Birazoku

Dostoyevski bu eserinde, sara hastası Prens Mişkin´i merkezine yerleştirdiği bir dünyada dürüst ve açık bir insan olarak yaşamanın zorluklarına değinmekte ve toplumun ne kadar da ikiyüzlü bir sisteme dayandığını gözler önüne sermektedir. Dürüst olmak “budala” olmaktır. Prens Mişkin, 19. yüzyıl Rus edebiyatının kült kahramanlarından birisidir. Dünyanın gelmiş geçmiş en güzel aşk romanlarından olan Budala, Dostoyevski´nin de dört büyük romanından biri olarak vazgeçilmez klasikler arasında yerini çoktan almıştır.

Karların eridiği bir günde, sabah saat dokuz sularında, Varşova treni Petersburg’a yaklaşıyordu. Kasım ayının sonlarıydı. Hava o denli nemli ve sisliydi ki gün zar zor aydınlanıyordu; vagonun pencerelerinden bakınca, hattın on adım sağında ve solunda neredeyse hiçbir şey ayırt edilemiyordu. En kalabalık olan, üçüncü mevki vagonlardı. Yolcular arasında yurt dışından gelenler de vardı; ama çoğu, yakın çevreden gelen küçük çaplı yatırımları olan işadamları ve dar gelirli insanlardı. Bütün yolcular yorgundu; gözleri uykusuzluktan ağırlaşmıştı. Soğuktan donan yolcuların yüzleri sisin rengini almıştı.

 

 

“Onun iki buçuk milyon miras bıraktığını sen nereden biliyor­sun?” diye sözünü kesti kara yağız delikanlı; bu kez memura bakmaya tenezzül etmemişti. “Bak sen şu işe. [Prense göz kırptı.] Dalkavuk­luk yapınca eline ne geçiyor sanki? Babamın öbür dünyaya göçtüğü doğrudur. Ben de bir ay sonra, Pskov’dan evime dönüyorum, ne para ne pul. Ne namussuz kardeşim, ne de annem -para şöyle dursun- haber bile yollamadılar! Bir köpekmişim gibi! Pskov’da bir ay boyunca yatakta ateşler içinde kıvrandım!”

“Ey Tanrım!” Memur kollarını havaya kaldırdı. “Ve şimdi, bir anda en azından bir milyona kavuşacaksınız.”

Rogojin öfkeyle, “Ona da ne oluyor?” dedi. “Önümde dört ayak üstünde yürüsen de benden bir kapik bile alamazsın.”

“Yürürüm! Kesinlikle yaparım!”

“Sana hiçbir şey vermeyeceğim! Karşımda bir hafta boyu el çırpıp oynasan da vermem!”

“Verme! Ama ben yine de oynarım. Karımı da ufaklıkları da bırakır, senin için el çırpıp oynarım.”

“Tüh sana!” Kara yağız delikanlı tükürdü. Sonra Prense döndü: “Beş hafta evvel, ben de sizin gibi elimde bohçayla babamın evinden kaçıp Pskov’a, teyzemin yanına gittim. Orada havale geçirdim. Babam ben yokken öldü. Beyin kanamasından gitti. Toprağı bol olsun, az kalsın beni öbür dünyaya gönderecekti! Size yemin ederim Prens, eğer kaçmasaydım beni öldürecekti.”

Prens, koyun postuna sarınmış milyonere merakla baktı.

“Onu kızdıracak bir şey mi yaptınız?” diye sordu.

Kuşkusuz milyonluk miras olayı kendi başına son derece ilgi çe­kiciydi, ama Prensin merak ettiği başka bir şey daha vardı. Rogojin,

Prensle sohbet etmeye çok hevesliydi; ancak bu heves, içini dökme ve yakınlaşma ihtiyacından ziyade dalgınlık, kaygı ve heyecandan, biriyle karşılıklı çene çalma isteğinden kaynaklanıyordu. Belli ki Rogojin hâlâ sıtma nöbetinin etkisi altındaydı. Memura gelince, nefes almaya bile çekinerek, Rogojin’i pürdikkat dinliyor ve onun ağzından çıkacak her kelimeyi sanki bir elmas değerindeymiş gibi bekliyordu.

