLIKLAR CETVELİ………………………………………………………24
I. KISIM
ÖNCÜLLERİN İNCELENMESİ
I. BÖLÜM
EVRİM VE YARATILIŞ
I. DARWIN VE MICHELANGELO………………………………….33
II. İPTİDAİ İDEALİZM…………………………………………………………40
III. CANLILAR ÂLEMİNDEKİ DÜALİZM………………………58
IV. HÜMANİZMİN ANLAMI……………………………………………….73
II. BÖLÜM
KÜLTÜR VE MEDENİYET
I. ALET VE KÜLT: İKİ TARİH………………………………………….87
II. DÜALİZMİN REFLEKSİ………………………………………………..89
III. EĞİTİM VE MEDİTASYON…………………………………………..93
IV. MÜSPET VE KLASİK EĞİTİM …………………………………….97
V. KİTLE KÜLTÜRÜ DENİLEN OLGU……………………….. 101
VI. KÖY VE ŞEHİR……………………………………………………………… 106
VII. İŞÇİ SINIFI……………………………………………………………………… 108
VIII. DİN VE DEVRİM ……………………………………………………………111
IX. İNSANA KARŞI İLERLEME ……………………………………… 113
X. TİYATRONUN KÖTÜMSERLİĞİ……………………………… 124
XI. NİHİLİZM ……………………………………………………………………….. 128
III. BÖLÜM
SANAT FENOMENİ
I. SANAT VE BİLİM ………………………………………………………… 133
II. SANAT VE DİN …………………………………………………………….. 140
III. SANAT VE ATEİZM (SSCB’DE SANAT) ………………. 148
IV. SANATIN SOMUT DÜNYASI
(SANATSAL VE SOSYOLOJIK YAKLAŞIM) ………. 152
V. SURET VE ŞAHSIYET
(INSAN ŞAHSININ DRAMI)……………………………………… 158
VI. SANATÇI VE ESERİ ……………………………………………………. 162
VII. ÜSLUP VE FONKSİYON…………………………………………….. 167
VIII. SANAT VE ELEŞTİRİ
(ELEŞTIRININ BAŞARISIZLIĞI)…………………………….. 169
IV. BÖLÜM
AHLÂK
I. VAZİFE VE MENFAAT………………………………………………… 173
II. NİYET VE AMEL………………………………………………………….. 177
III. ZORLA TERBIYE ETME VE EĞITIM…………………….. 181
IV. AHLÂK VE İNSAN AKLI …………………………………………… 184
V. BİLİM VE BİLİM İNSANI VEYA
KANT’IN İKİ ELEŞTİRİSİ………………………………………….. 190
VI. AHLÂK VE DİN…………………………………………………………….. 193
VII. SÖZDE “KAMU MENFAATİ” AHLÂKI………………….. 199
VIII. TANRISIZ AHLÂK ……………………………………………………….. 208
V. BÖLÜM
KÜLTÜR VE TARİH
I. İPTİDAİ HÜMANİZM………………………………………………….. 219
II. SANAT VE TARİH ………………………………………………………… 225
III. AHLÂK VE TARİH……………………………………………………….. 231
IV. SANATÇI VE TECRÜBE…………………………………………….. 235
VI. BÖLÜM
DRAM VE ÜTOPYA
I. İDEAL TOPLUM……………………………………………………………. 239
II. ÜTOPYA VE AHLÂK……………………………………………………. 245
III. TEBAA VE SAPKINLAR…………………………………………….. 249
IV. TOPLUM VE TOPLULUK ………………………………………….. 250
V. ŞAHSİYET VE “SOSYAL BİREY”……………………………. 254
VI. ÜTOPYA VE AİLE ……………………………………………………….. 258
II. KISIM
İSLAM – İKİ KUTUPLU BİRLİK
VII. BÖLÜM
HZ. MUSA – HZ. İSA – HZ. MUHAMMED
I. BURADA VE ŞİMDİ…………………………………………………….. 273
II. SAF DİN…………………………………………………………………………… 277
III. HZ. İSA’NIN KABULÜ VE REDDİ…………………………… 281
VIII. BÖLÜM
İSLAM VE DİN
I. İSLAM’IN BEŞ ŞARTININ DÜALİZMİ…………………. 291
II. DOĞAYA DÖNÜK DİN ……………………………………………….. 304
III. İSLAM VE HAYAT………………………………………………………… 318
IX. BÖLÜM
HUKUKUN İSLAMİ DOĞASI
I. HUKUKUN DÜALİZMİ………………………………………………. 329
II. CEZA VE TOPLUMSAL KORUMA…………………………. 340
X. BÖLÜM
SAF DİN VE SAF MATERYALİZMİN
İMKÂNSIZLIĞINA DAİR
FİKİRLER VE GERÇEKLİK
II. İSA VE HRİSTİYANLIK………………………………………………. 353
III. MARX VE MARKSİZM………………………………………………. 357
IV. EVLİLİK ………………………………………………………………………….. 365
V. İKİ ÇEŞİT HURAFE……………………………………………………… 369
XI. BÖLÜM
İSLAM DIŞINDAKİ “ÜÇÜNCÜ YOL”
I. ANGLOSAKSON DÜNYASININ DÜALİZMİ……….. 375
II. TARİHİ UZLAŞMA VE SOSYAL DEMOKRASİ…… 386
DİZİN…………………………………………………………………………………………… 397

GİRİŞ

1.

Çağdaş dünya uzun yıllardır süren, sonu meçhul ve sert ideolojik çatışmaların gölgesinde. Çatışmaya hepimiz ya taraf ya da kurban olarak bir şekilde dâhil olmuş durumdayız. Bu dev hesaplaşmada İslam nerede duruyor? Günümüz dünyasının şekillenmesinde İslam’ın rolü var mıdır?

Bu kitap, kısmen de olsa bu soruya cevap vermeye çalışmaktadır.

Hayatta yalnızca üç çeşit bütünleyici dünya görüşü -ki bundan fazlası olamaz- mevcuttur. Bunlar dinî, materyalist ve İslami1 dünya görüşüdür. Bunlar bilinç, varlık ve insan olarak tanımladığımız üç temel kavrama eş düşmektedir veya onların yansımasıdır. Eski zamanlardan günümüze kadar var olmuş bütün ideoloji, felsefe ve düşünce sistemi son tahlilde bu üç temel dünya görüşüne indirgenebilir. Bunlardan ilki, yegâne veya birincil olarak ruhun varoluşunu, ikincisi yegâne veya birincil olarak maddenin varoluşunu esas alırken, üçüncüsü ruh ve maddenin eş zamanlı mevcudiyetinden hareket eder. Sadece madde var olsaydı, maddecilik mantıklı tek felsef…