Birazoku

Yüzyıllarca canlı kalmayı başarmış Türk gölge oyunu, toplumsal dokumuzu yansıtan en önemli sanat dallarındandır. Çünkü bu oyunlar Osmanlı İmparatorluğu´nun geniş sınırları içinde hoşgörü içinde yaşamış çeşitli din ve milletlere mensup insanların ilişkilerini yansıtır. Yüzyıllardır tüm kuşakları eğlendirmeye başaran Karagöz İle Hacivat´ın bu sırrı, gerçek ve samimi yapısından gelir. Fazla söze ne hacet, Açılıyor perdemiz!

***

İÇİNDEKİLER

Önsöz..5

Gölge Oyunu Nedir?..7

Karagöz Nedir?..9

Karagöz’ün Bölümleri..12

Karagöz’ü Oynatanlar Kimdir?..14

Karagöz’de Kimler Oynar?..15

Kadınlar..18

İstanbul Türkçesiyle Konuşan Kişiler..20

Anadolu’dan Gelen Kişiler..22

Anadolu Dışından Gelen Kişiler..24

Müslüman Olmayan Kişiler..26

Kabadayı Ve Sarhoşlar..28

Eğlendirenler..30

Özürlü Olanlar..31

Aşçılık..33

Giriş..35

Söyleşme..37

Birinci Perde..44

İkinci Perde..49

Üçüncü Perde..55

Dördüncü Perde..69

Bitiş..75

Ferhad İle Şirin..77

Muhavere..79

Fasıl..93

Bitiş..133

Sahte Hasta..135

Salıncak..153

Giriş..155

Muhavere..157

Kaynakça..191

ÖNSÖZ

Hiç düşündünüz mü, Karagöz bizler için neden bu kadar önemlidir? Neden yerli ve yabancı birçok yazar Karagöz hakkında bu kadar araştırma yapmış ve onunla ilgili kitap yazmıştır? Altı yüz yıldır canlı kalan Karagöz, dünyanın en eski, en zengin ve en güzel halk tiyatrolarındandır. Türk toplumunun yüzyıllar önceki durumuyla bugünü arasında bağ kuran bir köprü gibidir.

Yüzyıllarca canlı kalmayı başarabilen ve Batı’nın da ilgisini çeken Türk gölge oyunu, Türk toplumunun özelliklerini yansıtan en önemli sanat dallarındandır. Çünkü bu oyunlar, Osmanlı İmparatorluğu’nun geniş sınırları içinde birbiriyle hoşgörü içinde yaşamış çeşitli din ve milliyetteki insanların ilişkilerini yansıtır. Pek çok yazara ilham kaynağı olan bu ata yadigârı sanat için Prof. İ. Hakkı Baltacıoğlu şöyle der: “Karagöz, Türk’ten daha Türktür, Türklüğün temsilcisidir.”

Karagöz’ü izlediğimiz zaman Türk-Osmanlı topluluğu içine karışmış Rum, Ermeni, Yahudi, Arnavut, Arap, Acem, Laz, Kürt gibi sosyal gruplara mensup tiplerin en karakteristik özellikleriyle canlandırıldığını görürüz.

Türk halkının yaşanan olaylardan mizah üretme kabiliyeti çok gelişmiştir. Karagöz’de yer alan tipler de Türk toplumunda gördüğümüz kişiliklerin örnekleridir. Saflık, ukalalık, kurnazlık, menfaat düşkünlüğü, açık sözlülük gibi insanî özellikler Karagöz oyununda kişilik kodlarına dönüşmüştür.

Oyunlarda söylenen şarkılar, gösterilen danslar ve şiirler çocuklara güzel ve eğitici anlar yaşatır. Hayalî Küçük Ali okuduğu gazelde Karagöz’ü izleyen çocukları, çiçeklere üşüşmüş kelebeklere benzetir:

“Etrafına toplanınca mini mini yavrular,

Kelebekler çiçeklere üşüşmüşe benzer perdemiz.

