Birazoku

“Devrimci Öznenin Yeniden Doğuşu”

“Bu kitap bizi, Freud’un metapsikolojisinin ve Hegel’in tanınma diyalektiğinin Fanon’un özgürleşme düşüncesi üzerindeki önemini yeniden düşünmeye davet ediyor.”
–Nigel C. Gibson

“Bird-Pollan, Hegel, Freud ve Fanon’da olumsuz ve kendiyle-bütünleşme arasındaki ilişkiye dair zekice bir analiz sunarak bugüne kadarki geleneksel düşünceye meydan okuyor.”
–Mari Ruti

Özne olma süreci, sancılı, hatta çoğu zaman kanlı bir süreçtir. Kendiyle-bütünleşme, özünde, doğayla, öteki’yle bütünleşmeyi, yani özgürleşmenin diyalektiğini gerektirir. Bu kitap, öznenin kuruluş sürecini Hegel, Freud ve Fanon düşüncesi üzerinden okuyor. Aynı zamanda kitap, bu diyalektiğe etkide bulunan filozofları (Kant, Marx, Sartre), postkolonyal çalışmaları (Bhabha, Spivak) ve psikanalist bakışı da (Lacan, Kohut, Adler, Winnicott, Caruth) ihmal etmiyor.

Bu kitap, Fanon’un özne teorisine ve sosyal teoriye yaptığı katkının derinliklerini keşfe çıkıyor. Aynı zamanda Fanon’un projesinin, Freudyen psikanalizin politik boyutlarını ve Hegel’in toplum teorisinin psikolojik boyutlarını anlamayı nasıl mümkün kıldığını gösteriyor.

İÇİNDEKİLER

Kısaltmalar 13
Teşekkür 14
Giriş 17
Birinci Bölüm 33
Kant, Hegel, Freud ve Öznenin Yapısı 33
Giriş: Ortak Bir Teorik Model 33
İdealizm 34
İdealizm, Olumsuzluk ve Materyalizm 38
Üç Analiz Düzeyi: Ontolojik, Metapsikolojik ve Psikolojik 40
İdealizm ve Kant’ın Kategorik Buyruğu 45
Hegel 48
Hegel ve Normların Evrimi 49
Özbilince Geçiş 52
Köle-Efendi Diyalektiği: Özgürlük Talebini Dile Getirmek 57
Köle-Efendi Diyalektiği: Özgürlük ve Emek 62
Sonuç 67
Freud, Olumsuzluk ve Özbilinç 68
Freud ve İdealizm 70
Mekanistik Modelden İdealist Modele 72
Ontolojik Düzey: Dürtü Kuramı 75
Metapsikolojik Düzey: İkinci Topoloji ve Toplumsal
Eleştiri Olanağı
80
Eros, Narsisizm ve Nesne 82
Süperego, Oidipus Kompleksi ve Özbilinç 89
Sonuç 94
İkinci Bölüm
Travma ve Diyalektik 95
Giriş: Psikolojik ve Politik 95
Özneye Dair İki Açıklama: Parçalanmış Özne ve Kendiyle
Bütünleşen Özne
97
Parçalanmış Özne 98
Lacan ve Parçalı Psişe 102
Fanon’u Parçalanmış Özne Üzerinden Okumak 105
Parçalanmış Özne Modelinin Eleştirisi 111
Travma Teorisyeni Olarak Fanon 115
Freud’un Travma Teorisi 122
Diyalektik Model: Travma Değil Kayıp 129
Sonuç: Kayıp, Arzu ve Tarih 133
Fanon’un Özne Teorisi 133
Fanon’un İki Travma Teorisi 134
Fanon’un Diyalektik Modeli ve Tanınma Teorisi 139
Sonuç 148
Üçüncü Bölüm
Fanon’un Irk ve Sömürgecilik Psikopatolojisi 150
Giriş 150
Özbilinci Konumlandırmak ve Oidipus Kompleksi 152
Hegel’in Özbilinç Teorisi 154
Freud’un Oidipus Kompleksi ve Bilinçten Özbilince Geçiş 161
Fanon’un Irk Patolojisi Teşhisi 168
Analizin Sosyojenik Düzeyi ve Oidipus Kompleksinin
Eleştirisi
171
Süperego ve Kolektif Katarsis 173
Beyaz Adamla Temas ve Süperegonun Tersine Dönüşü 176
Egonun Çöküşü 178
Kolonyal Öznenin Fail Olamaması ve Ahlaki Kısıtlılığı 181
Sistematik Aşağılık Hissi 184
Mannoni ve Adler’de Aşağılık Hissi 186
Aşağılık Hissi ve Hegel’in Tanınma Teorisi 191
Kazanılmamış Özgürlük 193
Özbilinç ve Psikiyatrik Tedavi: Fanon’un Klinik Yazıları 195
Akıl Hastalıklarının İdealist Açıklaması 197
Sorun ne? Kolonyal Psikiyatrinin İki Bakış Açısı 200
Kolonyal Tıp Kurumunun Teşhisi 201
Hastanın Perspektifi 204
Akıl Hastalığı 206
Toplumsal Tedavi 208
Psikiyatrik ve Politik 212
Dördüncü Bölüm
Devrimci Öznenin Yeniden Doğuşu 214
Giriş: Yeniden Doğuş Fikri 214
Fanon’un Hegelci Paradigması 217
Fanon’un Freudcu Paradigması 221
İki Paradigmanın Birleştirilmesi: Gelişim Ekseni 223
İki Paradigmanın Birleştirilmesi: Öznelerarasılık Teorisi 225
Fanon’un Hegelci Özne Kuramı 229
Boş Özne 229
Eşitlik ve Antagonizma 232
Kendi Kendinin Efendisi Olmak için Şiddet 235
Psikanalitik Açıklama: Saldırganlık, Narsizm ve
Öznelerarası İdeal
242
Ölüm Dürtüsü, Eros ve Freud’un İktisadi Açıklaması 245
Metapsikolojik Düzey: Saldırganlık/Narsisizm ve Nesne
Seçimi
248
Saldırganlık ve Yapıcı Narsisizm 249
Narsisizm ve Eros 251
Nesne İlişkileri Olasılığı 252
İstikrarlı Bir Ego/Ego-ideali İlişkisine Doğru 255
Sonuç: Saldırganlık, Narsisizm ve Öznenin Oluşumu 257
Beşinci Bölüm
Hegel, Freud ve Fanon’un Tarih Teorileri 262
Giriş 262
Freud’un Tarih Felsefesi 266
Özdeşleşme, İdeal ve Orijinal Birlik 269
Bireyin İnşası Olarak Ego-ideali 271
Toplumsallığı Oluşturan Ego-ideali 274
İlkel Sürü ve Kategorik Buyruk 276
İlk Sürü ve Normların Öznelerarasılığı 279
Hegel’in Tarih Felsefesinde İdealizasyon ve Olumsuzluk 283
Tarihe Girmek 285
Arzu, Otorite ve Medeniyet 289
Özne Kavramını Genişletmek: Etik Yaşam 291
Fanon’un Etik Gelişim Teorisi 295
Fanon’un Sartre’la Yüzleşmesi 296
Fanon’un Tarihe Eleştirel Yaklaşımı 301
Fanon’un Aydınlanma İdealini Eleştirisi 306
Sonuç 311
Tanınmanın Politik ve Libidinal İdeali 311
Kaynakça 315
Dizin 335

