Birazoku

İnsan, doğası gereği hem yaşadığı döneme ayak uydurma hem sahip olduğu değerleri koruma hem de arzu ve sorumluluklarını kendi içinde dengeleme çabası içindedir. Buna göre irade eğitimi, her şeyden önce çağın bize dayattığı şeylere direnmek ve çağı doğru okumak ile mümkün; dış etkenlerin önünde bir yaprak gibi savrulmak yerine kişinin kendi kurallarını koymasıyla ve bunları sürdürmesiyle gerçekleşir. Her şeyden önemlisi, irade eğitimi bir yerden başlamakla, düştüğümüz yerden kalkmakla, her düşüşte yeniden kalkıp yürümekle ve çaba sarf etmekle mümkün.

Dr. Ferhat Kardaş, İrade Eğitimi kitabında, bu şartlar altında, iradeyi gereğinden fazla zorlamadan onu insani ölçülerde eğitmek konusunda son derece önemli tespitlerle karşımızda. Bu kitap, bağımlılıklardan kurtulan güçlü iradeli kişinin yaşamının bütün yönleriyle değişeceğini vurguluyor; hazları ertelemek ve uzun vadeli mutluluklara yönelme konusunda detaylı bir yol haritası çiziyor. Geçici hazların sonucunda kişinin kapılabileceği depresif ruh hallerinin ve kısa vadeli hazların muhtemel zararlarını analiz ediyor. Böylelikle okurları sağlam, gerçekçi ve tatmin edici bir mutluluk düzlemine davet ediyor.

Alışılmış psikoloji ve kişisel gelişim kitaplarından çok farklı, klişelerden uzak, irade eğitimini hakkıyla anlatan, rehber niteliğinde bir başvuru kitabı.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ …………………………………………………………9
I. BÖLÜM: İRADE GÜCÜNÜ ANLAMAK
1. DEĞİŞEN KUŞAKLAR VE İRADEYE
YENİDEN DÖNÜŞ …………………………………………..15
İnsanın Doğasına ve Kişiliğine Dair Bazı
Psikolojik Yaklaşımlar……………………………………26
2. KİTLESEL OBLOMOVLUK…………………………….38
3. İRADE GÜCÜNÜN DOĞASI ÜZERİNE …………….45
4. İRADE NEDEN EĞİTİLMELİ?………………………….54
5. İRADE GÜCÜNÜN GETİRDİKLERİ VE ZAYIF
BİR İRADEYE ÖDENEN BEDELLER……………………63
6. İRADE GÜCÜ VE PSİKOLOJİK
İHTİYAÇLARIMIZ …………………………………………….68
Maslow’un İhtiyaç Piramidi……………………………68
Öz Belirleme Kuramı…………………………………….70
Gerçeklik Terapisi………………………………………..73
7. İRADE, ANLAM VE MUTLULUK……………………..77
8. İRADE GÜCÜ VE CİNSELLİK…………………………84
Gençlik ve Yaşam Enerjisi……………………………..95
9. İRADE GÜCÜ VE TEKNOLOJİ ……………………….100

