Birazoku

Dünyamız harikalarla dolu. Kuşlar göç ederken, nasıl enerji tasarrufu yapacaklarını biliyor ve ona göre uçuyor; sinekler, uçuş stratejileri geliştirip bizi alt edebiliyor ve el ve ayaklarımız karıncalanarak bize birtakım mesajlar göndermeye çalışıyor. Çok soğuk havalarda, donmuş bir gölün üzerinde keyif yapan ördeklerin ayakları nasıl oluyor da buza yapışmıyor dersiniz? Gereksiz gibi görünen bütün bu bilgiler, aslında hayatın ne kadar mucizevî olduğunun birer kanıtı!
Günlük yaşamımızın koşuşturması içinde, bilmece ve gizemlerle dolu harika bir dünyada yaşadığımızı kolaylıkla unutabiliyoruz. Ancak basitmiş gibi gördüğümüz pek çok sorunun cevabını çoğumuz bilmiyoruz.

Merak tek bir soruyla başlar ve sonu gelmez. Dünyamızın gerçek güzellikleri onları keşfetmek ve kendi yolunda yürümek isteyenlere kendilerini gösterir. Hepimiz dünyayı tek başımıza keşfediyoruz. Gözlerimizi açtığımız her saniye, bir başka eşsiz güzellikle ödüllendiriliyoruz. Yapmamız gereken tek şey onları fark etmek ve bilimin cevaplarına kulak vermek! Yapabildiklerini keşfedince, bir sineği öldürmeden önce iki kere düşünmeniz gerekebilir!

Bilim, pek çok insanı korkutur. Ancak bilim hayatın her yerindedir ve günlük yaşamın içindeki bilim, sandığımız kadar karmaşık da değildir. Hint asıllı Alman Fizikçi Ranga Yogeshwar, bu  kitabında bize bu ‘anlaşılır’ bilimsel gerçekleri sunuyor. Çoğumuzun, gereksiz olduğuna inandığı ama cevabını bilmediği soruların yanıtlarını öğrenince, çok şaşıracak ve bazı cevapları yaşamınızda uygulayıp ne kadar işe yaradıklarını göreceksiniz. Örneğin; bodrum katındaki nemlenme, bu kitabı okuduktan sonra sizin için sorun olmaktan çıkabilir. Ya da asansör fobinizi, onunla ilgili gerçeği öğrendikten sonra yenebilirsiniz. Bu kitapla, hayatın nüanslarını yeniden keşfedecek ve yaşama bir kez daha hayran kalacaksınız!

– Zıplayan 50.000 kişi deprem yaratabilir mi?

– Son kullanma tarihi nasıl hesaplanır?

– Kadınların ayakları neden soğuktur? ve daha fazlası…

“Her gün farklı şeyler gözlemliyor ve birtakım soruların cevaplarını arayıp duruyoruz. Cevabını bulamadığımız sorular için, Ranga Yogeshwar olağanüstü dili ve zekâsıyla bize anlaşılır açıklamalar sunuyor!”

-Peter Grünberg-, Nobel Ödüllü Fizikçi

İçindekiler

Önsöz 15

Teşekkür 19

Kadınların ayakları neden soğuktur?

Duyu ve zekâ: Bedenimiz nasıl çalışır?

1    Banyo yaptıktan sonra parmaklarımız neden buruşur? 23

2    Kan grubu nedir?  25

3    Dolunay gecelerinde daha çok çocuk doğar mı? 29

4   Suyun altını neden net göremiyoruz? 33

5    Sivrisinekler kokan ayaklan mı sever? 35

6    Kas Tutulması nasıl oluşur? 39

7    Bir ses tizken bir diğeri neden peştir? 41

8    İndirimli alışverişlerde aklımız neden durur? 43

9    120/80 tansiyon ne demektir? 45

10    Bazı insanlar sütü neden sindiremez? 47

11    ‘Hissedilen sıcaklık’ ne demektir? 49

12    El ve ayaklanmız neden bazen kanncalanır? 51

13    Tüylerimiz neden diken diken olur? 53

14    Hapşırırken ne olur? 55

15    Esnemek bulaşıcı mıdır? 57

16    Kadınların ayakları neden soğuktur? 59

17    Nasıl 3 – boyutlu görürüz? 61

Yıldızlar nadan parlar?