“Kızmasına kızdı. Haksız da değildi hani.” diye cevap verdi Ro­gojin. “Ama işimi asıl bitiren kardeşimdir. Annem zamanını ermişlerin hayat hikâyelerini okuyarak ya da başka yaşlı kadınlarla görüşerek geçirir. Kardeşim Semyon neye karar verirse evde o olur. Babamın öldüğünü bana söylemedi bile. Sebebini anlıyorum tabii. O sıralar aklım başımda değildi. Dediklerine göre telgraf göndermişler. Telgraf teyzemin eline geçmiş. Teyzem rahibeden beterdir; otuz seneden beri duldur ve günlerini sabahtan akşama dek çılgın ermişlerle geçirir. Sen telgraftan kork, açmadan hemen karakola götür. Telgraf hâlâ kara­kolda. Bütün olan biteni Vasili Vasilyiç Konev’den biliyorum; bana her şeyi yazdı. Geceleyin kardeşim, babamın tabutunun üstündeki sırma örtünün altın saçaklarını, ‘Bunlara para verildi’ deyip kesmiş. İstesem, onu yalnız bunun için bile Sibirya’ya yollayabilirim; çünkü mukaddes olana saygısızlık etmiştir. Bu yaptığı bir nevi küfür sayılır.”

“Hey sen, bostan korkuluğu!” diye döndü memura. “Kanunlara göre bu yaptığı küfür sayılır, öyle değil mi?”

Memur, hemen doğruladı:

“Evet, mukaddes olana küfürdür bu! Küfürdür!”

“Bu yüzden adamı Sibirya’ya yollarlar, değil mi?”

“Sibirya’ya! Evet, hemen Sibirya’ya sürerler!”

Rogojin, Prense dönerek konuşmasını sürdürdü:

“Hâlâ yatakta olduğumu sanıyorlar; ama ben kimseye bir şey söy­lemeden trene binip, hasta hasta yola çıktım. Bekle beni Semyon Sem- yonoviç, kardeşim! Babamı bana karşı kışkırttığını biliyorum. Nastasya Filipovna yüzünden babam bana çok kızmıştı, doğruya doğru. Günah işledim.”

Memur bir şeyler hatırlıyormuş gibi sordu:

“Nastasya Filipovna mı?”

“Sen onu tanımazsın!” diye bağırdı Rogojin gergin bir tavırla.

Diğeri zafer kazanmış bir edayla, “Ama tanıyorum!” diye cevap verdi.

“Hadi canım, sanki bütün memlekette bir tane Nastasya Filipovna var! Hem sana bir şey söyleyeyim mi, çekilmez herifin tekisin!” Sonra Prense döndü: “Sırtıma bunun gibi birinin bineceğini biliyordum zaten!”

“Yine de tanıyorum işte!” diye üsteledi memur. “Lebedev her şeyi bilir! Beni azarlıyorsunuz Ekselansları ama ya size bunu ispat edersem? Nastasya Filipovna yüzünden babanız sizi zeytin sopasıyla dövmeye yeltenmişti. Nastasya Filipovna Baraşkova soylu bir kadındır. Çok zengin bir çiftlik sahibi olan Afanasiy İvanoviç Totzki ile de iyi anla­şırlar. Totzki’nin üyesi olmadığı önemli bir kuruluş yoktur; oralarda tanıştığı General Epançin’le de iyi dostturlar.”

“Bak sen şu işe!” dedi sonunda Rogojin. Gerçekten de şaşırmıştı. “Şeytan görmesin yüzünü, onu sahiden de tanıyormuş!”

“Lebedev herkesi tanır, her şeyi bilir! Ben Ekselansları, Aleksaşka Lihaçev’i de iyi bilirim. Babasının ölümünden sonra, iki ay boyunca onunla birlikte köşe bucak dolaştık. Lebedev olmadan, bir adım ata­mazdı. Şu anda borç yüzünden hapis yatıyor. O günlerde Armans’ı, Koraliya’yı, Prenses Patski’yi ve Nastasya Filipovna’yı tanıma fırsatı buldum. Birçok şeyi öğrenme imkânı yani.”

“Nastasya Filipovna mı? Yoksa Lihaçev ile arasında.” Rogojin hiddetle ona baktı; dudakları solmuştu ve titriyordu.

Memur telaşla, “Yok öyle bir şey! Yok! Hayatında sadece Totzki var. Lihaçev parasıyla bile amacına ulaşamadı; karşısındaki Armans değil çünkü. Bilindiği üzere, Nastasya Filipovna akşamları Büyük Tiyatro ya da Fransız Tiyatrosu’ndaki locasında olur. Subaylar istedikleri kadar konuşabilir, ama bir şey kanıtlayamazlar. ‘Nastasya Filipovna bu kadın işte.’ derler, hepsi bu kadar. Çünkü aslında hakkında söyleyebile­cekleri bir şey yoktur” dedi.