Kendi Kullanım Kılavuzunuzu Oluşturun…………..109
Net Sınırlar ve Pratik Kurallar Koymak……………..114
Sosyal Medya Kullanım Alışkanlıkları ………………115
Akıllı Telefonun Akıllıca Kullanılması ………………..116
II. BÖLÜM: İRADE NASIL EĞİTİLİR
1. KENDİNİ BİL……………………………………………….121
2. İRADE ZAYIFLIĞININ TOMOGRAFİSİNİ ÇEK…….123
3. BİR YERDEN BAŞLA……………………………………126
4. HAYATIN MUHASEBESİNİ YAP………………………130
5. SENİ AYARTAN ŞEYLE ARANA MESAFE KOY …133
6. GELECEKTEKİ İYİ HALİNİ HAYAL ET………………136
7. ALIŞKANLIKLARIN GÜCÜNÜ HATIRLA…………..138
8. KISA BİR ÖMRE UZUN BİR HAYAT SIĞDIR……..141
9. BÖLÜNMEYE VE DAĞILMAYA
RAĞMEN DEVAM ET……………………………………….143
10. ZİHİNSEL VE FİZİKSEL ENERJİNİ
DOĞRU KULLAN ……………………………………………145
11. TEFEKKÜR YAP, MEDİTASYONUN
GÜCÜNÜ KULLAN, FARKINDALIĞINI ARTIR……….147
12. YAPMAN GEREKEN İŞİN ÖNEMİNİ
DÜŞÜN VE HAZZA “HAYIR” DEMEYİ BİL ……………152
13. DÜRTÜLERİN VARLIĞINI FARK ET
AMA ONLARA UYMA………………………………………154
14. ON DAKİKA DİREN…………………………………….156
15. DAHA AZ TELEVİZYON VE DAHA
AZ FİLM/VİDEO İZLE ……………………………………….158
16. UYKU VE İRADE………………………………………..161
17. HAREKET, SPOR VE EGZERSİZ…………………..164
18. KENDİNİ KANDIRMAKTAN VE
SABOTE ETMEKTEN VAZGEÇ………………………….168
19. CESUR OL VE GÜÇLÜ BİR ŞEKİLDE
SORUMLULUK AL ………………………………………….172
20. KÖTÜ ORTAM VE KÖTÜ ARKADAŞLARDAN
UZAKLAŞ………………………………………………………176
21. STRESLE DOĞRU ŞEKİLDE BAŞA
ÇIKMAYI ÖĞREN ……………………………………………179
22. BAĞLARINI GÜÇLÜ TUT AMA TEK
BAŞINA KALMAYI DA BİL…………………………………182
23. DAHA ERDEMLİ BİR HAYATIN PEŞİNDE OL…..185
24. ESKİ YAŞAM TARZINLA ARANA
MESAFE KOY…………………………………………………188
25. İÇSEL ÇATIŞMALARI AZALTACAK
VEYA BİTİRECEK KURALLAR KOY ……………………190
26. HAREKET HALİNDE OL, YENİ
HOBİLER VE MEŞGULİYETLER EDİN ………………..193
27. BAŞARISIZLIKLARINDAN YENİ
BAŞARI HİKÂYELERİ ÇIKAR …………………………….196
28. İRADE KASINI KÜÇÜK ETKİNLİKLERLE
GÜÇLENDİR…………………………………………………..199
29. GEREKTİĞİNDE PROFESYONEL
PSİKOLOJİK DESTEK AL …………………………………204
II. BÖLÜM: İRADE NASIL EĞİTİLMEZ
GİRİŞ…………………………………………………………….207
1. KENDİNE HAKARET ETMEK VE KENDİNİ
DEĞERSİZLEŞTİRMEK…………………………………….208
2. AŞIRI KATI OLMAK VE ESNEKLİK
PAYI BIRAKMAMAK ………………………………………..211
3. BİR ALANA ODAKLANIRKEN
DİĞERLERİNİ İHMAL ETMEK ……………………………213
4. KISA SÜREDE BÜYÜK DEĞİŞİMLER
BEKLEMEK ……………………………………………………215
5. SADECE HEDEF BELİRLEMEK VEYA
HER HEDEFİMİZİ PAYLAŞMAK………………………….218
KAYNAKÇA……………………………………………………220

1. DEĞİŞEN KUŞAKLAR VE
İRADEYE YENİDEN DÖNÜŞ

Hepimiz hayatta iyi şeyler yapmak isteriz. Ancak çok az insan gerçekten iyi şeyler yapar. Hepimiz hayatın erken dönemlerinde büyük hayaller kurarız. Ancak az sayıda insan gerçekten hayallerine ulaşır. Hepimiz hayatımızda bir şeyleri kısmen veya kökten değiştirmek isteriz. Ancak çok az insan değiştirmek istediği şeyleri gerçekten değiştirir. Neden bazı insanlar hayatı daha dolu ve daha anlamlı şekilde yaşarken, bazı insanlar günübirlik hayatlar sürerek geçirir ömrünü? İnsanları bu konuda birbirinden farklı kılan şey nedir? Neden kimi insanlar hedeflerine ulaşmak için çabalayıp anlamlı başarılar elde ederken, kimisi de ya hiç harekete geçmemekte ya da başladığı işin sonunu getirememektedir?

