Birazoku

Yalnızca siyasal içeriğiyle değil, edebi üslubuyla da klasik edebiyatın ölümsüz metinleri arasına giren bu benzersiz kitabın Kemal Atakay’ın İtalyanca aslından yaptığı çevirisini, yazar ve yapıt üstüne kapsamlı bir inceleme ve açıklayıcı notlar eşliğinde sunuyoruz.

İÇİNDEKİLER
Giriş.
Machiavelli’nin Yaşamı ve Yapıtları.
PRENS
Niccolo Machiavelli’den Muhteşem Lorenzo de’
Medici’ye.
I         Kaç Tür Prenslik Vardır ve Hangi Yollarla Ele Geçirilirler?.
II        Mirasa Dayalı Prenslikler Üzerine.
III       Karma Prenslikler Üzerine
IV       İskender’in İşgal Ettiği Dareios Krallığı, İskender’in Ölümünden Sonra Onun Ardıllarına Niçin Başkaldırmadı?.
V        İşgal Edilmeden Önce Kendi Yasalarına Göre Yaşayan Şehirler ya da Prenslikler
Nasıl Yönetilmelidir?
IV       Kişinin Kendi Silahları ve Becerisiyle
Ele Geçirdiği Yeni Prenslikler Üzerine.
VII      Başkasının Silahlarıyla ve Talihle Ele Geçirilen Yeni Prenslikler Üzerine
VIII    Prensliğin Başına Alçaklıkla Geçenler Üzerine
IX       Sivil Prenslik Üzerine.
X        Bütün Prensliklerin Gücü Nasıl Ölçülmelidir?.
XI       Kilise Prenslikleri Üzerine
XII     Kaç Tür Askeri Güç ve Paralı Asker Vardır?
XIII    Yardımcı, Karma ve Öz Askerler Üzerine.
XIV    Prensin Askerî Konularda Yapması Gerekenler
XV      İnsanların, Özellikle Prenslerin Övülmelerine ya Yerilmelerine Neden Olan Şeyler Üzerine
XVI    Cömertlik ile Cimrilik Üzerine.
XVII   Acımasızlık ile Merhamet Üzerine ve Sevilmek Korkulmaktan Daha mı İyidir, Yoksa Tersi mi?  :
XVIII  Prensler Sözlerini Nasıl Tutmalıdır?.
XIX    Küçümsenme ve Nefretten Nasıl Kaçınmak Gerektiği Üzerine
XX     Kaleler ve Prenslerin Her Gün Yaptığı Başka Birçok Şey Yararlı mıdır, Yararsız mı?
XXI    Prens Kendisini Saydırmak İçin
Nasıl Davranmalıdır?
XXII   Prenslerin Özel Danışmanları Üzerine
XXIII Dalkavuklardan Nasıl Uzak
Durulacağı Üzerine.
XXTV İtalyan Prensleri Niçin Devletlerini Yitirdiler? .
XXV   İnsan İşlerinde Talihin Gücü Nedir ve Talihe Nasıl Karşı Koyulabilir?.
XXVI  İtalya’yı Barbarların Elinden
Kurtarmak İçin Çağrı.
Notlar
Kaynakça.
Açıklamalı Dizin