Rogojin asık bir yüzle söylenenleri onayladı:

“Evet. Zalejev’in bana anlattıkları da bu yönde. Dinleyin Prens, hiç unutmam, o gün üzerimde babamın üç senelik paltosuyla Nevski Caddesi’nden geçiyordum. Aynı anda Nastasya Filipovna bir mağa­zadan çıkmış, arabasına biniyordu. Onu görünce içimde bir şeylerin tutuştuğunu hissettim. Sonra Zalejev’e rastladım. Aynı çevrenin in­sanları değiliz; o tek gözlük takar, berber kalfaları gibi giyinir; oysa biz çamurlu çizmeyle gezer, tatsız tuzsuz çorbaya kaşık sallarız. Bana dedi ki: ‘O senin harcın değildir, bir prensestir. İsmi Nastasya Filipovna Baraşkova. Totzki’yle yaşıyor ama Totzki şimdi ondan kurtulmanın yollarını arıyor; çünkü adamın yaşı elli beşe geldi ve Petersburg’un en güzel kızlarından biriyle evlenmek arzusunda.’ Ardından Nastasya’yı o günün akşamı Büyük Tiyatro’daki locasında görebileceğimi ilave etti, bale temsili varmış. Babama ben akşama baleye gidiyorum diyecek halim yok. Dinlemez bile, gebertiverir! Yine de onu görebilmek için bir saatliğine gizlice kaçtım. Bütün gece hiç uyuyamadım.

“Ertesi sabah babam bana yüzde beş faizli iki tane bono verdi. ‘Bunları sat, yedi bin beş yüz rubleyi Andreyev’in yazıhanesine götür, kalan on bini de bana getir. Sağda solda oyalanma. Hemen gel, bekli­yorum’ dedi. Bonoları satıp parayı aldım, ama Andreyev’e uğramadım. Doğruca İngiliz mağazasına gittim ve bütün parayı her birinde ceviz büyüklüğünde pırlanta olan bir çift küpeye harcadım. Para dört yüz ruble eksik geldi, ama kendimi tanıtınca mücevherleri aldım.

“Elimde küpeler, Zalejev’e gittim. ‘Hemen Nastasya Filipovna’ya gidiyoruz kardeş.’ dedim. Gittik. Nereden geçtiğimin, nereye bas­tığımın, önümde, sağımda-solumda neler olduğunun farkında bile değildim. Bizi salonda kabul etti. Kendimi takdim etmeyince Zalejev. ‘Bunlar Parfen Rogojin’den, dünkü karşılaşmanızın hatırasına kabul buyurun’ dedi. Nastasya paketi açtı ve gülümseyerek: ‘Dostunuz Rogo­jin Beyefendiye ilgisi için teşekkür ediniz’ dedi, selam verip aramızdan ayrıldı. O anda ölmeye hazırdım! Zaten yanına giderken de nasılsa sağ çıkamam diye düşünüyordum. Utanıyordum, ağzımı bile açamadım, öylece aptal aptal kalakalmıştım. Bana en fazla acı veren, şu hayvan Zalejev’in her şeye sahip çıkmasıydı. Bizimkinin yüzü pembe, saçları kıvırcık ve pomatlıydı; damalı kravatıyla modaya uygun giyinmişti. Kırıtıp duruyordu. Ben ise ufak tefektim, üzerimdekiler de döküntü. Hiç kuşku yok, onunla beni karıştırdı! Dışarı çıkınca ona, ‘Aklından bile geçirme sakın, anladın mı?’ dedim. Güldü. ‘Semyon Parfeniç’e nasıl hesap vereceksin, onu düşün sen!’ dedi. O akşam kendimi Neva’nın sularına bırakmak istedim ama yine de eve döndüm.”

Memur bütün vücuduyla titredi ve Prense dönerek, “Aman!” dedi. “Toprağı bol olsun, Semyon Semyonoviç değil on bin ruble, on ruble için bile adamı gebertirdi.”

Prens büyük bir merakla, benzi atmış Rogojin’i inceliyordu.