Sonsuz alanlar: Uzay, Rüzgâr ve Hava  65

18    Gökyüzü neden mavidir? 67

19    Gökkuşağı rengini nereden alır? 71

20    Bulutlar nasıl meydana gelir? 73

21    Sis nasıl oluşur? 75

22    Yıldızlar neden parlar? 77

23    Samanyolu nedir? 81

24    Kar yağdığında etraf neden sessizleşir? 85

25    Ay’da neden o kadar çok krater var da’Dünya’da yok? 87

26    Hepimiz aynı Ay’ı mı görürüz? 89

27    Dünya neden döner? 91

28    Metcezir nasıl oluşur? 93

29    Zıplayan 50.000 kişi deprem yaratabilir mi? 97

30    Yıldız kayması nedir? 99

31    Bahar ne zaman başlar? 101

32    Güneş tutulması, Ay tutulmasına oranla neden daha seyrek gerçekleşir?103

33    Yüksek yapıların çevresinde neden esinti olur? 107

34    Bataklıkta batılır mı? 109

35    Yer çekiminin olmadığı durumlar nasıl oluşur? 113

Asansör düşebilir mi?

Yeni başlayanlar için teknik bilgiler

36    Madeni paraları otomata sürtmenin bir faydası var mıdır? 119

37    Asansör düşer mi? 121

38    Bir ağaca çarpmakla karşıdan gelen araca çarpmanın şiddeti farklı mıdır? 123

39    Yüksek gerilim hatları neden vardır? 125

40    Havaya ateş etmek – Mermi düşerken ne kadar hızlıdır? 127

41    Işınlanma hayali bir gün gerçek olacak mı? 129

Fillerin kulakları neden büyüktür?

Hayvanların gizil hayatı

42    Kuşların V şeklinde uçuşunun arkasında ne var? 133

43    Güveler neden ışığa doğru uçar? 135

44    Fillerin kulakları neden büyüktür ? 137

45    Kedi gözü neden parlar ? 139

46    Sinekleri yakalamak neden bu kadar zordur? 141

47    Neden bazı yumurtalar beyaz, bazılarıysa kahverengidir? 143

48    Kuşlar uyurken daldan neden düşmez?147

49    Buzun üstündeki ördekler neden donmaz? 149

Tost ekmeği neden hep reçel sürülmüş tarafının üstüne düşer?

Bunların dışında: Günlük yaşam

50    Mendiller neden kare şeklindedir? 53

51    Rüşveti kim icat etti?155

52    Yıldırım düştüğünde ne yapmalıyız? 157

53    Schultüte nereden geliyor? 161

54    08/15 Kavramı nasıl ortaya çıktı?163

55    Güneş kremi nasıl etki eder? 165

56    Alman bayrağı neden siyah-kırmızı-sarıdır? 169

57    Kırmızı halı nereden çıktı? 173

58    DNA ne anlama geliyor? 175

59    Neden bazen gözlerimiz fotoğraflarda kırmızı çıkar? 177

60    İş görüşmesi ya da Kanalizasyon kapakları neden yuvarlaktır? 179

61    Saatin akreple yelkovanı neden hep sağa doğru döner?183

62    Tost ekmeği neden hep reçel sürülmüş tarafının üstüne düşer?185

Edebiyat olimpik disiplinlerdin biri olarak kabul ediliyor muydu?

Daha hızlı, daha yükseğe, daha uzağa: Sportif meydan okuma

63    Bir maraton neden tam olarak 42.195 metredir? 189

64    Golf topunun neden çukurları vardır?    191

65    Doping nasıl başladı? 195

66    Edebiyat olimpik disiplinlerden biri olarak kabul ediliyor muydu? 197

67    Love:15 ne demektir? 199

Arabada bir şey okurken midemiz neden bulanır?

Havada, karada ve suda: Araba ve Trafik

68    Normal nedir, dizel nedir?

69    Arabada bir şeyler okurken neden midemiz bulanır?

70    Blog terimi nereden geliyor?

71    Bir araba ne kadar C0₃ üretir?

72    Lastik kayması sırasında ne olur?

73    Hava yastığı nasıl çalışır?

74    Sokaklar, navigasyon cihazına nasıl giriyor?

75    Yolcu uçağının kanadı kırılabilir mİ?

76    Zaman nerede kaldı?

Şampanyadaki baloncuklar nasıl oluşuyor?