GİRİŞ
1. Niccolö Machiavelli
Yaşamı
Siyaset kuramcısı, yazar ve devlet adamı Niccolö Machiavelli (1469 1527), hukukçu bir babanın ve kültürlü bir annenin oğlu olarak Floransa’da dünyaya geldi. Yedi yaşında aritmetik ve Latince öğrenmeye başladı; Paolo da Ronciglione gibi önemli öğretmenlerle Latincesini geliştirdi, klasik yazarları okudu.
1494’te, Fransa Kralı VIII. Charles’ın İtalya’ya girmesinin ardından, Mediciler Floransa’dan uzaklaştırılmış, cumhuriyet yönetimine geçilmiş; cumhuriyetin yeni siyasal kurumları Dominiken keşişi Girolamo Savonarola’nın istekleri doğrultusunda belirlenmişti. Ne var ki, Kilise yönetimini eleştiren Savonarola, sapkınlıkla suçlanıp aforoz edildi ve 1498’te asılıp yakılarak idam edildi. Aynı yıl Machiavelli, yirmi dokuz yaşında, İkinci Sekreterlik görevine getirildi. İçişlerini ve savaş da dahil olmak üzere güvenlik sorunlarını kapsayan bu görevin yanı sıra, Onlar Kurulu’nun sekreterliğini üstlendi (Onlar Kurulu, bir tür bakanlar kurulu işlevi gören Signoria adına, Floransa’nın öteki devletlerle ilişkilerini yönetiyordu).
Machiavelli’nin görevleri, diplomatik görüşmeleri de içeriyordu: 1500’de, Pisa kuşatmasında Floransa’ya destek veren Fransız birlikleri isyan edince, Floransa’mn üzüntüsünü bildirmek üzere Fransa’ya, XII. Louis’yle görüşmeye gitti (Fransa kralıyla değişik tarihlerde üç kez daha görüşecek, onun özellikle İtalya’da güttüğü siyaset hakkındaki görüşlerini Prens’in III. bölümünde ayrıntılı olarak ele alacaktır).
Cesare Borgia’nm, babası Papa VI. Alexander’in de desteğiyle, kendi adına kalıcı bir devlet kurmak amacıyla art arda düzenlediği seferler, Floransa Cumhuriyeti’ni de tehdit etmeye başladığı için Machiavelli, 1502’de onunla görüşmek üzere Urbino’ya gitti (Machiavelli, bu görüşmelerden edindiği izlenimlere de P?^e?ıs’te yer vermiş; Cesare Borgia’nın gözüpek ve acımasız, olağanüstü siyasal ve askerî yetenekleri olan bir hükümdar olduğunu dile getirmiştir).
Eylül 1502’de, Piero Soderini Floransa Cumhuriyeti’ne ömür boyu gonfaloniere (sancaktar) seçildi. Floransa’mn paralı askerleri Pisa’ya karşı savaşta başarısız olunca, Machiavelli’nin bir yurttaşlar ordusu kurulması gerektiği görüşü kabul gördü ve 1505’te uygulamaya sokuldu. Yurttaşların askere alınması işlemlerini denetlemek amacıyla kurulan Dokuzlar Kurulu’nun başına da, Machiavelli getirildi.
Machiavelli, Aralık 1507’de, papanın desteğine güvenerek İtalya’ya sefer hazırlığı içinde olan Kutsal Roma Germen İmparatoru I. Maximilian ile görüşmeye gitti; görevi, Maximilian’ın Floransa Cumhuriyeti topraklarından uzak durmasını sağlamaktı. Keza, Temmuz 1510’da, Papa II. Julius ile Fransa Kralı XII. Louis arasında arabuluculuk etmekle görevlendirildi: Fransa’da sürdürdüğü görüşmelerin amacı, Floransa’nın olası bir savaştan zarar görmesini engellemekti. Machiavelli, Signoria yönetimine net bir tutum sergilemesini, ya papayı ya Fransa’yı desteklemesini önerdi. Soderini bu öneriye kulak asmayarak her ikisine eşit uzaklıkta bir siyaset güttü.
Machiavelli, XII. Louis ile anlaşmak üzere, 1511 yazının sonunda bir kez daha Fransa’ya gitti; diplomatik görevi, Louis’nin desteklediği ve II. Julius’u Floransa’ya karşı kışkırtan Pisa’ Konsili’nin feshedilmesini sağlamaktı. Fransa’dan döner dönmez, Pisa’ya giderek konsili dağıttı. Ama papanın yanı sıra Venedik, Ferrara dükü, Katolik Fernando ve VIII. Henry’nin Fransa’ya karşı oluşturdukları Kutsal Birlik, Milano’da iktidara Sforzalarm, Floransa’da ise Medicilerin getirilmesine karar vermişti. Soderini, Ağustos 1512’de sancaktarlık görevinden alındı ve Floransa’dan kaçmak zorunda kaldı. Böylece, Floransa’da cumhuriyet yönetimi sona erdi: İspanyol ordusuyla şehre giren Mediciler, burada yeni bir Signoria yönetimi kurdular.
Medicilerin kurduğu Yeni Signoria, Machiavelli’ nin bütün görevlerine son verdi, onu bin florin ödemeye mahkûm etti ve bir yıl boyunca Palazzo Vecchio’ya (Eski Saray) ayak basmasını yasakladı. Machiavelli, Medicilere karşı bir komplonun içinde yer aldığı kuşkusuyla 1513 yılının başlarında tutuklandı ve işkence gördü. Sonuçta hapisten salıverildi ama özgürlüğü kısıtlandı: Ailesiyle birlikte Sant’Andrea in Percussina’daki evine çekildi. Yoğun bir siyasal yaşamın ardından gelen bu zorunlu “sürgün”, bir başka açıdan Machiavelli’nin en verimli dönemi oldu; önemli yapıtlarının hepsini bu dönemde yazdı.
Machiavelli, Nisan 1526’da istihkâm çalışmalarını denetlemek üzere kurulan beş kişilik kurulun sekreterliğine getirildi. Ama Kutsal Roma Germen İmparatoru V; Karl’m birlikleri, Mayıs 1527’de Roma’ya girerek şehri acımasızca yağmaladılar ve Papa VII. Clemens’in uzlaşma girişimi, Floransa’da Medici muhaliflerinin konumunu güçlendirdi. Floransa halkı Medicilere karşı ayaklandı, Medici yönetimine son verildi ve cumhuriyet yeniden kuruldu. Floransa yönetimi, bu kez sekreterlik görevine Machiavelli’yi değil, Francesco Tarugi’yi getirdi. Floransa’da Machiavelli’ye karşı düşmanca bir hava oluşmuş; Mediciler döneminde belli görevler üstlenmiş olması, özgür cumhuriyeti destekleyenlerin Machiavelli’ye cephe almasına yol açmıştı.
Machiavelli, kısa süren bir hastalığın ardından, 21 Haziran 1527’de, Floransa’da öldü ve ertesi gün Santa Croce Kilisesi’ne defnedildi.
Yapıtları
Machiavelli, görevi dolayısıyla kaleme aldığı siyasal değerlendirmelerin ve raporların yanı sıra, siyaset bilimi, tarih ve edebiyat alanlarında yapıtlar vermiştir; aşağıda ayrıca ele alacağımız Prens’in dışında, bunların başlıcalarmı şöyle sıralayabiliriz:
DISCORSISOPRA  LA PRIMA DECA Di TITO LIVIO (Titus Livius’un İlk On Kitabı Üzerine Konuşmalar): 1513 1521 yılları arasında, Romalı tarihçi Titus Livius’un Roma Tarihi’nden yola çıkılarak yazılmış olup üç kitaptan oluşur: Birinci Kitap’ta, krallar döneminden İÖ 387 yılına kadar Roma’nın anayasa alanında kaydettiği gelişmeler; İkinci Kitap’ta, Romalıların imparatorluğu genişletme girişimleri; Üçüncü Kitap’ta ise, devletlerin hangi nedenlerle geliştiği, çökme sürecine girdiği ve dönüşüme uğradığı anlatılır. Machiavelli, Prens’te ele aldığı ya da değindiği konulardan bazılarını bu yapıtında daha kapsamlı olarak işler.
DELÜARTE DELLA GUERRA (Savaş Sanatı Üzerine): 1519 1520 yıllarında yazılmış ve 1521’de yayımlanmış olup siyasal ve teknik boyutlarıyla askerlik sorununu ele alır. Yedi bölümden oluşan kitap, Floransa’da beş kişinin katıldığı bir söyleşi biçiminde yazılmıştır. Söyleşiye katılanlar arasında, yazarın arkadaşı Cosimo Rucellai ve dönemin ünlü komutanı Fabrizio Colonna da vardır. Paralı askerliğe yönelik eleştiri askerliğin bir meslek değil, bir yurttaşlık görevi olması gerektiği kitabın siyasal boyutunu oluşturur; teknik kısmı ise, strateji, taktik ve lojistik konularındaki görüşleri içerir.
ISTORIE FIORENTINE (Floransa Tarihi): 1520 1525 yılları arasında yazılan ve sekiz bölümden oluşan bu kitapta, Floransa şehrinin tarihi efsanevi kuruluşundan Muhteşem Lorenzo’nun ölümüne (1492) kadaranlatılır.