Dilerim ulu Tanrı’dan gülen yüzünüz solmasın,

Sizin güler yüzünüzle güle benzer perdemiz.”

Küçükten büyüğe herkese hitap edebilen Karagöz gibi bir sanatımız olduğu için çok şanslıyız. Bu kitabın, Karagöz’ü tanıma, anlama ve oyunlarıyla hayatımızı zenginleştirmek adına faydalı olacağını düşünüyorum. Karagöz ve Hacivat’ın tatlı sohbetleriyle çok eğleneceğinize inanıyorum. Karagöz’ü tanıdıktan sonra kitaplığınızda her an sizi bekleyen bir dost kazanacaksınız.

İyi okumalar…

GÖLGE OYUNU NEDİR?

İlk zamanlarda Zıll-i Hayal-i Zıll, Tayfül-Hayal, Luub-i Sitare gibi isimlerle bilinen gölge oyunu, yakın zamanlarda oyunun baş-kahramanından dolayı Karagöz ismiyle anılır olmuştur.

Gölge oyununun bizim kültürümüze nereden geldiği hakkında çeşitli rivayetler bulunuyor. Hayalî Muhittin Sevilen’in kitabında geçen bir rivayete göre, Çin İmparatoru Wu ( MÖ II. Asır), çok sevdiği karısının ölümü üzerine büyük bir ümitsizliğe kapılmış, hiçbir şeyle avunamaz olmuştur. O zaman bir Çin sanatkârı, ölen kraliçeye benzer bir kadını, beyaz bir perde arkasından geçirip hayalini bu perdeye düşürmek ve bu hayalin, ölen kraliçenin ruhu olduğunu söylemek suretiyle hükümdarı avutmaya çalışmıştır ki onun bu buluşu, eski Çin medeniyetinde gölge oyununun doğup gelişmesine başlangıç olmuştur.

Diğer bir rivayete göre ise Sultan Orhan, Bursa’da cami yaptırırken Karagöz’le Hacivat bu inşaatta işçi olarak çalışıyorlarmış. Bu iki işçi o kadar komik hikâyeler anlatıp öyle güldürücü şeyler yapıyorlarmış ki, öteki işçiler onları dinlemek ve seyretmekten işlerini yürütemez olmuşlar. Cami inşaatının ilerlemediğine dikkat eden hükümdar, durumun sebebini öğrenince hiddetlenmiş, Karagöz’le Hacivat’ın idamlarını emretmiş.

Fakat kısa zaman sonra hükümdar yaptığına pişman olmuş, büyük acı duymuş. O zaman Şeyh Küşteri isimli bir sanatçı, padişahın acısını dindirmek için, ayağındaki deve derisinden yapılmış çarıklara Karagöz’le Hacivat’ın tasvirlerini çizerek beyaz bir perdeye

aksettirmiş. Böylece hem onu avutmayı başarmış, hem de Karagöz oyununu Anadolu’da başlatan kişi olmuş.

Hindistan’dan Batı’ya göç eden Çingenelerin Türkiye’de kalanlarının bu oyunu bize tanıtmış olabilecekleri de ihtimaller arasında bulunmaktadır. Ancak bu görüşü destekleyen belgeler bulunamamıştır.

En kuvvetli ihtimal ise gölge oyununun Mısır’dan çıkmış olabileceğidir. Yavuz Sultan Selim Mısır’ı fethettiği zaman Memlük Sultanı Tumanbay’ı 15 Nisan 1517 tarihinde idam ettirmiştir. Nil nehri üzerinde Roka adasında bir sarayda bulunan gölge oyuncusu, Tumanbay’ın asılışını ve ipin iki kez kopuşunu canlandırmış, Yavuz Sultan Selim de dönüşte gölge oyuncusunu dönüşte yanında götürmüştür. 20 Haziran 1612 tarihinde ise Mehmet Paşa ile Padişahın kardeşi Gevherhan’ın düğünü için Mısır’dan gölge oyuncuları getirilmiş ve daha sonra bu gölge oyuncuları çeşitli yerlerde yaptıkları gösterilerle Türk gölge oyununa temel oluşturmuşlardır.