Afiyet olsun: Mutfak, yemek salonu ve kilerden İlginç bilgiler

77     Müsli nasıl hayat kurtarır?

78     Kruvasan nereden geliyor?

79 Kapuçino neden “gürler”?239

80 Dondurmanın sırrı nedir?241

81 Muzlar nerede olgunlaşır?243

82 Tuz ve şeker yiyecekleri nasıl muhafaza eder?245

83 Çikolata neden yanar?247

84 Pastörize süt ile UHT-süt arasındaki fark nedir?249

85 Son kullanma tarihi nasıl hesaplanır?251

86 Şampanyadaki baloncuklar nasıl oluşuyor?253

87 Madensuyu mu içme suyu mu? Aralarındaki fark nedir?255

88 Kahveye katılan süt neden kesilir?257

Dans eden su damlacıklarının sırrı nedir?

Evim, güzel evim: Evinizle ilgili bilmeniz gerekenler

89 Bodrum katları neden yaz mevsiminde hep nemli olur?261

Klozet kapağı temizlik bezine karşı

90 Evdeki en kirli yer neresi 263

91 Plastik bulaşıklar bulaşık makinesinde neden kurumaz?265

92 Sabunla nasıl daha temiz olur?267

93    Dans eden su damlacıklarının sırrı nedir?271

94    Duş yaparken duş perdesi neden hep İçeriye doğru kıvrılır? 273

95    Banyo küvetindeki su, giderden akarken hangi yöne doğru döner?  277

96    Bitlere karşı ne yapılabilir? 281

97    Çoraplar makinede yıkanırken neden yorgan kılıfının İçine dolar? 283

98    Birisinin aynada kendini tam boyutuyla görebilmesi için aynanın ne kadar büyük olması gerekir? 285

Loto’da nadan 1,2,3,4,5,6 sayılarını İşaretlememeliyiz?

Sayılar, lütfen

99    Sıfır nereden gelir? 291

100 13 sayısını özel kılan nedir? 293

101    Dijital ne demektir? 295

102    Taksitli alışverişler neden daha pahalıya gelir? 299

103    Denizcilik hesaplamalarında neden deniz mili kullanılır? 301

104    Lotoda neden 1,2,3,4,5,6 sayılarını işaretlememeliyiz?…303

105    Seyirci Jokeri hakkını kullanmak ne kadar güvenilirdir?..305

106    Almanya’nın merkezi neresidir? 307

107 Hesap yapabiliyor musunuz? 311

108    Bu kitapta neden 108 bölüm var? 315

Önsöz

“I was like a boy playing on the sea-shore, and diverting myself now and then fınding a smoother pebble or a prettier shell than ordinary, whilst the great ocean of truth lay ali undiscovered

beforeme.”

Isaac Newton

Dünyamız harikalarla dolu. Manolya ağaçları ilkbaharda ne zaman çiçek açacaklarını biliyor ve karasinekler şeffaf kanatlarını arka bacaklarıyla temizliyor. Kediler güpegündüz patilerini hızlı hızlı hareket ettirerek rüya görüyor ama kimse nedenini bilmiyor. Minicik tek hücreliler, sessiz mikro dünyalarında azimle çalışıyor ve bir su damlasının okyanusunda uzay gemileri gibi süzülüyor.

Günlük yaşamımızın koşuşturması içinde nasıl büyük ya da küçük bilmece ve gizemlerle dolu harika bir dünyada yaşadığımızı kolaylıkla unutabiliyoruz.

Işıl ışıl bir sonbahar havasında çiy taneleri neden otların tepesine doğru tırmanır? örümcekler niçin kendi ördükleri ağa sineklerin yapıştığı gibi yapışmaz? Nereye bakılırsa bakılsın, her yerde sorular gizlidir ancak çoğunun pratik bir açıklaması yokmuş gibi görünür. Günlük hayat açısından bir çıkar sağlamazlar, ticari fikirler değildirler, etkili bir faydaları yoktur!

Görünürde faydasız olan sorular her daim beni kendilerine hayran bırakmıştır. Daha çocukken bile bir solucanın yemek yemesini saatlerce izleyebilirdim ve bu arada da ödevlerimi unuturdum. Bulutların gökyüzüne çıkışım ve şekil değiştirmelerini izlemek büyük bir keyifti; bazıları hikâyeler anlatır ve yüzleri yaşlanarak maviliğin içinde kaybolurdu. Sıcak havalarda, yere doğru yeterince eğildiğimde minik böceklerin sap ve köklerden örülmüş şehirlerinde, yollarını bulmaya çalıştıkları yepyeni bir evren önüme serilirdi. Hepsi sürekli hareket halindeydi ama nereye gideceklerini nereden biliyorlardı?

