Birazoku

Yirmi birinci yüzyılın ilk çeyreğinde dünya çok büyük değişimler geçirdi. Gelişen internet ve kitle iletişim araçları mesafeleri kısaltıp zamanı hızlandırarak dünyanın dört bir yanındaki insanları birbirine –tarihte daha önce hiç olmadığı kadar– yaklaştırdı. Bu yakınlaşma daha fazla çıkarın karşı karşıya gelmesine yol açtığı gibi, farklı dillerden, dinlerden, yörelerden insanlar, taleplerinin ve şikayetlerinin ortak olduğunu fark edip daha geniş tabanlı örgütlerde haklarını elde etmek için seferber olmaya başladılar.

Bu kitap, sosyal bilimlerde toplumsal değişim meselesini tabandan yeni bir gözle anlamayı sağlayan bir kılavuz sunuyor. Kolektif seferberliğin yapısını ve faillerini, dünyanın dört bir yanında verilen ırkçılık karşıtı mücadelelerden iklim değişikliği protestolarına, köylülerin toprakları için ayaklanmalarından ataerkil düzenin kıskacından kurtulmaya çalışan kadınların seferberliğine varana kadar, çağdaş toplumların itici gücü hâline gelen toplumsal hareketler olgusunu canlı ve güncel örnekler üzerinden çözümleyerek bileşenlerine ayırıyor ve araştırmacılara toplumsal değişimi hareketler üzerinden anlamanın araçlarını sunuyor.

İÇİNDEKİLER

Teşekkür 11
1
Toplumsal Hareketler 13
2
Toplumsal Hareketler Nasıl İncelenir? 39
3
Toplumsal Hareket Seferberliği Teorileri 75
4
Toplumsal Hareketlerin Ortaya Çıkışı 102
5
Çerçeveleme Süreci 126
6
Bireysel Katılım ve Katılımcı Temini 153
7
Hareketlerin Sonuçları 181
8
Sınırları Zorlamak 217
Sonuç 252
Okuma Önerileri 262
Kaynakça 266
Dizin 319

Teşekkür

Bu kitap 15 yıldır toplumsal hareketler hakkında yaptığım çalışmaların ve gerek lisans, gerekse lisansüstü düzeyde verdiğim derslerin bir ürünüdür. Bu süreçte benden desteğini esirgemeyen onlarca kişiye (ve sınıflarımı dolduran yüzlerce öğrencime) minnettarım. Teksas A&M Üniversitesi’nden Rogelio Saenz, Harland Prechel ve Sam Cohn, kariyerimin başlarında toplumsal hareketler dersi vermem konusunda beni teşvik ettiler. Merced’deki Kaliforniya Üniversitesi’nden Nella Van Dyke da aynısını yaptı. UC Merced’deki araştırma asistanlarımdan oluşan koca bir ordu da bu kitabın taslağının şekillenmesini mümkün kıldı. Bunlar arasında Anna Schoendorfer, Joselyn Delgado, Maria Mora, Miriam Camida, Sarai Velasquez, Carolina Molina, Valezka Murillo, Karen Gomez ve Rocio Murillo yer alıyor. Ayrıca Andrew Zumkehr ve Samuel Alvarez’in teknik uzmanlığından da çok faydalandım. Yurt dışında (Kosta Rika Üniversitesi’nde ve Honduras Ulusal Özerk Üniversitesi’nde) ortak ders verirken ve çalışmalarımı Orta Amerika’daki üniversitelerde sunarken toplumsal hareketin dinamikleri hakkında değerli geri bildirimler aldım. Yıllar boyunca röportaj yaptığım ve devlet baskısından özelleştirmeye, serbest ticaretten çevre kirliliğine kadar çeşitli konularda seferber olan aktivistlere de borcumu ödeyemem. 2008 ve 2015’te aldığım iki Fulbright Bursu bana uluslararası saha araştırmalarına katılmak ve toplumsal hareketlerle ilgili ortak dersler vermek için ihtiyaç duyduğum zamanı ve kaynağı sağladı.