DİPLOMATİK GÖREVİYLE BAĞLANTILI YAZILARI: Machiavelli’nın bu kapsama giren birçok yazısından birkaçını sıralamak gerekirse:
•       Del modo di trattare i sudditi della Val di Chiana ribellati (1502): “Başkaldıran Val di Chiana Uyruklarına Nasıl Davranılması Gerektiği Üzerine” başlıklı bu rapor, yazarın Eski Roma’ya olan hayranlığını dile getirir ve aktif bir siyaseti önerir.
•       Descrizione del modo tenuto dal duca Valentino nell’ammazzare Vitellozzo Vitelli, Oliverotto da Fermo, il signor Pagolo e il duca di Gravini Orsini (1503): “Vitellozzo Vitelli, Oliverotto da Fermo, Senyör Pagolo ve Dük Gravini Orsini’nin Öldürülmesinde Valentino Dükü’nün Takındığı T\ıtumun Betimlenmesi” başlıklı bu değerlendirme, Cesare Borgia’nın acımasız tutumunu onaylar ve onu İtalya’da güçlü bir devlet kurabilecek bir siyasetçi olarak yüceltir.
•       Ritratto delle cose della Magna (1508): “Alman Devletinin Portresi”, I. Maximilian’ın sarayında elçilik görevi sırasındaki izlenimlerini içerir.
•      Ritratti delle cose di Francia (1510): “Fransız Devletinin Portresi”, XII. Louis’nin sarayında elçilik görevi sırasındaki izlenimlerini içerir.
•       Vita di Castruccio Castracani (1520): “Castruccio Castracani’nin Yaşamı”, ünlü Lucca tiranının yaşamöyküsü olup Machiavelli’nin Floransa tarihini yazmakla görevlendirilmesini sağlamıştır.