Değişimin önündeki en büyük engel nedir? Çevre mi, zekâ düzeyleri mi, büyüdükleri aile mi, içinde yetiştikleri sistem mi, genetik faktörleri mi, küresel ısınma mı, kader mi, televizyon mu, fakirlik mi, eğitim düzeyleri mi, yoksa özgür iradeleri mi? Aynı çevrede yetişen, aynı aile ortamında büyüyen, benzer zekâ düzeylerinde olan veya aynı koşullarda bir hayat sürdüren ancak birbirinden oldukça zıt özellikler sergileyen çok insan var. Bu insanları farklılaştıran şey nedir?

Amerika Birleşik Devletleri’nde her yıl ülke genelinde yapılan “Amerika’da Stres” araştırmasında (1) ilginç bir sonuca ulaşıldı. İnsanlara “sağlıklı bir hayat sürdürme, başarıya ulaşma ve bunun için yaşamınızdaki gerekli değişikleri yapmanızın önündeki en büyük engeller nelerdir” sorusu sorulduğunda, katılımcıların %31’i irade gücü eksikliği, %22’si zaman eksikliği, %16’sı değişimin bedelleri, %12’si ise stres cevabını verdiler. Buna göre insanlar değişimin gerekliliğine ve önemine inanıyor ancak irade zayıflığını bunun önündeki en büyük engel olarak görüyor. Aynı araştırma ülkemizde yapılsa, büyük ihtimalle insanlardan “ne yapmam gerektiğini biliyorum ama harekete geçemiyorum, hep iyi başlıyorum ama sonunu getiremiyorum, kendimi kontrol etmekte zorluk yaşıyorum, tembellik yapıyorum, her şeyin farkındayım ama nereden başlayacağımı bilemiyorum, sanırım güçlü bir iradeye sahip değilim” şeklinde cevaplar alırız.

İnsanlar genel olarak yeterince güçlü bir iradeye sahip olmadıklarından ve kendilerine hâkim olamamaktan yakınır. Peki, gerçekten bugünün insanı geçmişe göre daha mı zayıf bir irade gücüne sahip? “Bugünün gençleri” veya “Z kuşağı” şeklinde başlayan yorum ve değerlendirmelerin doğruluk payı nedir? İnsanlar gittikçe iradesiz hale mi geliyorlar? Görünen o ki bu mesele sadece bizim zamanımızın meselesi değil. Bundan neredeyse 2500 yıl önce yaşamış olan Aristoteles’e atfedilen bir ifadede “Bugünlerde gençler kontrolden çıkmış durumda.

Kaba bir şekilde yemek yiyorlar. Yetişkinlere karşı saygısızlar. Ebeveynlerine karşı çıkıyorlar ve öğretmenleri sinirlendiriyorlar” ifadeleri geçiyor. “Bugünün gençlerine” yönelik bu şikâyetlere farklı dönemlerde, farklı toplumlarda rastlamak mümkün. Çok uzağa gitmeden bugüne baktığımızda birçok yetişkin ve yaşlıdan, gençlerin zaafları üzerine uzun uzun demeçler dinleyebiliriz. Yakın bir zamanda yapılan bir araştırma da bu soruya cevap arıyor (2): Bugünün çocukları 50 yıl önceki çocuklara göre kendini kontrol etme ve haz erteleme konusunda daha mı kötü durumda? Bunun için araştırma sürecinde zihinsel gelişim üzerine çalışan 260 uzmanın görüşüne başvurulmuş ve onlara bu soru sorulmuş.