Toplumsal hareketler hakkındaki düşüncelerim Mark Lichbach, Nella Van Dyke, Roxana Delgado, Allen Cordero, Chris Chase-Dunn, Eugenio Sosa, María Inclán, Maria Mora, Alejandro Zermeño ve Rodolfo Rodriguez ile yaptığım işbirlikleri sayesinde gelişti. İlk çalışma arkadaşım ve akıl hocam Linda Stearns’e sonsuza dek minnettarım. Linda’nın rehberliği ve bana ayıracak vakti olmasaydı asla ilerleyemezdim. Laura Hamilton, Nella Van Dyke, Zulema Valdez, Sharla Alegria, Whitney Pirtle, Kyle Dodson, Tanya Golash Boza, Ed Flores, Irenee Beattie, Charlie Eaton, Marjorie Zatz ve Elizabeth Whitt’in aralarında bulunduğu UC Merced’deki sosyoloji bölümümün sıcaklığını da her zaman takdir ediyorum. Kitabın taslağının bazı kısımlarını incelemek ve yeni içgörüler sunmak için harcadığı fazladan zaman için Ed Flores’e şükranlarımı sunuyorum.

University of California Press’in temsilcileri sağ olsunlar ilk günden itibaren bu kitap projesinde beni hep desteklediler. Seth Dobrin bana toplumsal hareketler üzerine kitap yazmamı önerdiğinde çok mutlu oldum. Maura Rausner, el yazmasına son hâlini verene dek beni hep teşvik etti. Sabrina Robleh, kitap yayına hazırlanırken bana sürekli teknik tavsiyelerde bulundu. Editörüm Jeff Wyneken, metni düzenledi düzeltmelerimi sabırla bekledi. Hiç kimsenin hiçbir şeye vakit bulamadığı bir dünyada el yazmasını sonuna kadar okuyup bana yapıcı eleştirileriyle yol gösteren 11 isimsiz hakeme de buradan teşekkür etmek isterim. Sosyolojide yapılan işin üzerine bu kadar fazla yapıcı yorum alma fırsatını bulmak nadirdir. Bunca çabanın ve geri bildirimin sonucunda ortaya şüphesiz çok daha iyi bir metin çıktı. Ayrıca, kitap boyunca başvurduğum ve atıfta bulunduğum yüzlerce toplumsal hareket uzmanına da büyük bir borcum var. Toplumsal hareketler alanına katkılarıyla engin ve zengin bir literatür oluşturan bu isimlerin çalışmaları olmasaydı bu konuya giriş kitabı yazmam da mümkün olmazdı. Kitapta başkalarının çalışmalarını yanlış yorumladıysam bunun sorumluluğu tamamen bana aittir.

Ve en önemlisi, sarsılmaz desteği ve sabrı için Andrea’ya teşekkür ediyorum.

1 Toplumsal Hareketler

kolektif eylemin yapısı

İnsanların gönüllü olarak ortak eylemde bir araya gelmeleri, insanlık tarihi boyunca toplumsal dönüşümün ana itici güçlerinden biri olmuştur. Kolektif seferberlik, büyük dünya dinlerinin yayılmasından köy düzeyinde engellenmesi zor, bulaşıcı hastalıkların azaltılmasına yönelik toplum liderliğindeki halk sağlığı kampanyalarına kadar çok çeşitli bağlamlarda ve toplumlarda derin değişikliklere yol açabilir. Tarihsel önem taşıyan anlarda, gruplar baskı ve tahakküm sistemlerini devirmek ve söküp atmak için mücadele etmek üzere bir araya gelmişlerdir. Bu durum, yerli halkların sömürgeciliğe karşı direnişlerinde ve köle nüfusların başlattığı isyanlarda gözlemlenmiştir. 21. yüzyılda, dünyanın dört bir yanında sıradan vatandaşların kolektif eylemi, küresel ısınmayı yavaşlatmada ve gezegenin hayatta kalmasını desteklemede belirleyici olabilir. Kısacası, insanların kolektif seferberliği, çeşitli amaçlar için kullanılabilecek güçlü bir insan kaynağı oluşturur. Bu kitapta belirli bir kolektif eylem türünü, yani toplumsal hareketleri keşfedeceğiz.