17. yüzyılda kesin şeklini alan Karagöz, sonraki yüzyıllarda da halkın vazgeçilmez eğlencelerinden biri olmuştur. Özellikle de Ramazan gecelerinde halka renkli dakikalar yaşatmış; Nasrettin Hoca, İncili Çavuş fıkralarının yanında bir de Karagöz fıkraları doğmuştur. Halk doğrudan doğruya söyleyemediği şikâyetlerini Karagöz’ün ağzından dile getirmiş ve çözüm aramıştır. Bu yüzden Karagöz, padişah ve nüfuzlu kişiler tarafından korunmuştur. Osmanlı döneminde Karagöz oyunlarına ilgi çok olduğundan, idare, hayalcileri bir teşkilata bağlamış, bunları bir kâhya ile bir yiğitbaşının yönetimi altına vermiştir.

İslamiyet’te gölge oyunu, tasavvuf inanışını anlatmada bir ifade şekli olarak görülür. Buna göre, kâinatta bizim gördüklerimiz, tek gerçek varlık olan Allah’ın, bu âlemdeki tezahürleridir. Bu geçici varlıklar, tıpkı Karagöz perdesindeki hayaller gibi Büyük Hakikat’in gölgeleridir. Büyük Hakikat ise, ebedi âlem’dedir.

KARAGÖZ NEDİR?

Karagöz, beyaz bir perdenin arkasına bir ışık koyularak ve bu ışığın önünden geçirilerek perdeye aksettirilen şekillerle oynanır. Bu insan ve eşya resimleri renklidir. Perdeye kendi güzel şekilleri ve sihirli renkleriyle akseder. Karagöz, aslında bir hayal oyunudur.

Karagöz üzerine birçok araştırma yapmış olan Prof. Dr. Saim Sakaoğlu onu şöyle ifade eder:

“Karagöz” kavramı, Türkler arasında dar ve geniş çerçeveli olmak üzere iki anlama sahiptir:

a. Dar çerçeveli olanı, gölge oyununun başkişisi olan Karagöz adındaki karakteri içine alır.

b. Geniş çerçeveli olanı, gölge oyunlarının tamamına verilen genel bir addır.

Karagöz, Türk toplumu için çok önemli ve kaybedilmemesi gereken önemli bir değerdir. Karagöz’de hem edebiyat, hem müzik, hem folklor ve dans, hem de mizah vardır. Küçükten büyüğe herkese hitap eden Karagöz, yüzyıllardır özellikle de çocukların eğlencelerinden biri olmuştur. Karagöz’ü seslendiren Hayalî denen kişi, bu şekilleri hareket ettirir, konuşturur. Bu şekiller perdede çok değişik hareketlere bürünürler. Seyirciler de bu oyunu değişik hayaller olarak izler.

Beyaz bir perdenin arkasında gerçekleşen Karagöz gölge oyunu, izleyenleri hem güldürür hem de düşündürür. Acem, Arap, Arnavut gibi kişiler oyunlara kültürel zenginlik katar. Hacivat, Karagöz,

Çelebi, Tiryaki ve Tuzsuz Deli Bekir gibi tipler ise farklı insanî özellikleri sembolize eder.

Karagöz’ü komik yapan şey, yaşanan olaylardan çok sözlerdir. Bu yüzden Osmanlı İmparatorluğu’na değişik yerlerden gelen kişilerin Türkçe’yi geldikleri yerin ağzıyla konuşmaya çalışmaları bu oyuna yansımıştır. Bu kişiler, beyaz perdeye, ait oldukları kavimlerin kuvvetli çizgilerle belirtilmiş özellikleriyle gelirler.

Karagöz’ün en önemli özelliklerinden biri de düzeninde şiirsellik bulunmasıdır. Hımhım’la Tiryaki sahneye girerken “Gele gele geldim buracığa, dahı gönlüm nereciğe” gibi sevimli bir cümle söyler.