Teşekkür

Bu kitabım, pek çok kitap gibi, son yirmi yılda biriktirmekten zevk aldığım entelektüel borçlarımı bir tür ödeme girişimimdir. Bazı borçlar aşikâr olsa da –burada Kant’ın, Hegel’in, Freud’un ve Fanon’un söylemediği hiçbir şeyi yazmadım– öbürleri daha az belirgindir, ancak böyle olmaları onları daha önemsiz kılmaz. Bu kitapta temel olarak ilgilendiğim düşünürlerin söyledikleri açık olsa da ben burada esasında gizli içeriklerle ilgileniyorum. Bu yüzden bana bu düşünürleri okumanın yolunu gösteren insanlara, buradaki ilk dört düşünürden daha az olmayan bir borcum var.

Lisansüstü eğitimim esnasında Gregg Horowitz ve Jay Bernstein ile çalışma şansım oldu. Onların Adorno, Freud ve Hegel okumaları benim olumsuza dair düşüncelerimi olabildiğince keskinleştirdi. Yazdıklarımın çoğu, hâlâ onların epey açık bir şekilde ifade etmeye çalıştıkları şeyler üzerine bir tefekkür, ama benim için yine de muamma olarak kaldı. Vanderbilt’teyken Jeff Jackson, Brad Rappaport, Daniel Ramos ve biricik karım Jennifer ile saatlerce süren tartışmalarımızdan yararlandım. Jeff Jackson hâlâ benim en yakın felsefi muhatabım ve bu kitapta onunla defalarca üzerinden geçmediğimiz hiçbir şey yok. Kitabın yazılması beklediğimden daha az zaman aldı ve bu kitap Harvard’da beşerî bilimlerde ders verirken tasarladığım bir makaleden doğdu. Orada araştırma yapan ve ders veren bilim insanlarından oluşan bir grup sayesinde bu kitap projesine başladım. Burada özellikle, Fanon’u müfredata koyan Scott Staring, Reidar Maliks, Thomas Poniah, Patti Leonard, Anya Bernstein ve Richard Tuck’a teşekkür etmek istiyorum.

Harvard’dayken, çalışmalarıyla Kant okumamı derinden etkilemiş olan Chris Korsgaard’ı tanıma zevkini yaşadım. Resmi olarak öğrencisi olmasam da beni seminerlerine ve derslerine davet etti ve onunla yaptığım sohbetlerden çok faydalandım. Bu projenin oluşturulmasının her aşamasında onun etkisi var.