Su borularının çapları ya da vergi ödemelerinin hesaplanmasının, kızgın tavada dans eden su damlacıklarından daha önemli olduğu bir dünyada buna benzer birçok gereksizmiş gibi görünen soruyla karşılaşıyordum.

Daha sonra ise sorular arasında ‘önemli’ ve ‘önemsiz’ diye bir ayrımın olmadığını keşfettim çünkü her soru kendi başına araştırılmaya değerdi. Buna karşın ansiklopedilerim ve okul kitaplarım kendilerinden çok emin cevaplar veriyordu, çünkü pek çok şüphe ve yanılgıdan, yanlış teori ve hipotezlerden, bilgi yolunu sürüncemede bırakan tarihi yan yollardan hiç bahsetmiyorlardı. Bu kitaplardaki formül, kanun ve fenomenler bizlere sarsılmaz gerçekler, sorgulanamaz mutlak kurallar olarak lanse ediliyordu. Pisagor teoremi bir inanç bildirgesi gibi kabul ediliyor ve kuşaklar boyunca öğrenciler, ‘doğru’ ile yanlış’ arasında gidip gelen eğitimsel bir engizisyon korkusuna tabi tutuluyordu. Matematiksel işlemler için tek bir yol vardı ve farklı bir yol tercih edilse ve sonuca daha hızlı ulaşılsa bile, aforoz edilmeyle karşı karşıya kalınıyordu. Bizler öğrenmiyor, ezberliyoruz ve yirmi yıllık bir öğrenimden sonra bile çoğumuz, en basit soruların cevabını dahi bilmiyoruz: “Kendimizi bütünüyle görmek için hangi büyüklükte bir aynaya bakmak gerek?” (Bunun cevabını size bu kitapta vereceğim!)

Kavrayış, asla nihai bir sonuç değil, aksine uzun ve sürprizlerle dolu bir sorgulama sürecinin ara toplamıdır.

İlerleme, birçok ‘saçmalamanın sonucudur ve kendi yolunda gitme konusunda kendine güvenen meraklı insanlarla beslenir. Zamanında, çağdaşları muhtemelen Luigi Galvani’yi deli ilan etmiştir. On sekizinci yüzyılda kurbağa bacaklarının neden seğirdiğini araştırıyordu! Ölü olmasına rağmen, neşterle dokunulduğunda kurbağanın bacağını hareket ettirdiğini gözlemlemişti Ancak bu olay sadece neşterdeki bakır ve demirin birbirine temas etmesi durumunda ortaya çıkıyordu. Çağdaşı olan bilim insanları, kendilerini günlük hayatın daha ‘önemli’ olaylarına adarken; İtalyan biyolog değişik metaller, teller, neşterler ve kurbağalarla deneyler yapıyor ve elektrik denen alışılmışın dışındaki kıtada kendine bir yol açıyordu. Bugünse ilerlemenin önünü açan insanlardan biri olarak gösteriliyor.

Hintli fizikçi Sir C.V Raman, 1921’in yazında gemiyle Avrupa’ya gitti. Muhtemelen bolca zamanı oluyor ve okyanusun çarpıcı renklerinin tadını çıkarıyordu, ancak diğer yolcuların aksine Akdeniz’in derin mavi suları ona rahat vermiyordu. Yaşadığı şehir Kalküta’ya dönünce bu fenomeni araştırdı ve ışık dalgalarının hareketleri üzerinde yeni bulgular elde etti. 1930 yılında ışığın moleküler dağılımı konusundaki çalışmalarından dolayı Nobel ödülünü aldı. Bugün Raman Dağılımı birçok modem teşhis yönteminin temelini oluşturmaktadır.

Seğiren kurbağa bacakları, denizin rengi… Aranan cevaplara her zaman ulaşamasa da, önemsizmiş gibi görünen bazı soruların şaşırtıcı derecede önemli cevapları olabilir, ancak fark edilmezler. Kaç kere karmaşık sorular, başarısız denemeler ve şüphe bilimin…