Karagöz’ün müzik yönünün de üzerinde durulması gerekir. Küçük, beyaz perdenin arkasında klasik Türk müziğinin ve Türk halk müziğinin neşe veren, hareketli besteleri, şarkıları, türküleri duyulur. İzleyenler sevdikleri besteleri bir de Karagöz oyununda duymanın zevkini tadarlar. Türk Sanat Müziği ve Halk Müziği Karagöz’de bol bol kullanılır. Hatta bazı şarkı ve türküler o kişilere mal edilmiştir. Örneğin Karadenizli, Bolulu, Çelebi perdeye gelirken söylenen türkü veya şarkı bellidir. Seyirci o şarkı veya türkü söylenirken kimin perdeye geleceğini bilir.

Şarkılarla, gazellerle başlayan Karagöz oyunu, izleyenleri bir yandan neşelendirirken diğer yandan verdiği öğütlerle düşündürür. Beyaz perdenin arkasında seslendirilen konuşmalarda sıcacık ve neşe dolu ilişkilere şahit oluruz. Yüzyıllardır gösterilen bu oyunları binlerce insanın izlediğini düşününce oyunun tarihî bir değer taşıdığını görür ve onu daha çok izlemek isteriz. Seyredenler oyunun sonunda Karagöz ve Hacivat’ın konuşmalarından ders çıkarır ve ibret alırlar kendilerine.

Karagöz’de Ferhat ile Şirin, Leyla ile Mecnun gibi klasik İran Edebiyatı’ndan geçen konular da işlenmiştir. Ancak bu türlü Karagöz oyunlarında olaylar, bu eserlerin işleniş şeklinden çok farklıdır. Örneğin, Ferhat ile Şirin, gerçek hikâyede, birbirlerine kavuşamazlarken Karagöz oyununda kavuşabilmişlerdir.

Türk gölge oyunu üzerine en çok çalışma yapanlardan biri olan Metin And, Karagöz oyununun güldürücü olmasının kullanılan dille ilgili olduğunu söyler. And, “Karagöz’de durumlardan çok, ayrıntıların gülünçlüğüyle karşılaşıyoruz. Güldüren, dilin kendisidir.” der.

Karagöz oyununda mantıksızlıklar, aykırılıklar ve saçmalıklar vardır. İzleyenleri güldüren de aslında bunlardır. George Jacob, Karagöz fasıllarını şu şekilde ayırır:

A) Karagöz’ün bir iş tutması;

B) Karagöz’ün yasak edilen yerlere girmek istemesi;

C) Bağımsız bir dolantıda Karagöz’ün kendini gülünç veya çapraşık bir durumda bulması;

D) B öylencelerden, halk öykülerinden ödünç alınan konulardan yararlanarak yapılan uyarlamalar.

KARAGÖZ’ÜN BÖLÜMLERİ

Karagöz oyunu genelde dört bölümden oluşur:

1-  Giriş (Mukaddime)

2-  Söyleşi (Muhavere)

3-  Fasıl

4-  Bitiş

Giriş:Boş perdeye göstermelik denilen görüntünün konmasıyla oyun başlar. Bir ağaç, vazoda bir çiçek, bir gemi, Zümrüd-ü Anka gibi figürler göstermelik olarak kullanılır. Seyircileri oyuna hazırlamak için kullanılan bu göstermelikler, Hayalî veya Çırak’ın çaldığı, kamıştan yapılmış “nareke” denilen düdüğün çıkardığı zırıltılı ses ya da tefin velvelesi ile perdeden yavaş yavaş kaldırılır. Oyunun giriş bölümü başlar.

Söyleşi:Genellikle fasılla ilgisi olmayan, Hacivat’la Karagöz arasında geçen konuşmadır. Bu bölüm, okumuş bir kişi olan Hacivat’ın sözlerinin, okumamış bir kişi olan Karagöz’ün yanlış anlaması ya da anlar gibi görünmesiyle sürüp gider. Muhavere konuları çok çeşitlidir. Güncel olaylara, inançlara da göndermeler yapılan muhaverelerde bazen bir rüyayı gerçek gibi anlatma, Karagöz’ün bunu gerçek bir olay gibi yanlış anlaması ile süslü bir kısım oyunu seyirciye ısındırmak için hazırlanan bölümdür. Usta adı verilen Hayalî, bu bölümü uzatıp kısaltabilir.