Teknolojinin hayatımızın her alanına girmesi, ekran karşısında geçen sürenin uzaması, obezitenin artması, dikkat problemleri, sosyal-bilişsel gelişimle ilgili sorunlar genel olarak haz ertelemenin zayıfladığını düşündürüyor. Bu veya başka sebeplerden, 260 uzmanın %84’ü çocuklarda haz erteleme becerisinin 50 yıl öncesine göre düştüğünü ifade etmiş, az bir kısmı ise değişmemiş veya yükselmiş olabileceğini belirtmiş.

Yapılan çalışmada, irade eğitimi ve haz erteleme konusunda en sık kullanılan Marshmallow testlerine ilişkin sonuçlar ve daha önce yapılmış başka araştırmaların bulguları kullanılmıştır. Bütün bu çalışmalara ilişkin meta-analiz sonuçları, bugünün çocuklarının haz erteleme konusunda geçmişteki çocuklara göre anlamlı olarak daha iyi olduğunu ortaya koymuştur. Araştırmacılar bu sonucun yeni kuşaklarda zekânın artması, okul öncesi eğitim olanaklarının çoğalması, sağlık koşullarının düzelmesi, daha iyi eğitim olanakları, yaşam standartlarının giderek yükselmesi, test mantığına alışma, genetik değişim gibi çeşitli faktörlerle ilişkili olabileceğini tartışmaktadır. Sosyal bilimlerde araştırma sonuçları mutlak ve genel geçer değildir elbette. Başka yer ve zamanda, farklı gruplarla yapılan araştırmalardan daha farklı sonuçlar elde edilebilir. Ancak onlarca çalışmanın meta-analizini içeren bu çalışma, bize haz erteleme ve kendini kontrol etme konusundaki inançlarımızın düşündüğümüz gibi olmayabileceğini göstermektedir.

Buradan hareketle “bugünün insanı kendini daha fazla kontrol ediyor, hazlarını daha çok erteliyor ve daha iradeli davranıyor” diyebilir miyiz? Bunu söyleyebilmek için de elimizde yeterince kanıt yok şimdilik. Ama bilimsel araştırma sonuçlarını bir kenara bırakıp, kendimizi ve insanları toplumsal hayatın içinde gözlemlemeye çıktığımızda, bugün irademizi iyi şekilde kontrol edebildiğimiz ve haz ertelemeyi zorlanmadan başardığımız söylenemez. Gerçekten irade gücümüz zayıflamamış olsa bile, bugün insanların çoğu irade zayıflığından ve kendini istediği şekilde kontrol edememekten yakınmaya devam ediyor. Bu yüzden irade konusu her boyutuyla ele alınmayı hak eden önemli sorun alanlarımızdan birini oluşturuyor.

Bugünün gençlerine yönelik genel eleştirilerin önemli bir kısmı son zamanlarda yaygın bir alışkanlık haline geldiği üzere kuşak ayrımı üzerinden yapılmaktadır. Bu konuda ülkemizde eleştiri oklarının yöneltildiği kuşak da “Z kuşağıdır”. Aynı eleştiriler batı toplumlarında milenyum nesli olarak bilinen “Y kuşağı” için yapıldı. Bu durumun genel bir çerçevesini çizmek için kuşaklar konusunu kısaca ele alalım. Kuşak kavramı 20-30 yıllık zaman aralıklarında birlikte yaşayan, çeşitli ortak deneyimlere sahip gruplar olarak ele alınır. Bu konu kapsamlı şekilde araştırıldığında yüzlerce farklı kuşak tanımının olduğu ve kuşakların hem bu sınıflama ölçütlerine hem de yaşanılan ülkeye göre değiştiği görülecektir. Ancak yaygın kuşak tanımlamaları ve bugün çoğunlukla referans aldığımız “X,Y,Z” şeklindeki kuşak ayrımı daha çok ABD ve Batı temelli bir ayrımdır. Teknolojinin hayatımızda yaygınlaşması ve dünyanın dijital bir köy haline gelmesiyle bu ayrım gitgide azalsa da her toplumun kendine özgü bir kuşak tanımının olduğu unutulmamalı.

…