Birazoku

Balasagunlu Yusuf´un dokuz yüzyıl önce kaleme aldığı Kutadgu Bilig, insanların hem bu dünyada hem de öteki dünyada mutlak mutluluğa ulaşabilmelerinin yolunu gösteren eşsiz bir rehber. Güç, saadet, akıl ve inanç temeli üzerine kurulmuş nasihatlerden oluşan kitap, insanın ve devletin varlığının doğruya ve iyiliğe yönelmesini telkin eden güçlü sesiyle günümüzde de geçerliliğini koruyor.

İslami dönem Türk edebiyatının ilk ürünü olan bu eserin samimi bir dille verdiği ibretlik mesajlar, insanlığın bugünkü durumu için de yetkin tespitler ve tavsiyeler sunuyor.

***

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM………………………………………………….9

Kutadgu Bilig’in Adına, Mânâsına Dair………………………………11

Günümüz Türkçesiyle……………………………………………………..13

Hazırlayanın Ön Sözü……………………………………………………..15

Yusuf Has Hacip ( 1017-1077)………………………………………….19

Türk Tarihinde Bir Dönüm Noktası: Kutadgu Bilig……………..22

Kutadgu Bilig’in Konusu………………………………………………….23

Özet………………………………………………………………………………25

Kutadgu Bilig’in Diğer Özellikleri……………………………………..27

Günümüzde Kutadgu Bilig……………………………………………….28

Kutadgu Bilig’in Çerçevesi……………………………………………….30

Evrenin Anlatıldığı Bölüm………………………………………………..31

Bilginin Üstünlüğünün Anlatıldığı Bölüm………………………….31

Dilin Erdemi Anlatılır………………………………………………………31

Özür Bölümü………………………………………………………………….32

İyilik Etmenin Övgüsü…………………………………………………….32

Bilgi ve Aklın Erdemi………………………………………………………32

Eser Hakkında Bilgi Verilen Bölüm……………………………………33

Bahar Şiirinden Bir Kısım…………………………………………………34

Kutadgu Bilig’den Bir Demet Özdeyiş………………………………..37

İKİNCİ BÖLÜM …………………………………………………41

Saadet ki Aya Benzer!……………………………………………41

Yeni Bir Gün Doğumu……………………………………………………..43

Gurbete Ay Doldu…………………………………………………………..45

Ay ve Güneş Birlikte………………………………………………………..48

Mutluluk Yılları Sona Eriyor…………………………………………….51

Yaslı Bir Oğul………………………………………………………………….55

Yeniden Mutluluk Günleri……………………………………………….59

Devlet ki Hizmet İster……………………………………………………..62

Dağdaki Yalnız Adam: Odgurmış………………………………………69

Vezir ki İşi İknadır!…………………………………………………………71

Ögdülmiş Geri Dönüyor………………………………………………….75

Ögdülmiş Yine Yollarda……………………………………………………76

Halk İçinde Kimler Var?…………………………………………………..80

Ya Davete Çağırılırsa!………………………………………………………83

Bu Hayatı Boşa Harcama…………………………………………………..85

Hükümdardan Bir Davet………………………………………………….88

Odgurmış Sarayı Aydınlatır……………………………………………..90

Hükümdarın Dimağı,

Ögdülmiş’in Anlattıklarıyla Aydınlanıyor…………………………..93

Ögdülmiş Tövbe Kapısında……………………………………………..96

Kapıda Bir Hükümdar Bekler…………………………………………..98

İlk Çağrı……………………………………………………………………..100

Acılar Paylaşılır……………………………………………………………105

Ölüm Acıdır ve Acıtır…………………………………………………….106

Son Söz………………………………………………………………………..108

KULLANILAN KAYNAKLAR………………………………………….111

Ukuş körki til ol, bu til kör ki söz,
Kişi körki yüz ol, bu yüz kör ki köz

Aklın süsü dildir, dilin süsü söz,
İnsanın süsü yüzdür, yüzün süsü de göz

BİRİNCİ BÖLÜM

Kutadgu Bilig’in Adına, Mânâsına Dair

Kitab atı urdum Kutadgu Bilig,
Kutadsu oluglıka tutsu elig

Sözüm söyledim men bitidim bitig,
Sunup iki ajunnu tutgu elig

Kişi iki ajunnı tutsa kutun,
Kutadmış bolur bu sözüm çın bütün

Bu Kün-Togdı ilig tidim söz başı
Yörügin, ayayın ay edgü kişi!