Fasıl:Oyunun asıl konusunu oluşturan bölümdür. Bu bölümde Hacivat ve Karagöz’ün yanı sıra diğer modeller de perdeye gelir. Karagöz oyunları bu bölüme göre isim alır. Aptal Bekçi, Ahçılık, Kanlı Kavak gibi. Karagöz oyunlarında genelde Hayalî, oyunun temasına sadık kalır, ancak ufak ilaveler de yapabilir.

Bitiş:Oyun sonunda Karagöz ile Hacivat arasında geçen birkaç sözcükten oluşan kısa konuşmadır. Hacivat:

“Yıktın perdeyi, eyledin viran. Varayım sahibine haber vereyim heman” der ve gider. Karagöz de şu sözlerle cevap verir:

“Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola,

Yarın akşam yakan elime geçerse vay haline.”

KARAGÖZ’Ü OYNATANLAR KİMDİR?

Karagöz oyununun kadrosu altı kişiden meydana gelir. Bunların isimleri ve görevleri şu şekildedir:

Hayalî:Karagöz oyununu tek başına oynatan ve seslendiren kişidir. Karagöz oyununda bulunan yaklaşık 100 değişik karakterin yöre ağızlarını, şive bozukluklarının taklitlerini yapar. Hayalî’nin çok iyi Türk müziği bilmesi ve şarkıları çok iyi yorumlayabilmesi gerekir. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde, meşhur Karagözcü Kör Hasanzade Memet’in mevcut oyunlara ilave olarak 300 oyun bildiğini, sadece Karagöz ve Hacivat’la aralıksız 15 saat muhavere oynattığını yazar.

Çırak:Hayalî’nin yanında yardımcısı ve öğrencisidir. Ona oyun içinde her türlü yardımda bulunur. Tasvirlerin verilmesi, yeri geldiğinde tutulması onun görevidir. Mesleğinde olgunlaşınca peştamal kuşanarak usta sınıfına geçer.

Sandıkar:Çırağın yardımcısıdır. Geçecek faslın tasvirlerini çıkarır. Sopalarını çıkarır, ipe dizer ve oyunda sırası gelen tasviri çırağa verir. Perdenin kurulmasına yardım eder.

Yardak:Oyunda geçen türkü ve şarkıları okur. Bazı Karagözcüler yardağın yanı sıra saz heyeti ile çıkarlar.

Dayrezen:Daire denilen özel aleti çalar ve oyunda geçen pastavları (Karagöz’ün Hacivat’a vurması esnasında çıkan ses) yapar.

Hamal:Karagöz oynatılacak yere Karagöz zembilini taşır.

KARAGÖZ’DE KİMLER OYNAR?

Karagöz oyunu kişilerinin en büyük özelliği hepsinin birer tip olmasıdır. Her birinin özellikle Türk toplumunda bir uzantısı, bir yansıması vardır. Dış görünüşleri, konuşmaları, davranışları ve başkalarıyla olan ilişkilerinin sonucunda hepsinin kendine göre bir toplumsal rolü oluşmuştur.

Oyunlarda kişiler belli kıyafetler giyer. Bu giyinişleri onların toplumsal özelliklerini yansıtır. Örneğin Sarhoş’un elinde içki şişesi, Tuzsuz’un elinde bıçak, Tiryaki’nin elinde afyon çubuğu, Kabadayı’nın elinde tabanca, Laz’ın elinde kemençe bulunur. Kişileri tanıtan herkese özel belli bir müzik, türkü ya da dans vardır. Kayserili kaşık oyunu, Rumelili sirto, Karadenizli horon oynar. Ayrıca herkesin sık kullandığı bir kelime vardır. Örneğin, Rum “vre”, Arnavut “mori”, Acem evet anlamında “beli” ya da ben anlamında “özüm”, Arap evet anlamına gelen“ayva”, Rumelili “haçan” ya da “a be”, Kürt “uy babo”, Ermeni “foşgeya” der.