“Gebertirdi,” diye tekrarladı Rogojin. “Senin de bilmediğin bir şey yok.” Sonra Prense döndü. “Babam her şeyi öğrenmiş. Zaten Zalejev de her yoldan geçene olan biteni anlatmış. Babam beni en üst kata hapsetti ve bir saat boyunca, o ünlü derslerinden birini verdi, ‘Seninle daha işim bitmedi, gece vedalaşmaya geleceğim’ dedi. Ne sanıyorsun? Bizim ihtiyar Nastasya Filipovna’ya gitmiş, yerlere dek eğilerek onu selamlamış, yalvarıp yakarmış. Sonunda Nastasya, kutuyu babamın suratına fırlatmış, ‘Al bakalım kır sakallı! Bu küpeler şimdi on kat daha değerli benim için; çünkü Parfen onlar için başını belaya sokmuş. Par- fen Semyonoviç’e benden selam söyle ve teşekkür et’ demiş. O esnada ben, Seryojka Protoşin’den yirmi ruble borç aldım ve annenim hayır dualarıyla Pskov trenine bindim. Vardığımda ateşler içinde yanıyordum. Kocakarılar beni okuyup üfleyerek iyileştirmeye çalıştılar. Sarhoş gi­biydim. Daha sonra elimdeki son parayla meyhaneye koştum ve bütün gece sürttüm durdum. Sabahleyin de sıtmaya yakalandım. Üstelik bir de köpek ısırmıştı beni. Güç bela kendime geldim.”

Memur ellerini ovuşturarak güldü. “Nastasya Filipovna bu işe ne diyecek, göreceğiz artık. Bakalım nasıl hediyeler alacağız kendisine.”

Rogojin memuru kolundan tutup tartakladı ve, “Nastasya Filipovna’nın ismini bir daha ağzına alırsan, yemin ederim kamçılarım seni!” diye bağırdı. “Lihaçev’le gezip tozmuş olsan bile fark etmez!”

“Kamçılarsan, bunları kabul ediyorsun demektir. Hadi kamçıla beni. Hah, geldik işte!”

Gerçekten de tren o sırada istasyona giriyordu. Rogojin, gizlice geldiğini söylemiş olsa da onu bekleyenler vardı. Şapkalarını havada sallıyor ve çığlık atıyorlardı.

Rogojin, onlara zafer kazanmışçasına baktı. Dudakları kötü bir tebessümle kıvrılmıştı.

“Zalejev de burada,” diye mırıldandı ve Prense döndü: “Prens, neden bilmem ama seni sevdim. Belki de böyle bir zamanda sana rastladığımdandır. [Lebedev’i göstererek] Şuna da rastladım ancak sevmedim. Beni görmeye gel, Prens. Ayaklarından şu tozlukları ata­rız; sana en iyisinden bir samur kürk ve takım elbise alır, beyaz ya da istediğin bir renkte yelek veririm. Ceplerini de parayla doldururum, sonra. Nastasya Filipovna’ya gideriz! Gelir misin?”

Lebedev, ağırbaşlı bir tavırla araya girdi.

“Bunu kaçırmayın derim, Prens Lev Nikolayeviç! Ah, kaçırmayın bunu.”

Prens Mişkin ayağa kalktı, elini kibarca Rogojin’e uzatıp büyük bir nezaketle, “Memnuniyetle gelirim,” dedi. “Hatta zamanım olursa, bugün bile gelebilirim. Beni sevdiğiniz için çok teşekkür ederim. Açık söyleyeyim, ben de sizden çok hoşlandım, özellikle de şu pırlanta küpe hikâyesini anlatırken. Ondan evvel de sizi sevmiştim, yüzünüz asık olsa bile. Giysiler ve kürk palto için de size minnettarım; yakın­da gerçekten giysiye de, paltoya da ihtiyacım olacak. Para konusuna gelince, şu anda cebimde tek bir kapik yok.”

“Paranız olacak, akşama cepleriniz dolacak.”

“Dolacak,” diye tekrarladı memur. “Gün batmadan önce paranız olacak!”

“Prens, kadınlara düşkün müsünüz? Bunu önceden söyleyin bana?”

“Ben mi? Doğuştan gelen bir hastalık yüzünden, hiç tanımadım kadınları.”

“Öyleyse,” dedi Rogojin. “Sahiden de ermiş bir adamsın sen Prens. Tanrı senin gibileri sever!”

Memur tekrarladı:

“Tanrı böyleleri sever!”

Rogojin, Lebedev’e dönerek, “Sen de gel benimle, kâtipçik!” dedi ve hep birlikte vagondan çıktılar.

Lebedev amacına ulaşmıştı. Az sonra gürültücü grup Voznesens- ki Caddesi’ne doğru uzaklaştı. Prensin, Liteynaya’ya doğru sapması lazımdı. Hava nemli ve sisliydi; Prens yoldan geçenlere sorarak daha üç verstlik^[1] yolu kaldığını öğrenince bir araba tutmaya karar verdi.