Basa aydım emdi bu Ay Toldı’nı
Anıngdın yaruyur ıduk kut küni

Bu Kün Togdı tigli törü ol köni
Bu Ay Toldı tigli kut ol kör anı

Basa aydım emdi kör Ögdülmişig
Ukuş atı ol bu bedütür kişig

Anıngdın basası bu Odgurmış ol
Mum akıbet tip özüm yörmiş ol

Bu tört neng öze sözledim men sözüg
Okısa açılgay yitig kıl közüg

Sevinçin yorıglı ay edgü yiğit
Sözümni yasa kılma könglün eşit

Katıglan yangılma könilik yolın
Yiğitlik yasa kılma asgın alın

Küsüş tut yiğitlik keçer sinde terk
Kaçar bu tiriglik neçe tutsa berk

Seningide bar erken yiğitlik gücü
Yasa kılma ta‘at tapug kıl tuçı

Küser men yigitlikke öknür özüm
Ökünçüm asıgyok keser men sözüm

Günümüz Türkçesiyle

Kitabın adını Kutadgu Bilig koydum;
Okuyana kutlu olsun ve ona yol göstersin.

Ben sözümü söyledim ve kitabı yazdım
Bu kitap —uzanıp— her iki dünyayı tutan bir eldir.

İnsan her iki dünyayı devletle elinde tutarsa,
Mesut olur, bu sözüm doğru, dürüsttür.

Önce Kün-Togdı hükümdardan söze başladım,
Ey iyi kişi! Bunu sana açıklayım,

Sonra Ay-Toldı’dan söz açtım;
Mübarek saadet güneşi onunla parlar.

Bu Kün-Togdı dediğim doğrudan kanundur,
Ay-Toldı ise, saadettir.

Bundan sonra Ögdülmiş’i anlattım,
O aklın adıdır ve insanı yükseltir.

Ondan sonraki Odgurmış’tır;
Onu ben akıbet olarak aldım.

Ben sözü bu dört şey üzerine söyledim,
Okursan anlaşılır, iyice dikkat et.

Ey sevinç içinde ömür süren genç,
Sözümü yabana atma, gönülden dinle.

Gayret et, doğruluk yolundan şaşma,
Gençliği harap etme, ondan yararlanmasını bil.

Gençliği aziz tut, çabuk geçer,
Ne kadar sıkı muhafaza etsen de bir gün kaçar.

Sende hâlâ gençlik kuvveti varken,
Bunu boşuna geçirme, daima taât ve ibadetle meşgul ol.

Sonra gençliğin hasretini çeker ve pişman olursun,
Amma son pişmanlıkfayda vermez, sözüm bu kadar.

Hazırlayanın Ön Sözü

Yusuf Has Hacip, diğer adıyla Balasagunlu Yusuf, Kutadgu Bilig’i kaleme alalı dokuz yüzyıldan fazla bir zaman geçti. Aradan geçen bu kadar zamana rağmen Kutadgu Bilig yazıldığı zamanki tazeliğini hâlâ muhafaza etmekte. Dokuz yüzyıl öteden bize faydalı öğütler vermekte; hayata, insana, mutluluğa, iyiliğe, doğruluğa dair parıltılar saçmaktadır.