Karagöz’de Kişiler:

Karagöz oyununda başlıca 350 adet figür vardır. Göstermelikler ve aynı cins karakterler çıkarılırsa 100 tane ana karakter vardır. Bunlar kendi aralarında belli gruplara ayrılırlar.

1  Asıl kişiler: Hacivat, Karagöz

2  Kadınlar: Bütün zenneler

3  İstanbul lehçesiyle konuşanlar: Tiryaki, Beberuhi, Çelebi

4  Anadolu’dan gelenler: Laz, Kayserili, Kastamonulu

5  Anadolu dışından gelenler: Acem, Arnavut, Muhacir

6  Müslüman olmayanlar: Rum, Ermeni, Frenk, Yahudi

7  Özürlü kişiler: Hımhım, Kekeme, Kambur, Aptal-Deli

8  Kabadayı ve sarhoşlar: Külhanbeyi, Kopuk, Zeybekler, Efeler, Tuzsuz Deli Bekir, Sarhoş

9  Eğlendirici kişiler: Çengi, Köçek, Çalgıcılar

10  Olağanüstü kişiler: Cinler, Cazular, Ejderhalar

11  İkinci derece önemli kişiler: Mahalleli, İmam, Ahçı, Satıcılar, Çocuklar, Ferhat, Şirin

Karagöz

Karagöz, saf ve temiz ruhlu, olayların komik taraflarını büyük ustalıkla yakalayan, zeki, fakat okumamış Türk halkını temsil eder. Dilde, ahlakta, davranışlarda hep iyiden yanadır. Yapmacıklıkları daima alaya alır. Sokak diliyle konuşur. Eğitim almışların yabancı sözcük ve dil kuralları ile dalga geçer. Anladığı halde sürekli anla-mıyormuş gibi görünür. Onlara ters anlamlar verir. Her şeye burnunu sokan, her lafa karışan Karagöz, sokakta olmasa bile evinden seslenerek işlere karışır. İçi dışı bir ve patavatsız olduğu için zor durumlara düşer. Karışık işlere dalsa da onların içinden sıyrılmayı, durumu kurtarmayı başarır.

Karagöz, cesur ve gözüpektir. Karısı ile her zaman arası bozuktur. Hiçbir zaman düzgün bir işi yoktur. Hacivat’ın aracılığı ile çeşitli işlerde çalışır. Karagöz, farklı oyunlarda farklı kılıklara girer. Kadın, gelin, eşek, çıplak, bekçi ve çingene rolleri gibi.

Hacivat

Hacivat, ‘mürekkep yalamış’, her konuda az da olsa bilgisi olan bir kişidir. Konuşmaları düzgün, eğitim görmüş birisidir. Her oyunda Karagöz’den dayak yemesine rağmen yine de ondan vazgeçmez. Herkesin huyuna göre konuşur; yüze gülen, içten pazarlıklı bir kişiliği vardır. Arabulucudur, kavgaları yatıştırır, dargınların arasını bulur. Ölçülü, ağırbaşlı, işine gelince dilini tutabilen, esnek bir kişiliği vardır. Görgü kurallarına uyar, Karagöz’e de bu konuda tavsiyeler verir.

KADINLAR

Karagöz oyunlarında kadınların hepsine zenne denilmektedir. Perdenin vazgeçilmez süslü giyimli tiplerindendir. Tanzimat’tan önce feraceli zenneler, Tanzimat’tan sonra ise başı açık zenne figürleri görülmektedir. Oyunlarda kadınlar genelde olumsuz özellikler taşımaktadır.