II

General Epançin, Liteynaya’dan az ötede, Preobrajeniye Kilisesi’nin yanında, kendine ait bir evde oturuyordu. Generalin, beşi kirada olan altı dairelik bu olağanüstü ikametgâhının dışında, Sadovaya’da, epey iyi kazanç getiren büyük bir konutu daha vardı. Bu iki evden başka, Petersburg civarında muhteşem bir mülkün ve bir de fabrikanın sahi­biydi. Epançin çok önemli birkaç şirkette ortak ve söz sahibiydi; önemli meşguliyetleri, takdire değer ilişkileri ve hatırı sayılır bir servete sahip birisi olarak ün yapmıştı.

Oysa İvan Fedoroviç Epançin’in eğitim görmediği ve bir asker çocuğu olduğu bilinirdi. Hiç kuşkusuz bununla gurur duymalıydı. Akıllı bir adamdı, ancak bağışlanabilir bazı küçük kusurları da vardı ve ailesiyle ilgili konuşmalardan hoşlandığı söylenemezdi. Kesinlikle son derece maharetli biriydi; silik kalması gereken durumlarda geride kalmayı iyi bilirdi. Pek çok kişi, sadeliğinden ve her zaman yerini bilme özelliğinden dolayı ona değer verirdi. Oysa İvan Fedoroviç’in içinden neler geçtiğini bir bilselerdi!

Görmüş geçirmiş, günlük hayatta son derece becerikli ve kayda değer özelliklere sahip biri olmasına rağmen, kendisini başkalarının fikirlerinin uygulayıcısı olarak göstermekten hoşlanırdı; bir de baştan aşağı Rus ve candan görünmeye gayret ederdi. Bu son özelliğiyle ilgili hakkında fıkralar anlatılırdı, ancak General en gülünç olaylarda bile iyimserliğini korurdu. Üstelik şanslı biriydi, kâğıt oyunlarında bile. Kartlara karşı bu önemsiz gibi görünen ve aslında epey işe yarayan zaafını gizlemekten ziyade açığa vururdu. Geniş bir çevreye sahipti, tabii “büyük başlar” çoğunluktaydı. Bütün umudu gelecekteydi, ace­le etmiyordu; her şey zamanla ve sırasıyla gerçekleşecekti. General Epançin sadece elli altı yaşındaydı, parlak ve gerçek hayatın başladığı olgunluk çağında. Sağlığı, yüzünün rengi, kara olsa bile sağlam dişleri, tıknaz ama güçlü yapısı, sabahları iş yerinde ciddi, akşamları oyun masasında ya da evinde neşeli olan yüzü bugün -ve gelecekte- başarılı olmasını sağlıyor ve hayatına mutluluk katıyordu.

General, pırıl pırıl bir ailenin reisiydi. Evinde Generalin umutlarını besleyen, amaçlarını yönelttiği şeyler vardı. Zaten hayatta bir babanın gayelerinden daha kutsal ve önemli ne olabilir ki? Generalin ailesi; karısı ve üç yetişkin kızından oluşuyordu. Uzun yıllar önce, daha teğmenken, aşağı yukarı kendisiyle aynı yaşta, ne eğitimli ne de güzel sayılabilecek bir kızla evlenmişti. Karısı çeyiz olarak ancak elli köle getirmişti ama servetin temeli de bunlarla atılmıştı. General bu erken evliliğinden hiç şikâyet etmemiş, düşüncesizce işlenmiş bir gençlik hatası olarak görmemişti. Aksine, karısına o denli saygı gösterir ve zaman zaman ondan öyle çekinirdi ki ona karşı sevgi duyduğu bile söylenebilirdi.

Generalin karısı, ünlü olmasa da eskilere dayanan Mişkin Prensleri soyundan geliyordu. O zamanın etkili simalarından biri, genç Prensesin yuva kurmasına yardım etmeyi kabul etmişti; bu iyilik onun için önem­sizdi tabii. Adam, genç subaya bir kapı açmış, onu cesaretlendirmişti; oysa buna lüzum yoktu, bir bakış bile bu işi bağlamaya yeterli olacaktı! Ender bazı olayların dışında, karı-kocanın uzun ortak yaşamları an­layış ve huzur içinde geçti. Generalin karısı, daha küçük yaştayken, soyunun son prensesi oluşu ve vasıflarından dolayı kendisine yüksek tabakadan birkaç koruyucu edinmeyi başarmıştı. Daha sonraları, koca­sının mevkisi ve serveti yüzünden bu çevrenin mensupları tarafından benimsenmeye ve kendini daha rahat hissetmeye başlamıştı.