Toplumsal hareketlerin incelenmesi son 20 yılda belirgin bir biçimde arttı. Bu, büyük ölçüde sosyoloji ve ilgili alanlardaki teorik ve empirik ilerlemelerin yanı sıra ABD’deki ve dünya çapında kolektif eylemlerde yaşanan artışın bir sonucudur. Toplumsal hareket araştırmacıları tarafından incelenen seferberliklerin çeşitliliği, Asya, Afrika, Avrupa ve Latin Amerika’daki Trump karşıtı direnişten, neoliberalizm karşıtlığına ve kemer sıkma politikalarına yönelik protestolara kadar uzanıyor. 2011 yılına gelindiğinde, küresel protestolar o kadar yüksek bir seviyeye ulaşmıştı ki Time dergisi “Protestocu”yu “Yılın Kişisi” ilan etti. (Andersen 2011). Ardından vatandaşlar, 2017 ve 2018’deki kadın yürüyüşleriyle, şaşırtıcı bir şekilde ABD tarihindeki en büyük eşzamanlı gösteri rekorunu kırdı. 21. yüzyılda meydana gelen bu kadar çok toplumsal hareket, bazı uzmanların tahminine göre bir “toplumsal hareketler toplumu”na (Meyer 2014) veya bir “toplumsal hareketler dünyası”na (Goldstone 2004) doğru ilerlediğimizi gösteriyor.

Küresel araştırmalar ve zaman içinde protesto etkinliklerini kapsayan “büyük veri” derlemelerinden elde edilen en iyi sistematik kanıtlar gösteriyor ki (Ward 2016) toplumsal hareket faaliyetleri çağdaş dönemde dünya çapında yüksek düzeylerde sürdürülmeye devam ediyor. (Dodson 2011; Karataslı, Kumral ve Silver 2018). Gerçekten de son 20 yılda toplumsal hareket faaliyetlerine katılan gruplar, seferberliklerinin ölçeği ve yoğunluğuyla etkileyici olduklarını kanıtlamakla kalmadılar, aynı zamanda ABD’de ve dünya genelinde toplumsal ve siyasi manzarayı da dönüştürdüler. Trump karşıtı direniş, göçmen hakları ve ekonomik adalet ve iklim adaleti hareketleri dâhil olmak üzere en büyük hareketlerden bazılarının kısa bir taslağı, bu iddialara örnek teşkil eder.

1.1. Kadın Yürüyüşü ve Trump Karşıtı Direniş

2017 yılının başlarında yeni göreve gelen Trump yönetimine karşı düzenlenen Kadın Yürüyüşü, ABD tarihinde gerçekleşmiş en büyük eşzamanlı kitlesel seferberliği temsil ediyordu ve bu eylemleri örgütleyenler, bildirgelerinin girişinde, bu eşi benzeri görülmemiş gösterilerin temel nedeninin hakların, sağlığın ve güvenliğin korunmasına yönelik bir tehdit olduğunu açıkça belirtmişlerdi.1 Aktivistler, Ocak 2018’de eşit derecede etkileyici bir seferberlikle bu yürüyüşü tekrarladılar. Kitlesel eylemleri başlatanlar, kadınları ve ötekileri ırk, sınıf, toplumsal cinsiyet ve cinsel yönelim çizgisindeki yapısal dışlamalara karşı birleştirecek kesişimsel bir strateji oluşturmak için çabaladılar.

….