Kentucky Üniversitesi’ndeki meslektaşlarım projemi desteklediler ve taslaklarımın bazı aşamalarını okudular. Arnold Farr, Leon Sachs ve Michel Trask’ın geri bildirimlerinden çok yararlandım. Çalışmamı bitirebilmem için beni çalışmaya heveslendiren meslektaşlarım ve arkadaşlarım arasında Tim Sundell, Renee ve Darius Fatemi, Jeff Clymer, Brandy Anderson, Leon Sachs, Pearle James, Michael ve Stephen Trask, Bob Sandmeyer, Nell Whitman ve Melissa Henke’yi saymalıyım.

Bu arada, Lewis Gordon, Nick Nisbitt ve Nigel Gibson’dan Fanon’la ilgili her konuda değerli tavsiyeler aldım, özellikle Nigel Gibson taslağımın nihai hâline getirilmesinde yardımcı oldu. Jane Gordon ve Neil Roberts, bu projeyi bir sonuca bağlamak için tam doğru zamanda devreye girdiler. Geçtiğimiz yıllarda yakın arkadaş olduğumuz Mari Ruti’yle psikanaliz, felsefe ve postyapısalcı teori arasındaki ilişki üzerine sohbetlerimizden çok yararlandım.

Erken yaşta biriktirdiğim entelektüel borçlar o denli benim bir parçam hâline geldiler ki kendimi onlarsız hayal edemiyorum. Bu kategoriye en eski arkadaşlarımdan biri, neredeyse yirmi beş yıldır Freud hakkında sürekli sohbet ettiğim Daru Huppert giriyor. Üniversitede sayısız ders aldığım David Luft, beni son yirmi yıldır anlamaya çalıştığım metinler ve düşünürlerle tanıştırdı.

Freud’dan öncekilerin bile fark ettiği gibi, kişi en temelde ailesi tarafından şekillendirilir. Ailem neredeyse tüm çabalarımı bıkmadan usanmadan destekledi ve beni olduğum kişi kılarak, benim kendi yolumdan gidebilmemi sağladı. Kardeşim Michael, küçüklüğümüzden beri daimî sırdaşımdır. Karım ve entelektüel yoldaşım Jennifer ve çocuklarım Anna ve Lena her fırsatta düşüncelerimi şekillendirdiler. İlerlemeye devam etmem için beni kararlı bir şekilde destekliyorlar.

İkinci Bölüm:

Travma ve Diyalektik Giriş:

Psikolojik ve Politik Bu bölüm, önceki bölümde geliştirilen Hegel ve Freud okumalarını bir araya getiriyor. Böylelikle, Fanon’un da psişenin diyalektik bir modelini kullandığını gösterebilirim. Kitap boyunca devam edecek olan ana argümanım, Fanon’un teorisini, Hegel’in Tinin Görüngübilimi’nde ve Freud’un metapsikolojisinde kullanılanla aynı idealist teorik modeli kullanarak geliştirdiğidir. Fanon, bireyle ilgili açıklamasını Siyah Deri’de ve Yeryüzünün Lanetlileri’nin ilk bölümünde geliştirir. Önce, Hegel’in Batı uygarlığının gelişimine ilişkin açıklamasına benzer bir toplumsal ve kültürel analiz sunar. Daha sonra, Fanon bunun yeni hümanizm olarak tanındığını anlatır. Fanon’un Freud’u ve psikanalitik metapsikolojiyi kullanması, daha genel olarak, öznenin ırkçı veya sömürge toplumda geçirdiği ruhsal gelişimin Hegel’in sunduğundan daha ayrıntılı bir açıklama yapmayı sağlar.

Bu bölümde başka bir argüman özellikle dikkat çekecektir: idealizmin özünde özerklik, özgürlük veya tanınma fikrine dayanan bir özne entegrasyonu teorisine bağlı olarak yorumlanması. Bu tez, ontolojik, metapsikolojik ve psikolojik üç analiz düzeyini birbirine bağlar. Her bir düzey, kendiylebütünleşmenin farklı bir türünü temsil eder. En temelden (bir yaşamın öznesi olmaktan) en spesifik olana kadar bir açıklama sunmaya çalışırken, farklı somut projeleri tutarlı hâle getirmeye çalışır. Dolayısıyla, benim Fanon yorumum, bu kendiyle-bütünleşme paradigmasının büyük ölçüde Fanon’un yazılarında da işlendiğini görmeme dayanmaktadır.

Bununla birlikte, önerdiğim okuma türüne şiddetle karşı çıkan bir sosyal teori türü var. Parçalanmış özne teorisi dediğim bu okumaya devam edeceğim. Bu okuma, hem Homi Bhabha’nın etkili Fanon okumasıyla hem de travma teorisinin Fanon’u sahiplenişiyle ilgilidir. Parçalanma kavramının aslında parçalarını oluşturduğu daha derin bir birliğe dayandığını göstermek istiyorum. Böylece, göstereceğim gibi, parçalanma ve travma kolonyal özne için kesinlikle sorun olsa da bu kavramlar kendi başlarına kolonyal sistemin bir eleştirisini yapamazlar. Diğer bir ifadeyle, travma, öznelliğin yapısı değil, öznenin yapısındaki bir noksanlıktır. Travma, Fanon’a göre, benlik olmakta başarısız olma hâlidir ve travmaya karşı, mevcut tüm araçlarımızla mücadele edilmesi gerekir.