Son yıllarda Generalin üç kızı Aleksandra, Adelaida ve Aglaya büyüyüp olgunlaşmıştı. Taşıdıkları Epançin isminin asilliğiyle övü- nemeyecekleri doğruydu ama anneleri tarafından prens soyundandı- lar. Ayrıca hatırı sayılır drahomaları ve belki de gelecekte parlak bir mevki sahibi olmayı vaat eden bir babaları vardı. En önemlisi de, en büyüğü yirmi beşini geçmiş Aleksandra dahil, üçü de son derece hoş kızlardı. Ortanca kız yirmi üç yaşındaydı. Küçüğü Aglaya ise yirmiyi yeni doldurmuştu. Küçük kız çok güzeldi; bu yüzden yüksek tabakada dikkatleri çekmeye başlamıştı. Kızların üçü de bilgili, akıllı ve yete­nekliydi. Birbirlerini çok sevip desteklediklerini herkes biliyordu; iki büyük kızın, evin gözbebeği olan küçük kardeşleri için bulundukları bir fedakârlıktan bile bahsediliyordu. Toplum içinde öne çıkmaktan hoşlanmıyorlardı, son derece mütevazıydılar. Kimse onları kibirli ve küstah olmakla suçlayamazdı, ama gururlu ve kendi değerlerinin bi­lincinde oldukları bir gerçekti. Büyük kız müzisyendi. Ortanca çok iyi resim yapardı, ancak uzun yıllar bunun farkında değildi. Bu becerisi son günlerde bir rastlantı neticesinde ortaya çıkmıştı. Kısacası kızlardan övgüyle söz edilirdi. Ama kötü yürekliler de yok değildi; bu insanlar dehşetle, kızların çok fazla kitap okuduklarını söylerlerdi. Kardeşler evlenme konusunda acele etmiyorlardı; ebeveynlerinin gaye ve istekleri bilindiğinden, bu özellikleri daha da dikkat çekiyordu.

Prens, Generalin kapısını çaldığı zaman saat on bir sularıydı. Ge­neral ikinci katta, gösterişli sayılmasa da bulunduğu mevkiye uygun bir dairede oturuyordu. Kapıyı üniformalı bir uşak açtı. Prens kendi­sini ve bohçayı kuşkuyla süzen bu adama uzun açıklamalar yapmak zorunda kaldı. Kendisinin gerçekten de Prens Mişkin olduğunu ve Generali önemli bir mesele yüzünden görmesi gerektiğini birkaç kez tekrarladıktan sonra şaşkın uşak onu kabul salonuna bitişik hole aldı. Orada, sabahları Generale ziyaretçileri bildirme görevini yürüten baş­ka birine Prensi teslim etti. Üzerinde frak olan ve düşünceli bir yüz ifadesi takınan kırk yaşlarındaki bu adam Generalin özel uşağıydı ve bu yüzden sorumluluklarının ve değerinin bilincindeydi.

Uşak acele etmeden ciddi bir tavırla koltuğuna otururken, kuca­ğında bohçasıyla yanındaki bir iskemleye oturan Prense şaşkın şaşkın baktı.

“Kabul salonunda bekleyin, bohçanızı da burada bırakın” dedi.

“İzin verirseniz,” dedi Prens. “Burada sizinle bekleyeyim. O odada yalnız ne yapayım?”

“Burada beklemeniz doğru olmaz; çünkü siz ziyaretçisiniz, yani misafir. Generalin kendisini mi görmek istiyorsunuz?”

Belli ki uşağın gönlü böyle bir ziyaretçiyi içeri bırakmaya razı ola­mıyordu, bu yüzden bir kez daha sorma gereği duymuştu.

“Evet, kendisiyle bir meseleyi görüşecektim.” diye söze başladı Prens.

“Meselenin ne olduğu beni alâkadar etmez. Görevim sadece sizin gelmiş olduğunuzu bildirmek. Ama kâtip olmadan ziyaretinizi haber veremem.”

Uşağın kuşkusu gitgide artıyordu. Prens her zamanki ziyaretçilere hiç mi hiç benzemiyordu. General sık sık, hemen hemen her gün, belirli saatlerde iş için gelen çeşitli adamları kabul etse bile, alışkanlıkları ve geniş yetkisine rağmen, uşak yine de büyük bir şüphe içindeydi. Bu ziyaret için kâtibin aracılık etmesi şarttı.