Bugüne kadar pek çok bilim adamı tarafından detaylı bir şekilde incelenen; pek çok yazıya, bildiriye konu olan Türk-İslâm tarihinin bu güzide eseri kimilerine göre yazıldığı dönemin siyasetini anlatan bir siyasetname (devlet adamlarına yöneticilik sanatına ilişkin bilgiler veren edebî yapıt) kimilerine göre ise insanlara hem bu dünyada hem de öteki dünyada mutluluğun formülünü sunan bir nasihatname (sultanlara, nasıl davranmaları gerektiğini öğreten, kural ve kanunların nasıl anlaşılması ve uygulanması gerektiğini gösteren “adab” kılavuzları)’dir.

Bizce Kutadgu Bilig, ne sadece bir siyasetname ne de sadece bir nasihatnamedir. Kutadgu Bilig, aslında hem kendi döneminin insanlarına hem de günümüz insanına seslenebilen, sağladığı fayda ile nasihatname görünümüne bürünmüş, ama siyaset alanında önemli bilgiler sunan, didaktik yapısına rağmen bu tür eserlerde pek rastlanılmayacak ölçüde şiirselliğe sahip bir şaheserdir.

Kutadgu Bilig’i anlayıp onun derin muhtevasına dalanlar, onda sadece Türk dili ve edebiyatını değil; Türk tarihini, Türk sosyal hayatını aydınlatacak pek çok parıltıyla karşı karşıya kalacaklardır. Eserin içine girip zevkine varacak kadar sabır gösterenler, Kutadgu Bilig’i yalnız yazıldığı devirde değil, bugünün dünyasının şartları içinde de seveceklerdir.

Yusuf Has Hacip, dokuz yüzyılı aşkın bir süre önce kaleme aldığı bu eserinde insana dair sosyal meseleleri inceleme biçimiyle, kullandığı samimi dille hâlâ gönüllere hitap edebilmekte; sosyal hayatta karşılaştığımız birçok meseledeki tecrübelerini düşündürücü ve teşvik edici fikirlerle sunmakta ve her şeyden önemlisi, bugün insanlığın üzerinde derin derin düşündüğü meselelerin, dokuz yüzyıl önce nasıl ve ne şekilde çözülmüş olduğunu ibretle gösterip dersler vermektedir.

★ ★ ★

Çalışmaya başlarken Kutadgu Bilig’i açık bir dille tanıtmaktan başka bir amacımız yoktu. Türk-İslâm tarihinin bu güzide eserini herkesin kolaylıkla anlayabileceği bir duruma getirme denemesine girişirken ağır bir sorumluluk taşıdığımızın farkındaydık. İlk Türk-İslam devleti olan Karahanlı devletini, Yusuf Has Hacib’i ve Kutadgu Bilig’i size sevdirmeye çalıştık.

Biz bu eseri hazırlarken birkaç defa okuduğumuz Kutadgu Bilig’den her okuyuşta ayrı bir zevk, ayrı bir heyecan duyduk. Böyle bir eserden seçmeler hazırlamak çok zor bir işti. Çünkü Kutadgu Bilig üzerine bugüne kadar pek çok çalışma yapılmış, çeşitli incelemelerde bulunulmuştu. Türk-İslâm tarihinin ilk yazılı ürünü olan bu şaheser üzerine şimdiye kadar yapılmayan bir şey yapmalıydık. Sonunda size şiirin ön plana çıktığı bir eser değil de anlatının ön plana çıktığı bir eser hazırlamaya karar verdik. Ve işte elinizdeki bu eser ortaya çıktı.

Son olarak, bize bu güzel eseri bırakan Yusuf Has Hacip’i vefatının 928. yıl dönümünde bir kez daha rahmetle anıyor; eserin hazırlanmasında okumalarıyla bana yardımcı olan değerli hocalarım Prof Dr Mehmet Ölmez’e ve Yrd Doç Dr Sevim Yılmaz Önder’e teşekkürü bir borç biliyorum.

Ersin Osman Söğütlü Çamlıca, Aralık 2005