Kadınların giyimleri çok renkli ve gösterişlidir. Çok çeşitli isimleri vardır En sık kullanılanlar: Kanlı Nigar, Salkım İnci, Ebru Hanım, Dimyat Pirinci, Nazlı Hanım, Habibe Molla, Rabia Dudu ve Yedidağın Çiçeği’dir.

Karagöz’ün Karısı

Karagöz’le anlaşamaz, daima kavga halindedir. Kolunda sepet, ağzında tütün çubuğu vardır.

Kaynana

Tuzsuz Deli Bekir’in annesidir.

Şirin, Zühre

Bilinen halk hikâyelerinin kadın kahramanlarıdır. Gerçek hikâyelerde sevgililer kavuşamadıkları halde, Karagöz oyunlarında bunun aksi olur.

Dadı

Genelde Zennelerle beraber dolaşır. Onların her konuda akıl danıştıkları kimsedir. Giyimlerine kırmızı ve kahve renkleri hakimdir.

Kanlı Nigar

Hafifmeşrep bir kadındır, ahlak kurallarını çiğner. Giyimine mavi renk hakimdir.

Hamamcı

Kadınlar hamamında çalışır. Mor ve yeşil çizgili peştamalı vardır. Görümce

Kayınvalide ve komşu kadınla birlikte Karagöz’ü görmeye gelir. Giyimine kırmızı renk hakimdir.

Kocakarı

Hafif bir kadındır. Giyimi çok renklidir.

İSTANBUL TÜRKÇESİYLE KONUŞAN KİŞİLER

Çelebi

Bazı oyunlarda zengin biri, bazı oyunlarda ise kadınların sırtından geçinen biri olarak tanınır. Elinde daima lale ve pardösü bulunur. Kibar aile çocuğudur, gençtir, nazik biridir. Perdeye en çok şu şarkıyla gelir:

Ciğerde nar-ı hasret açtı dağlar Firakınla gözüm gönlüm kan ağlar Dayanmaz nale-i cangaha dağlar Firakınla gözüm gönlüm kan ağlar

Tiryaki

Mahallenin en yaşlı efendisidir. Her zaman yarı uykulu haliyle kahvede oturur. Mahallenin alay konusudur. Sürekli ciddi bir maske takınır. Eğlencelerin vazgeçilmez unsurudur. Afyon yutup pineklemekle ömrünü geçiren bir tiptir. Konuşmaların tam ortasında kendinden geçerek uyur. Giyimine mavi renk hakimdir. Karagöz ona afyona düşkünlüğünden, uyuklamasından dolayı “uykucuzade” ya da “Afyonî baba” der. Tütün, kahve, nargile gibi keyif verici şeyler kullanır. Perdeye en çok şu şarkıyla gelir:

İstanbul Türkçesiyle Konuşan Kişiler

Fesleğen ektim gül bitti Dalında bülbüller öttü Ötme bülbül, yarim gitti Ben dertliyim kan ağlarım

Beberuhi

Altıkulaç lakabı ile tanınır. Ağzı kalabalık, yaygaracı, boyuna göre yakışık almayacak işler yapan bir tiptir. İstanbul ağzıyla konuşur. Boyunun kısalığıyla dikkat çeker. Şımarık ve küstahtır. Karagöz’e boyunun kısa olduğunu söyleyerek onunla alay eder. R ve s harflerini y gibi telaffuz eder. Karagöz’le mahalle kabadayılarına karşı koymaya çalışır. Zoru görünce de hemen kaçar. Giyimine kırmızı ve mavi renk hakimdir.

Laz

Sustuğu zaman heykel gibi duran, konuştuğu zaman makine gibi konuşan, karşısındakini dinlemeyen bir tiptir. Çoğu zaman kayıkçı ya da esnaftır. G’leri c, b’leri p gibi söyler. Çabuk konuşması ve gevezeliği ile tanınır. Aceleci bir tip olan Laz için Karagöz, “Trabzon Gülü” der. Dansı, horondur. Mesleği genellikle gemiciliktir. Perdeye çoğu zaman elinde kemençesiyle gelir. Giyimine yeşil renk hakimdir. Perdeye şu şarkı ile gelir:

Kalk gidelim dağlara

Kestane toplamaya

Meram kestane değil

Oyunlar oynamaya

Kayserili

Kurnazlığı ile övünür. Orta Anadolu’dan gelir ve oranın ağzı ile konuşur. Adı Mayısoğlu’dur. Mesleği, bakkallık, pastırmacılık, yağcılık ya da ayakkabıcılıktır. Giyimi çok renklidir. Perdeye “Kayseri’nin dağı taşı bostandır” türküsü ile gelir.