“Siz sahiden de.” diye söze başladı uşak ve kısa bir sessizlikten sonra “Yurt dışından mı geliyorsunuz?” diye tamamladı sorusunu. Belki de “Siz sahiden Prens Mişkin misiniz?” diye sormak istiyordu.

“Evet, az evvel trenden indim. Aslında ‘Siz sahiden Prens Mişkin misiniz?’ diye sormak istediniz ama kibarlığınız yüzünden sormadınız.”

Uşak şaşırmıştı. “Hımm.” diye homurdandı.

“Yalan söylemedim. Sizi temin ederim. Başınıza bir iş açmam. Kı­lığıma ve bohçama gelince, bunda şaşılacak bir şey yok. Bugünlerde durumum pek parlak değil.”

“Hımm. Beni endişelendiren bu değil. Geldiğinizi haber vermek zorun­dayım, kâtip sizinle görüşür. Ama eğer siz. Siz eğer. İzninizle sorayım, yoksul olduğunuzdan, Generalden bu yönde bir yardım beklediğiniz için mi kendisiyle görüşmek istiyordunuz?”

“Hayır, bu konuda gönlünüzü rahat tutun. Benim görüşmek iste­diğim mesele bambaşka, inanın.”

“Bağışlayın, görünüşünüz yüzünden sordum bunu. Kâtibi bekleyin. Şu anda kendileri Albayla ilgileniyor, gelip size eşlik edecektir.”

“Belli ki uzunca bir süre bekleyeceğim. Sizden bir şey rica edeceğim. Pipomla tütünüm yanımda. Burada tütün içebileceğim bir yer var mı?”

“Tütün içmek mi?” Uşak küçümseyerek baktı Prense, kulakları­na inanamıyor gibiydi. “Tütün mü içeceksiniz? Hayır, burada tütün içemezsiniz, bunu düşünmeniz bile utanç verici. Tuhaf, çok tuhaf.”

“Bu odada içmem tabii. Bana göstereceğiniz bir yere gidip içerdim tütünümü, üç saattir içmedim. Ama siz bilirsiniz yine de. Bir atasözü vardır: Her horoz.”

“Ama sizin gibi birinin ziyarete geldiğini nasıl haber veririm?” diye geveledi uşak, kendini tutamamıştı. “Bir kere burada değil de kabul salonunda beklemeniz gerekiyor; çünkü siz ziyaretçi sınıfına giriyor­sunuz. Azar işitirim sonra. Ne yapıyorsunuz? Yoksa bizde kalmaya mı niyetlisiniz?” diye ilave etti, Prensin ona bir türlü rahat vermediği anlaşılan bohçasına göz ucuyla bakarak.

“Hayır, böyle bir niyetim yok. Israr etseler de kalamam. Ben sadece tanışmaya geldim, hepsi bu.”

“Ne, tanışmaya mı?” dedi uşak şaşırarak. İyice kuşkulanmıştı. “Ama az evvel öyle dememiştiniz, bir mesele yüzünden geldiğinizi söylemiştiniz?”

“Bir mesele var tabii. Bir konuda akıl danışmak istiyorum. Ama asıl amacım kendimi tanıtmak; çünkü ben Prens Mişkin’im. Generalin karısı da son Prenses Mişkin’dir. Mişkin sülalesinden ikimiz dışında kimse kalmadı.”

Uşak afallamış ve bu kez de korkmuştu.

“Siz bir de akraba mısınız?”

“Hem öyle, hem de değil. Aslında iyice araştıracak olursak akraba­yız tabii ama çok uzaktan; o kadar ki bize akraba bile denemez. Yurt dışındayken Generalin karısına bir mektup yollamıştım, ama cevap vermedi. Yine de döndüğüm zaman onunla bağlantı kurmam gerektiğini düşündüm. Bütün bunları size endişe etmeyesiniz diye anlatıyorum; çünkü hâlâ tedirgin olduğunuzu görüyorum. Prens Mişkin diye haber verin, ismim ziyaret sebebimi de açıklayacaktır. Beni kabul ederler ise ne âlâ; etmezler ise o da iyi, belki daha da iyi olur. Ama kabul etme­yeceklerini sanmam. Generalin karısının, soyunun en büyük ve tek temsilcisini görmek isteyeceğine inanıyorum; çünkü bildiğim kadarıyla soyuna değer veren bir kadınmış.”