EDEBİYAT YAPITLARI: Machiavelli’nin tarzına
biçimiyle İtalya’nın 1494 1504 yılları arasındaki tarihini anlattığı Decennale Primo (İlk On Yıllık Dönem) ve onun devamı niteliğindeki, tamamlanmamış Decennale Secondo (İkinci On Yıllık Dönem) ile gene tamamlanmamış alegorik bir yergi olan Asino d’Oro (Altın Eşek) gibi koşuk yapıtları bulunmakla birlikte, düzyazüarı daha önemli kabul edilir. Bir Doğu öyküsünden esinlenen “Belfagor Arcidiavolo” (1515 1520 “Başşeytan Belfagor”), Başşeytan’ı bile canından bezdiren “cinsi latife yönelik bir taşlamadır. Dialogo sulla Lingua (Dil Üzerine Söyleşi) Floransa ağzının İtalya’nın öteki bölgelerinde konuşulan ağızlardan üstün olduğunu savunan bir incelemedir. La Mandragola (1520; Adamotu) Latin tiyatrosundan etkiler taşısa da, özgün bir oyundur ve on altıncı yüzyıl İtalyan tiyatrosunun en iyi güldürüsü kabul edilir; buna karşılık, Plautus’un Casina’sını temel alan Clizia (1525), Adomotu’nun yetkinliğine ulaşamaz.

MEKTUPLARI: Machiavelli’nin mektupları, hem yazarın mizacına ve görüşlerine ilişkin ayrıntılar, hem o dönemde yaşayanların yaşam tarzları, görenekleri ve duyguları üzerine bilgiler içermesi açısından son derece önemlidir.

Machiavelli’nin Yaşadığı Dönemde İtalya
TARİHSEL ARKA PLAN: Prens’in arka planım, sanat, bilim ve edebiyatta yoğun bir etkinlik dönemi olan İtalyan Rönesansı oluşturur. Michelangelo ve Leonardo da Vinci, Machiavelli’nin çağdaşlarıydı; ünlü katedraliyle Floransa, Rönesans sanatının merkezlerinden biriydi. Din alanında da köklü bir dönüşüm yaşanıyordu: VI. Alexander gibi papaların yönetimi yüzünden Katolik Kilisesi’nin otoritesi sarsılmıştı ve Almanya’da Martin Luther’in önderlik ettiği Protestan Reformu güç kazanıyordu. Ortaçağ’ın dağınık derebeyliklerinin yerini yavaş yavaş merkezî yönetimler alıyor; Avrupa uluslarının genel çizgileri belirginlik kazanmaya başlıyor; modern devlet kavramı doğuyordu.
…