Kastamonulu

Karagöz perdesinin uzun boylu tasvirlerinden birisidir. Bundan dolayı Karagöz, onunla konuşmak istediği zaman omzuna merdiven dayar. Perdeye omzunda baltası ile gelir. Konuşması ve hareketleri kabadır. Karagöz ona iyi sözler söyledikçe veya hatırını sordukça o bunlara cevaplar verir. Hakaret edildiğinde ise hakareti iltifat olarak kabul eder, hoş şekilde cevaplar vermeye başlar. Adı çoğu zaman Kastamonulu Baba Himmet olarak geçer fakat bunun yanında Mehmet Ağa, Veli Dayı gibi isimleri de vardır. Konuşmasında geldiği yörenin özellikleri görülür. Birtakım kelimeleri o yörenin ağzına göre söyler. Bir kısım kelimeleri de kendi lügatinden seçer. Kâğıt yerine “kafat”, kalem yerine “övendire” gibi. Saf kalplidir. Giyimine mavi renk hakimdir. Perdeye genellikle şu şarkı ile gelir:

“Yine gördüm boyu uzun serv-i bülendim…”

Acem

Hacivat’ın “İran Gülü” olarak nitelendirdiği Acem, İran’dan veya Azerbaycan’dan gelmiştir. Meşhur olan Acem mübalağacılığını üzerinde taşır. Yaptığı işler arasında halıcılık, nargilecilik ve antikacılık bulunur. Çoğu zaman can sıkıntısından şikâyet eder. Kendisini eğlendiren kimseleri mükâfatlandırır. Kıyafetine çok renklilik hakimdir. Perdeye şu şarkı ile gelir:

“İsfahan’da kuyi var

İçinde nane suyi var

Her güzelin bir huyi var

Ne yaman Acem gözeli…”

Acem tasvirlerinin elinde mutlaka kendilerinin simgesi haline gelmiş olan nargile bulunur. Başlarında da Acem Papağı vardır.

Arap

Arap tipi, Ak Arap ve Siyahî Arap olmak üzere ikiye ayrılır. Ak Arap çoğu zaman Şam, Beyrut veya Suriye’den gelmiştir. Mesleği kahve dövücülüğü ya da devecilik olarak geçer. İsmi Hacı Fettah, Hacı Fitil, Hacı Fışfış ve Hacı Kandil’dir. Perdeye şu şarkı ile gelir:

Anadolu Dışından Gelen Kişiler

“Befta hindi şaş harirya benat…”

Bazen de şu şarkıyla geldiği olur:

“Ya veled ya veled hay-ud duhulek…”

Siyahî Arap ise oyunlarda daha ziyade köle ve cariye olarak karşımıza çıkar. Genelde hafif akıllıdır. Giyimine kırmızı renk hakimdir.

Muhacir

Çatalca’dan gelen ve arabacılık, pehlivanlık mesleklerini icra eden Muhacir, mızıkçılığı ile de bilinir. Konuşmalarında “abe” kalıbını çok kullanır. İstanbullular için “Muhallebici” der. Adı Hüsmen Ağa’dır. En çok kullandığı kelimeler “Susak kafa” ve “kızan”dır. Rumelili olarak da bilinir. Giyimine yeşil renk hakimdir. Perdeye şu şarkı ile gelir:

“Alişimin kaşları kare

Sen açtın sineme yare

Bulamadım derdime çare

Görmedin mi hiç

Ah civan Alişimi Tuna boyunda…”