Prensin konuşması son derece doğaldı fakat içinde bulundukları durumda uygun değildi. Deneyimli hizmetkâr uşaklar arasında doğal ve uygun olan böyle bir sohbetin bir uşak ile bir misafir arasında geçmesinin hiç de yakışık almayacağının farkındaydı. Hizmetkârlar, efendilerin sandıklarından çok daha akıllıdırlar. O sırada uşağın ak­lından şunlar geçiyordu: Prens ya sadece sadaka istemeye gelen bir serseriydi, ya da hiç gururu olmayan bir budala. Çünkü haysiyet­li ve aklı başında bir Prens holde oturup bir hizmetkâra işlerinden bahsetmeye kalkışmazdı. Her iki durumda da sorumluluğu kendisi üstlenmek mecburiyetinde değil miydi?

“Yine de kabul salonunda beklemeniz lazımdı” diye üsteledi uşak.

Prens neşeyle güldü.

“Salonda otursaydım, size bunları anlatamazdım,” dedi. “Üstelik pelerinime ve bohçama bakarak hâlâ tedirginlik duyacaktınız. Oysa şimdi, belki kâtibi beklemeyip gelişimi kendiniz haber verebilirsiniz.”

“Sizin gibi bir ziyaretçiyi, kâtibin aracılığı olmadan haber veremem. Az evvel General de yanında Albay varken içeriye kimseyi almamamı söylediler. Sadece Gavrila Ardalyonoviç içeriye habersiz girebiliyor.”

“Memur mu kendisi?”

“Gavrila Ardalyonoviç mi? Hayır, şirkette kendi hesabına çalışır. Bohçanızı şuraya koyun.”

“Ben de bunu düşünüyordum. Bir de izninizle, pelerinimi çıka­rayım.”

“Çıkarın tabii. İçeri pelerinle giremezsiniz.”

Prens kalktı, aceleyle pelerinini çıkardı. Üzerinde artık eskimiş de olsa iyi dikilmiş, düzgün bir ceket vardı. Yeleğinden çelik bir zincir sarkıyordu. Zincirin ucunda İsviçre yapımı gümüş bir saat asılıydı.

Prensin budala olduğunu düşünen Generalin uşağı -artık kesinlikle bu kanıya varmıştı- bir ziyaretçiyle böyle samimi bir sohbeti sürdür­menin uygun olmayacağına karar verdi. Prensten hoşlanmıştı ama bununla birlikte içinde ona karşı bir öfke de uyanmıştı.

Tekrar yerine oturan Prens sordu: “Generalin karısı beni ne zaman kabul ederler?”

“Bunu bilemem. Görevlerim dışında. Ama Hanımefendinin kabul saatleri kişiye göre değişir. Mesela terzi on birde kabul edilir. Gavrila Ardalyonoviç ise herkesten önce girer yanına, hatta kahvaltıya bile geldiği olur.”

“Kışın buradaki evler yurt dışındakilerden daha sıcak oluyor,” dedi Prens. “Oralarda ise hava bizim buralara göre daha sıcak. Sokakta üşümeyiz ama biz Ruslar alışkın olmadığımızdan içeride bir türlü ısınamayız.”

“Evleri ısıtmazlar mı ki?”

“Isıtırlar. Ancak evlerinin planları farklı. Bacalarla pencerelerinin demek istiyorum.”

“Hımm. Dışarıda uzun süre mi kaldınız?”

“Evet. Dört sene. Aslında ben hep aynı yerde, bir köyde kaldım.”

“Buraları unuttunuz mu?”

“Sahiden de unuttum sayılır. İnanır mısınız, Rusça konuşabildi­ğime şaşıyorum. İşte şu anda sizinle sohbet ediyorum, bir yandan da ‘İyi konuşuyorum’ diyorum içimden. Belki de bu yüzden bu kadar çok konuşuyorum. Dünden beri sürekli Rusça konuşmak istiyorum.”

“Bak sen şu işe! Önceleri Petersburg’da mı oturuyordunuz?” Uşak devam etmemek için gayret etse de böyle kibar bir sohbeti kaçırmak istemiyordu.

“Petersburg’da mı? Hiç bulunmadım, geçerken uğradım sadece. Eskiden burayı bilmiyordum. Şimdi ise öyle çok değişiklik olmuş ki bilenler bile yeniden öğrenmek zorunda kalıyormuş diyorlar. Şu sıralar, mahkemelerden çok konuşuluyor.